Samenvatting
Samenvatting geschiedenis Rechtstaat en democratie
- Vak
- Geschiedenis
- Niveau
- VWO / Gymnasium
Samenvatting van Rechtsstaat en democratie, boekje van Geschiedenis werkplaats voor VWO 5 . Gecontroleerd door docent.
[Meer zien]Voorbeeld 3 van de 11 pagina's
Voorbeeld 3 van de 11 pagina's
In winkelwagengesponsord bericht van onze partner
2 beoordelingen
Door: lottebeers03 • 3 jaar geleden
Door: bouke16 • 3 jaar geleden
Voorbeeld van de inhoud
Geschiedenis rechtsstaat en democratie1 Het ontstaan van de vrijheidsrechten en politieke rechten in Nederland
Begrippenlijst
Coöptatie; Systeem waarbij leden van een bestuur zelf nieuwe leden aanwijzen
Dijkgraaf; Voorzitter van een waterschap
Heemraad; Lid van het bestuur van een waterschap
Inspraak; Zeggenschap, je mening mogen geven als een besluit wordt genomen
Patriciër; Lid van een vooraanstaande familie
Poldermodel; Overleg gericht op overeenstemming
Politiek recht; Recht op deelname aan het politieke besluitvorming
Vrijheidsrecht; Recht waardoor mensen een bepaalde vrijheid hebben
Waterschap; Deel van de overheid dat het water in een gebied beheert
Afzweren; Onder ede verwerpen
Hagenpreek; Preek in de openlucht
Plakkaat; Een van de overheid uitgaande open brief
Gedogen ; Toestaan
Schuilkerk; Verborgen kerk van verboden godsdienst in de Republiek
,1.1 In de tijd van steden en staten 1000-1500
Rechten van waterschappen
Boeren gingen de grond ontginnen en groeven kanalen en sloten om de grond geschikt te maken
voor landbouw. Ook bouwden ze dijken en dammen om overstromingen te voorkomen, zo
ontstonden er polders. Op den duur waren er sluizen nodig voor de scheepvaart, alles moest ook
onderhouden worden.
Voor het waterbeheer waren er organisatie nodig die toezicht hielden en beslissingen maakten;
de waterschappen. De graven van Holland hadden belang bij een bloeiende landbouw en handel. Ze
zagen zichzelf als enige eigenaar van de grond, maar hadden onderdanen om de grond te ontginnen
en het water te beheersen. Ze gaven hun rechten: vrijheidsrechten (eigendomsrechten van de
grond) en politieke rechten (inspraak bij het waterbeheer).
Toen Haarlem in de 13e eeuw een sluis wilde bouwen, gingen veel mensen samenwerken; het
waterschap Rijnland. Graaf Willem II van Holland erkende in 1255 bepaalde rechten van
waterschappen in een oorkonde. Een vertegenwoordiger van hem werd voorzitter (dijkgraaf) van het
bestuur; vertegenwoordigers van de inwoners (heemraden). Ook in andere steden werden
waterschappen gevormd met een dijkgraaf en heemraden. Het was belangrijk om goed te
overleggen; het poldermodel.
Ondanks het waterbeheer waren er rond 1400 watersnoodrampen. De grootste was de Sint-
Elizabethvloed in Dordrecht in 1421.
Rechten, steden en staten
Vorsten, bisschoppen en edelen gaven in Europa vrijheidsrechten en politieke rechten aan steden
(stadsrechten). Deze privileges werden vastgelegd, hierdoor kon de heer de rechten niet zomaar
intrekken en konden burgers bewijzen welke rechten ze hadden.
Alleen de inwoners die het burgerrecht van hun stad hadden, profiteerden van de vrijheidsrechten.
Je konden alleen door de stedelijke rechtbank worden berecht.
De meeste steden werden bestuurd door patriciërs. In de 14e eeuw kregen ook ambachtsgilden
zetels in het stadsbestuur. Steden betaalden geld in ruil voor stadsrechten. De inkomsten van vorsten
groeiden en ze begonnen met de vorming van staten. Ze stelden betaalde ambtenaren en rechters
aan en begonnen beroepslegers te vormen.
De staatsvorming en centralisatie begon een bedreiging te worden voor de vrijheidsrechten en
politieke rechten van een stad. De hoge rechters van de vorst konden tegen de rechtspraak van
steden ingaan en de beroepslegers konden de stadmuren kapot schieten. Om dit te betalen hadden
de vorsten meer geld nodig. Dit vroegen ze aan de steden.
Er moest vaak over belastingen onderhandelt worden. Daarvoor werden de staten gevormd
(vertegenwoordigers van steden, adel en de geestelijkheid). Om met vertegenwoordigers van alle
gewesten te praten werden de Staten-Generaal gevormd.
, 1.2 In de tijd van ontdekkers en hervormers 1500-1600
Rechten en het Plakkaat van Verlatinghe
De Staten-Generaal van de opstandige gewesten besloten in 1581 om Filips II als hun vorst af te
zweren en legden dit vast in een plakkaat; Plakkaat van Verlatinghe. Volgens de Staten-Generaal
kwam Filips II de plicht om zijn onderdanen te beschermen niet na. Ze schreven dat hij de privileges
had geschonden die waren vastgelegd in het Charter van Kortenberg (1312) en de Blijde Inkomste
(1356). Hij deed aan geloofsvervolging, had belastingen opgelegd en deed niet aan eerlijke
rechtspraak.
De keuze om Filips af te zetten was gebaseerd op een geschrift van de Franse calvinist Beza.
‘Onderdanen hadden het recht zich te verzetten tegen een vorst die tiran was geworden. Een tiran
regeert niet volgens het recht, maar met geweld en willekeur.’
Rechten, reformatie en opstand
De Nederlandse gewesten waren in de loop van bijna 2 eeuwen onder één vorst gekomen. Eerst de
hertog van Bourgondië, daarna Filips de Goede. Hij riep in 1464 als eerste de vertegenwoordigers
bijeen in de Staten-Generaal.
Nadat zijn opvolger op het slagveld gesneuveld was, veroverde de Franse koning Bourgondië en de
Bourgondische Nederlanden kwamen onder het Habsburgse huis. De Habsburgse vorst Karel V
(koning van Spanje) veroverde alle Nederlanden boven de rivieren. Hij versterkte het centrale
bestuur en bestreed protestanten met centrale rechtbanken. Dat ging ten koste van de rechten van
steden en gewesten.
Filips II (zoon van Karel V) zetten de centralisatie en vervolging van protestanten door, maar onder
hem nam het verzet daartegen toe. Ook drong het calvinisme (ook protestants) door in de
Nederlanden.
In 1566 gingen calvinistische dominees preken buiten de stadsmuren (hagenpreek). Daarna brak de
beeldenstorm uit. Filips stuurde de Spaanse hertog van Alva om de orde met harde hand te
herstellen. Tegen hem begon Willem van Oranje (belangrijkste edelman) in 1568 de Nederlandse
Opstand. De opstandelingen kregen een groot deel van de Nederlanden in handen, maar vanaf 1579
veroverde Filips veldheer Parma de Zuidelijke Nederlanden terug.
Om zich te verdedigen vormden de opstandige steden en gewesten de Unie van Utrecht (1579). Ze
werkten samen alsof ze één provincie waren.
Willem van Oranje wilde godsdienstvrijheid voor protestanten en katholieken, maar de calvinisten
hielden dit tegen. Ze spraken af dat er gewetensvrijheid zou heersen; niemand mocht vanwege zijn
geloof vervolgd worden.
Uit de Unie van Utrecht ontstond een federale staat. Na het afzweren van Filips II werd gezocht naar
een nieuwe vorst, maar in 1588 gingen de opstandige gewesten verder als de Republiek der Zeven
Verenigde Nederlanden.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper Maud1803. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,99. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 64438 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 14 jaar dé plek om samenvattingen te kopen