‘Klop klop klop… Mag ik meespelen?’
Het lijkt erop dat jonge kinderen steeds minder tijd besteden aan spelen. Ook lijkt de manier
waarop kinderen spelen niet meer te vergelijken met hoe er door de oudere generaties
gespeeld werd (Burdette & Whitaker, 2005). Kinderen mogen zich tegenwoordig niet meer op
hun eigen tempo ontwikkelen. Ze moeten zich conformeren aan de door volwassenen
opgestelde ontwikkelingscyclus. In 1985 gingen de kleuterschool en de basisschool samen.
Sinds die tijd moeten peuters en kleuters gaan leren als schoolkinderen; doelen moeten
behaald worden (Brouwers, 2013). Er is beduidend minder tijd voor jonge kinderen om vrij te
spelen, te exploreren en zichzelf en de wereld om hen heen te ontdekken. Ouders begeleiden
kinderen steeds meer in hun spel. Ouders zien samen spelen met hun kind als een
vermakelijke activiteit. Waarbij de ouders faciliteren in de creatieve en cognitieve
ontwikkeling van hun kind (Haight et al., 1997). Samen met je kind een blokkentoren bouwen
of taarten bakken op de rand van de zandbak, terwijl een vriendje meespeelt, zorgt ervoor dat
kinderen niet meer zelf tot fantasievol spel komen (Eimers, 2014).
Kinderen besteden gemiddeld tussen de 10% en 40% van hun tijd en energieverbruik
aan spelen (Bjorklund & Pellegrini, 2002). Tussen 1981 en 1997 is de tijd die jonge kinderen
besteden aan vrij spel met een geschatte 25% afgenomen (Burdette & Whitaker, 2005). Spel
oogt doelloos of komt over als een onvolmaakte versie van volwassengedrag, echter
veronderstellen diverse onderzoekers dat de uitkomsten van spelen een aantal directe evenals
indirecte voordelen bieden voor het ontwikkelende kind (Bjorklund & Pellegrini, 2002; Pellis
et al., 2014). Zo veronderstelt Pellis et al. (2014) dat spel en spelen een belangrijke bijdrage
leveren aan de ontwikkeling van het brein. Bjorklund & Pellegrini (2002) ontdekten dat een
van de meest voorkomende spelvormen bij jonge kinderen, locomotorisch spel, de kinderen
helpt om te leren over hun fysieke en sociale omgeving. Fantasiespel is een spelvorm uniek
voor de mens en impliceert doen-alsof spel. Waar andere spelvormen zoals motorisch spel en
manipulerend spel ook bij verschillende diersoorten geobserveerd zijn (Bjorklund et al.,
2009). Fantasiespel heeft vaak een sociale functie, waarbij kinderen leren over rolpatronen in
hun cultuur. Ook draagt fantasiespel bij aan de cognitieve ontwikkeling van het kind (Smith,
2005).
Janssen-Vos (2009) stelt dat het begeleiden van spelen bij kinderen door een
volwassene van belang is om tot goed spel te komen. Daarentegen stellen Burdette &
Whitaker (2005) dat vrij spelen van belang is voor kinderen om zich optimaal te kunnen
, 1
ontwikkelen op sociaal, emotioneel en cognitief vlak. Ouders en andere betrokken
volwassenen willen het allerbeste voor het kind. De vraag is hoe bereik je dit; door kinderen
vanaf jonge leeftijd te begeleiden en te sturen of door ze de gelegenheid te geven om vrij te
spelen? De stelling die in dit betoog aan bod zal komen is dan ook: jonge kinderen moeten de
gelegenheid krijgen om vrij te spelen. In dit betoog zal het standpunt ingenomen worden dat
jonge kinderen de gelegenheid moeten krijgen om vrij te spelen.
Zelfcontrole zorgt voor een positievere ontwikkeling van het kind
Dat kinderen de gelegenheid moeten krijgen om vrij te spelen, kan worden ondersteund vanuit
het utilistisch perspectief. Het hoogste doel van utilisme is autonomie, waarbij de mens als
redelijk wezen zelf zijn wetten bepaalt (Rothfusz, 2019). Uit 45 jaar durend longitudinaal
onderzoek van Pulkkinen (2014) naar positieve persoonlijke ontwikkeling in Finland blijkt dat
een kind zelf de keuze zou moeten kunnen maken om vrij te spelen. Door kinderen zelf deze
keuze te laten maken geef je hen de kans om zelfcontrole te ontwikkelen. Hoge mate van
zelfcontrole in de kindertijd zorgt voor een positieve ontwikkeling in de verdere levensloop
van het kind ten opzichte van een kind met een lage mate van zelfcontrole. Volwassenen die
als kind de gelegenheid hebben gehad om vrij te spelen hebben op latere leeftijd meer kans
op: een groter sociaal netwerk, een hoger opleidingsniveau en werk-status,
persoonlijkheidstrekken zoals conformisme (bij mannen) en consciëntieus (bij vrouwen), een
hoger niveau van inkomsten op middelbare leeftijd, een betere kwaliteit van liefdesrelaties,
een lager gebruik van verdovende middelen, een lager niveau van crimineel gedrag
(Pulkkinen, 2014).
Spelen moet leren bevorderen
De voor- en vroegschoolse educatie (vve) is een steeds groter wordend fenomeen in
Nederland. Kinderen moeten steeds jonger opbrengstgericht gaan leren.
Ontwikkelingsachterstanden moeten zo vroeg mogelijk worden ontdekt en aangepakt
(Goorhuis-Brouwer, 2016). Het ontdekken en aanpakken van deze achterstanden kan alleen
onder begeleiding van een volwassene gebeuren (Janssen-Vos, 2009). Janssen-Vos (2009)
baseert haar bevindingen op spel echter vooral op haar eigen ervaringen als pedagoog en
leerkracht in haar boek Spel en Ontwikkeling. Haar boek focust zich op spelen en
ontwikkelen in de jonge kindertijd. Doordat het boek van Janssen-Vos (2009) vooral
geschreven is vanuit eigen ervaringen, is het minder sterk in de wetenschappelijke
onderbouwing.
Spelen wordt al langere tijd erkent als een centrale manier waarop kinderen leren
(Dewey, 1944; Froebel, 1887; Hirsch-Pasek et al., 2009; Vygotsky, 1978). Kinderen moeten
