In dit document vind je en uitgebreide samenvatting van het thema 'maatschappelijke rechtstaat' van het vak maatschappijleer. Onderwerpen die worden besproken zijn onder andere de trias politica, een rechtstaat, grondwetten en grondrechten, het legaliteitsbeginsel, rechtsgebieden en nog veel meer. ...
Maatschappijleer Rechtstaat
Hoofdstuk 1 – Idee en oorsprong van de rechtstaat
Een tolitaire staat is een staat waarin de staat zelf doordringt tot in het persoonlijke
leven en bepaald wat mensen wel en niet mogen lezen, zien, wonen, werken en
reizen.
Zo’n staat is vaak ook een politiestaat. Dit is een staat waar burgers in angst leven
omdat ze bang zijn dat de geheime dienst hen bespioneert en afluistert en of
landgenoten hen verklikken voor hun gedrag.
§ 1.1 – Wat is een rechtsstaat?
Een rechtsstaat is een staat waarin burgers met grondrechten worden beschermd
tegen machtsmisbruik en willekeur van de overheid.
Nederland is naast een rechtsstaat ook een sociale rechtsstaat: Er zijn wetten en
voorzieningen om de welvaart en het welzijn van de burgers te bevorderen.
In een rechtsstaat gaan vertrouwen en wederkerigheid hand in hand. Zo ontstaat er
rechtszekerheid omdat de burgers en de staat wetten te goede trouw naleven.
§ 1.2 – Hoe is de rechtstaat ontstaan?
Vanaf de 16e eeuw had Europa door de burgeroorlogen tussen de katholieken en
protestanten en het streven van vorsten naar absolute macht weinig gelukkige
perioden gekend. Armoede, uitbuiting en scherpe sociale ongelijkheid waren het
gevolg.
Vanaf de tweede helft van de 18e eeuw kwam er in Europa steeds meer verzet tegen
de huidige onrechtvaardige samenleving. Dit verzet werd voornamelijk veroorzaakt
door het verwerven van nieuwe kennis die was ontstaan door onder andere de
handel en drukpers. Het bestaande mens en wereldbeeld begon te wankelen.
Tijdens de verlichting geloofde men in de kracht van de rede en het verstand. Met
het verstand zou een gelukkige samenleving logisch beredeneerd kunnen worden.
Vrijheid, gelijkheid en veiligheid werden de belangrijkste voorwaarden.
Om dit te bereiken moest een sociaal contract worden gesloten waarin stond dat
men tot afspraken moest komen om in natuurlijke vrijheid en gelijkheid te kunnen
leven.
De staat moest zorgen dat dit sociale contract kon worden nageleefd en kreeg het
geweldsmonopolie.
In deze rechtsstaat bepalen de burgers zelf de macht die de staat over hen mag
uitoefenen. De staat is dus afhankelijk van de burgers en partijen en werd opgedeeld
in de trias politica.
, De grondbeginselen van de rechtstaat zijn:
o Het beginsel van de grondrechten: Alle mensen zijn in vrijheid en gelijkheid
geboren en moeten ook zo kunnen samenleven.
o Het soevereiniteits- en democratiebeginsel: De mensen sluiten gezamenlijk
een vredesakkoord: het sociaal contract
o Het legaliteitsbeginsel: Er is een staat die het sociaal contract tussen
mensen kan afdwingen, maar die strikt gebonden is aan de wetten die de
partijen zelf hebben opgesteld.
o Het beginsel van de trias politica: De macht van de staat wordt door de
zekerheid verder begrensd door interne scheiding van de staatsmacht.
§ 1.3 – De eerste rechtsstaten
De onafhankelijkheidsverklaring, de grondwet en de Bill of Rights vormen samen de
Amerikaanse Constitutie. Constitutie verwijst hier naar de beginselen en regels
waarmee de staat wordt gesticht.
In Frankrijk vond in 1789 de Franse Revolutie plaats. Hieruit ontstond de Franse
Republiek en in 1791 De verklaring van de Rechten van de Mens en burger (= het
begin van een nieuwe smaneleving, waarin de grondrechten konden worden
uitgeoefend). Er ontstond echter een schrikbewind waarin staatsgrepen en
constituties elkaar snel opvolgden. Dit zorgde voor chaos.
In 1799 pleegde Napoleon een staatsgreep en voerde de verlichte dictatuur door,
waarin de machthebber in zeker mate rekening houdt met de bevolking. Hij
verspreide zijn ideeen door Europa.
Echter, toen Napoleon werd verslagen bij de slag van Waterloo in 1815, werden de
oude machtsverhoudingen hersteld en verdween de nieuwe rechtsstaat.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper LindseyZ. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.
