College 1
Artikel van der Helm
Kern van het artikel
In de gesloten jeugdzorg vormt de negatieve spiraal van agressie en straf een probleem voor
zowel jongeren als medewerkers vanwege een verslechterend leefklimaat. Straf kan alleen
opvoedkundige effecten hebben bij een aantal voorwaarden: straffen moeten consequent,
duidelijk, mild en gericht op gedragsverandering zijn. Daarnaast is er een vertrouwensbasis
nodig tussen medewerker en jongere.
Inleiding
Pedagogisch medewerkers staan voor de moeilijke taak om aan de ene kant responsief en
flexibel te zijn zodat ze de jongere bij zijn problemen kunnen helpen, maar aan de andere kant
moeten ze structuur en veiligheid bewaren, dit laatste is nodig om succesvol te kunnen
behandelen en om het personeel effectief te kunnen laten werken. Wanneer medewerkers
bang worden, kunnen ze gaan toegeven aan het gedrag van de jongere of ze vermijden om in
te grijpen (vluchten), dit kan chaos en anarchie veroorzaken op de leefgroep. Als
medewerkers zelf boos worden (vechten) gaan ze vaak nieuwe regels bedenken, controle
uitoefenen onder het mom van opvoeding en straffen wanneer jongeren die (nieuwe) regels
overtreden. Wanneer jongeren vervolgens naar de reden van de regel of straf vragen, weet de
medewerker dit eigenlijk ook niet meer echt. Vaak volgt de opmerking omdat ik het zeg, om
geen controleverlies te lijden. Om de controle weer terug te winnen, komt het soms voor dat
pedagogisch medewerkers jongeren vernederen, waarbij zij het vijanddenken en negatief
gedrag van de jongeren overnemen. Ze durven elkaar daarbij vaak niet af te vallen, want ook
medewerkers zijn voor hun veiligheid van elkaar afhankelijk.
Alternatieve straffen zijn meestal inperkingen van vrijheden. In sommige gevallen worden
behandelmodellen (zoals het sociaal competentiemodel waarbij je privileges krijgt bij goed
gedrag) misbruikt als straf door jongeren een fase terug te zetten.
Waarom wel straffen
DariMattiacci en vd Geest hebben betoogd dat straffen en dreigen met straf effectiever is dan
belonen, omdat beloningen opraken maar straffen nooit, dit is een van de aantrekkelijke
kanten van straf voor pedagogische medewerkers. Bovendien kan men niet dreigen met een
beloning. Als een kamerprogramma van een dag niet werkt, maakt men er in de praktijk twee
dagen of zelfs een week van. Bijkomend voordeel is dat de medewerkers even geen last
hebben van een jongere (incapacitatie).
Waarom niet straffen
, In de opvoeding kunnen milde consequenties van negatief gedrag het gedrag positief
beïnvloeden. Uit het onderzoek kwam naar voren dat straf vooral leert wat niet te doen en niet
wat wel. Straf leert dus vermijdingsgedrag aan. Het is inmiddels bekend dat hard straffen in
de jeugdzorg kan leiden tot secundaire traumatisatie. Bovendien, indien je een keer ongewenst
gedrag niet bestraft bekrachtigt dit juist sterk dit ongewenste gedrag (intermittent
reinforcement). Het effect van straffen wordt dus vaak teniet gedaan door een enkele
beloning tussendoor, met name bij criminele jongeren. Het blijkt dat kinderen beter leren door
beloning dan straf.
Toch moeten we deze bevindingen nuanceren als we kijken naar de functie van straf op het
niveau van de samenleving, maar ook naar het soort straf. Mensen die met elkaar samenleven
hebben een evolutionair mechanisme ontwikkeld voor effectief straffen: altruïstische straffen
(straffen in het algemeen belang) hebben een functie om de groep bij elkaar te houden en
zogenaamde free riders (profiteurs) te ontmoedigen. Straf heeft hier vooral een bindend effect
op de samenleving. Belangrijk daarbij is dat de straf consistent en proportioneel is en niet
gericht is op vernederen of het bevoordelen van een individu of groep.
Samenlevingen waarin sprake was van weinig openheid, vertrouwen en communicatie,
straffen minder effectief waren. In samenlevingen waarin sprake was van meer openheid,
communicatie en vertrouwen was de invloed van straf groter. Resultaten van behandeling
verslechteren naarmate er meer dwang wordt gebruikt. Interventies waarbij het straffen van
jongeren voorop staat, blijken zelfs een averechts effect te hebben.
Op het niveau van het individu blijkt dat jongeren die in een aversieve (onveiligheid in het
gezin of op straat, veel onderlinge hypercompetitie, emotionele en fysieke verwaarlozing)
omgeving leven en veel stress hebben minder gevoelig worden voor straf. Dit heeft te maken
met een verschuiving van het stresssyteem. Tevens blijken kinderen met gedragsproblemen
vaak minder bang te zijn. Jongeren in gesloten jeugdzorg leren daarom nauwelijks van straf,
ze hebben veelal een lagere fear conditioning response. Ze zijn straf gewend vanuit hun
verleden en leren er niet van. Bovendien zijn ze gevoeliger voor beloning. Verschillende
studies laten zien dat zelfs jongeren met een sterk antisociale inslag hun gedrag kunnen
veranderen door middel van beloning.
Consequenties voor het leefklimaat
Recentelijk is uit onderzoek gebleken dat straffen alleen werkt als er sprake is van een
vertrouwensbasis. Een positief leefklimaat op de groep werkt stabiliserend, waardoor er
minder stress en agressie is en medewerkers meer controle ervaren – sprake van een
paradoxale beweging: loslaten van controle (dus werken vanuit vertrouwen en relatie) leidt tot
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper IrisStruick. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,49. Je zit daarna nergens aan vast.