Week 1 – Introductie: de informatiesamenleving en de kennismaatschappij
Artikel 1: Avoid News towards a healthy news diet (Dobelli, R, 2010)
Door zware nieuwsconsumptie verliezen veel mensen de leesgewoonte en de strijd om meer dan vier
pagina’s te absorberen. Dit artikel laat zien hoe we uit deze valstrik komen.
Nieuws is voor de geest, wat suiker is voor het lichaam
Nieuws heeft schadelijke gevolgen voor het individu en de samenleving en men moet nodige stappen
ondernemen om zichzelf te beschermen tegen deze gevaren. Onze hersenen (en lichamen) leven
tegenwoordig in een wereld die het tegenovergestelde is van wat we moeten ontwerpen, wat leidt tot
een groot risico en onaangepast, ronduit gevaarlijk gedrag.
De meeste van ons begrijpen niet wat nieuws is voor de geest en wat suiker is voor het lichaam.
Nieuws is gemakkelijk te verteren: de media voedt ons met kleine, triviale materie die ons leven niet
echt aangaan en die geen denken vergen, waardoor we geen verzadiging ervaren. In tegenstelling tot
het lezen van boeken, kunnen we grenzeloze hoeveelheden nieuws doorslikken. We beginnen
tegenwoordig met het herkennen van hoe giftig nieuws kan zijn en we leren om de eerste stappen te
zetten naar een informatiedieet.
Dit artikel is een poging van de auteur om giftige gevaren van nieuws te verduidelijk en manieren om
ermee om te gaan. Hij heeft de gevolgen van vrijheid kunnen zien door zelf een jaar zonder nieuws te
zitten: minder verstoring, meer tijd, minder angst, dieper denken en meer inzichten.
1 – Nieuws misleid ons systematisch
Nieuwsberichten vertegenwoordigen niet de echte wereld. Onze hersenen zijn gestuurd om aandacht
te besteden aan zichtbare, grote en sensationele prikkels en hebben beperkte aandacht voor subtiele
stukjes intelligentie. Nieuwsorganisaties maken systematisch gebruik van deze vooringenomenheid en
richten zich op deze zichtbare dingen door aangrijpende verhalen en huiveringwekkende foto’s en
negeren systematisch het subtiele en verraderlijke, ook al is dat materiaal belangrijker. Nieuws trekt
onze aandacht en het zeer zichtbare misleid ons.
VB: wanneer een auto over een brug rijdt en de brug stort in, focust de media zich op de auto en
(achtergronden) van een persoon en hoe hij het heeft ervaren (als hij het overleeft heeft), terwijl de
structurele stabiliteit van de brug hier het belangrijkst is. Dit is het onderliggende risico dat op de loer
ligt en wat zich ook kan verschuilen in andere bruggen. De auto doet er niet toe, want iedere auto kon
de brug instorten, net als een sterke wind. De media behandelt de auto, omdat het flitsend en
dramatisch is, het is een persoon (niet-abstract) en het is nieuws dat goedkoop is om te produceren.
Als gevolg van het nieuws, lopen we rond met een volledig verkeerde risicokaart in ons hoofd:
Terrorisme wordt overschat en chronische stress is ondergewaardeerd.
De ineenstorting van ‘Lehman Brothers’ wordt overschat en fiscale onverantwoordelijkheid
wordt ondergewaardeerd.
Astronauten worden overschat en verpleegkundigen zijn ondergewaardeerd.
Britney Spears wordt overschat en IPCC-rapporten zijn ondergewaardeerd.
Vliegtuigcrashes worden overschat en weerstand tegen antibiotica wordt ondergewaardeerd.
We zijn niet rationeel genoeg om blootgesteld te worden aan de nieuwsberichten van de pers. Dit is
een gevaarlijke zaak, want alles wat we consumeren van nieuws is anders dan de werkelijke risico’s
die we lopen. De enige oplossing hiervoor is om jezelf volledig af te sluiten van nieuwsconsumptie.
2 – Nieuws is niet relevant
De consumptie van nieuws is irrelevant voor de dingen die er echt toe doen in iemands leven. De kans
dat we een bericht zien dat de kwaliteit van ons leven verbeterd is nihil en we kunnen de waarde van
nieuwsberichten niet identificeren voor we het zien, dus we zijn gedwongen om het nieuwsbuffet te
verteren. De eerste internetbrowser kwam in 1955, maar kwam, ondanks de enorme toekomstige
impact, nauwelijks in de pers. Mensen vinden het lastig om te herkennen wat relevant is en het is dan
ook makkelijker om te herkennen wat nieuw is. Relevantie komt niet vanzelf en het nieuws wel;
daarom spelen media in op nieuwe dingen. Het relevante versus nieuwe is de fundamentele strijd van
de moderne mens.
,Nieuws overspoelt ons met een wereldbeeld dat niet relevant is voor ons leven. Relevantie = iets wat
voor iemand persoonlijk belangrijk is, een persoonlijke keuze. De kern van het businessmodel van de
nieuwsindustrie is oplichting (informatie over Paris Hilton, een wereldrecord); het verkoopt het
relevante, maar levert het nieuwe.
Mediaorganisaties willen ons laten geloven dat het individuen een soort concurrerend voordeel levert
en mensen vallen hiervoor. We krijgen angst als we afgesloten zijn van de nieuwsstroom en zijn bang
dat we belangrijke dingen. In de realiteit is nieuwsconsumptie echter een concurrerend nadeel; hoe
minder iemand consumeert, hoe minder groot het voordeel dat iemand heeft.
De auteur stelt dat iemand niet bang hoeft te zijn om informatie te missen, want als iets gebeurt wat
echt belangrijk is, horen ze het van hun omgeving en dat is veel betrouwbaarder dan een
nieuwsorganisatie. Door te praten met je omgeving (die weten wat je prioriteiten zijn en hoe je over
dingen denkt) en het lezen van gespecialiseerde tijdschriften en goede boeken, leert iemand veel
meer over echte belangrijke gebeurtenissen en maatschappelijke verschuivingen.
3 – Nieuws beperkt begrip
Nieuws heeft geen verklarende kracht; het zijn kleine bubbels die knappen op het oppervlak van een
diepere wereld. Zowel nieuwsorganisaties als nieuwsconsumenten maken de fout om een litanie van
feiten te kennen om de wereld te begrijpen. Het zijn geen ‘nieuwsfeiten’ die belangrijk zijn, maar de
draden die ze met elkaar verbinden. We willen de onderliggende processen begrijpen; hoe dingen
gebeuren. Dit is echter complex, niet-lineair en moeilijk voor onze (en journalisten’) hersenen te
verteren. Nieuwsorganisaties gaan voor lichte en subtiele dingen (schandalen, mensen-verhalen),
omdat deze goedkoop zijn om te produceren.
De belangrijke verhalen zijn niet-verhalen: langzame, krachtige bewegingen die zich ontwikkelen
onder de journalistenradar, maar een transformerend effect hebben. De meeste mensen en
nieuwsorganisaties denken dat het hebben van meer informatie hen helpt betere beslissingen te
nemen. Deze relatie is echter omgekeerd: hoe meer ‘nieuwsfeiten’ je verteert, hoe minder van het
grote plaatje je zal begrijpen. Het vergaren van nieuwsberichten maakt iemand niet succesvol.
Het lezen van nieuws om de wereld te begrijpen is erger dan niets te lezen. Het beste is om jezelf los
te maken van dagelijkse nieuwsconsumptie en boeken en bedachte tijdschriften te lezen.
4 – Nieuws is giftig voor je lichaam
Nieuws triggert voortdurend het limbisch systeem. Paniekerige verhalen zorgen ervoor dat het lichaam
zich bevindt in een staat van chronische stress, dit vormt de oorzaak van verminderde spijsvertering,
gebrek aan groei, nervositeit en gevoeligheid voor infecties. Andere mogelijke bijwerkingen van
nieuws zijn bijvoorbeeld angst, agressie, tunnelvisie en desensibilisatie.
5 – nieuws verhoogt massaal de cognitieve fouten
Nieuws voedt de moeder van alle cognitieve fouten: de bevestiging bias (bevestigingsvooroordeel).
We filtreren automatisch en systematisch het bewijs dat in tegenspraak is met onze vooroordelen, ten
gunste van het bewijs dat onze overtuigingen bevestigd. Hierdoor lopen we rond in een wolk van
schijnbaar bevestigde gegevens – zelfs als onze theorieën over de wereld en onszelf fout zijn. We
worden vatbaar voor overmoed, het nemen van domme risico’s en het maken van een verkeerde
inschatting van kansen.
Nieuws voedt niet alleen het bevestigingsvoordeel, het verergert een cognitieve fout: het verhaal van
vooringenomenheid. Onze hersenen verlangen naar verhalen die ‘’zinvol’’ zijn, zelfs als ze niet
overeenkomen met de werkelijkheid. Nieuws speelt in op deze neppe verhalen door bijvoorbeeld te
melden ‘’de markt daalde met 2% vanwege X’’, in plaats van ‘’de markt daalde met 2%’’. X zou een
toevallige invloed kunnen zijn, maar er kunnen andere invloedrijkere invloeden zijn. Nieuwsberichten
bestaan uit niets anders dan verhalen en anekdotes die uiteindelijk in de plaats komen van coherente
analyses. Dit is een ongepaste en irrationele manier om de wereld te ‘’verklaren’’.
6 – Nieuws remt het denken
Denken vereist concentratie en concentratie vereist een ononderbroken tijd. Nieuwsberichten
bemoeien zich met denken en zijn specifiek ontworpen om iemand te onderbreken. Hierbij gaat het
om het onvermogen om helder te denken, omdat iemand zich heeft opengesteld voor de verstorende
,feitenstroom. Nieuws maakt ons oppervlakkige denkers en nog erger: het heeft een grote invloed op
het geheugen.
Er zijn twee soorten geheugen: het langetermijngeheugen (= bijna een oneindige capaciteit) en het
werkgeheugen (= beperkt tot een minimum van glibberige gegevens). De weg van het korte termijn-
naar het langetermijngeheugen is een ‘stikpunt’ in de hersenen, maar alles wat je wilt begrijpen moet
erdoorheen. Wanneer de doorgang is verstoort, gaat er niets door. Doordat nieuws de concentratie
verstoort, wordt het begrip actief afgezwakt.
VB: iemand bezoekt Parijs niet voor slechts een uur, omdat de hersenen spoeltijd nodig hebben. Het
opbouwen van concentratie een tijd van 10 minuten lezen nodig heeft. Door deze korte tijd zullen
hersenen de informatie oppervlakkig verwerken en nauwelijks opslaan.
Online nieuws heeft een nog grotere impact. Een onderzoek in Canada (2001) toonde aan dat het
begrip afnam naarmate het aantal hyperlinks in een document werd verhoogd. Dit komt omdat
hersenen de keuze moeten maken om op een link te klikken of niet wanneer deze verschijnt, wat op
zichzelf al kan afleiden. Nieuws is dan ook de grootste barricade om helder te denken.
7 – Nieuws verandert de structuur van je brein
Nieuws werkt als een drug: naarmate verhalen zich ontwikkelen, willen we weter hoe ze verder gaan.
Dit verlangen is in toenemende mate dwingend en moeilijk te negeren. Nieuws is verslavend en dit
heeft te maken met het proces ‘’lange termijn potentiëring (LTP)’’ en het beloningscircuit in je
hersenen. Wanneer iemand de gewoonte heeft om het nieuws te controleren, is diegene gedreven om
het nog vaker te controleren. Je aandacht is gevestigd op snelle gebeurtenissen, dus je hongert naar
meer gegevens over hen.
Het nieuws herprogrammeert ons, wat betekent dat ons brein anders werkt, zelfs als we geen nieuws
consumeren (dit is gevaarlijk). Als we ons aanpassen aan een nieuwe cultureel fenomeen, met
inbegrip van de consumptie van nieuws, eindigen we met een ander brein. Dit gebeurt op een
biologisch niveau.
Hoe meer nieuws we consumeren, hoe meer we de circuits met betrekking tot skimming en
multitasking oefenen en hoe meer we de circuits negeren die gaan over diepgaand lezen en denken
met een diepe focus. ‘’We trainen onze hersenen om aandacht te besteden aan onzin’’ (Michael
Merzenich), waardoor de fysieke structuur van onze hersenen zijn veranderd – hierdoor worden we
bijvoorbeeld al moe en verdwijnt onze concentratie na het lezen van vier á vijf pagina’s.
Diep lezen is niet te onderscheiden van diep denken; wanneer je nieuws consumeert, veranderen je
hersenen structureel. Dit betekent dat de manier waarop je denkt verandert en het herwinnen van de
capaciteit voor concentratie kan alleen door een radicaal, nieuwsvrij dieet.
8 – Nieuws is kostbaar
Nieuws verspilt tijd en eist extreme kosten op. Nieuws belast productiviteit op drie manieren:
Consumptietijd die het nieuws vraagt; dit is eigenlijk alle tijd die we verspillen aan het lezen,
luisteren of kijken naar het nieuws.
Heroriëntatietijd en omschakelingskosten; dit is de tijd die we verspillen om terug te gaan naar
wat we deden voor het nieuws ons onderbrak. Iedere keer als we ons werk verstoren om
nieuws te controleren, kost het meer tijd om onszelf te heroriënteren.
Nieuws leidt ons af, zelfs nadat we uren de ‘hete’ dingen van vandaag hebben verteerd;
nieuwsberichten kunnen urenlang in onze gedachten opduiken en zelfs dagen later nog.
Het verlies aan potentiële productiviteit is enorm op wereldwijd niveau. We besteden veel aandacht
aan het kijken of luisteren naar nieuws met betrekking tot grote gebeurtenissen (terreuraanslagen van
2008 in Mumbai, de dood van Michael Jackson) en besteden hier veel verspilde uren tijd aan.
Informatie is niet langer een schaars goed, maar aandacht wel, dus waarom zouden we het zo
makkelijk weggeven?
9 – Nieuws scheid de relatie tussen reputatie en prestatie
Reputatie heeft invloed op de manier waarop mensen samenwerken in de maatschappij. In het
verleden was iemands’ reputatie gekoppeld aan zijn prestaties (ik zie dat iemand uit mijn medestam in
zijn eentje een tijger doodden en ik vertel dit door, om zijn dapperheid te verbreden). Met de komst
, van massa-geproduceerd nieuws, is het concept van ‘’roem’’ in onze maatschappij gekomen. Media
geeft roem aan beroemheden, ondanks dat deze mensen beroemd worden om redenen die weinig
relevant zijn voor ons leven. Het nieuws scheid dan ook de relatie tussen reputatie en prestatie.
10 – Nieuws wordt geproduceerd door journalisten
Goede professionele journalisten nemen de tijd voor hun verhalen en bevestigen de feiten in hun
verhalen, maar er zijn er genoeg die dit niet doen. Schatting van Dobelli: minder dan 10% van de
nieuwsberichten zijn origineel, min dan 1% zijn echt onderzoekend en slechts ééns in de 50 jaar
ontdekken journalisten een ‘watergate’. Sommige verslaggevers halen nieuws bij elkaar door dingen
die ze op internet vinden of door het kopiëren of verwijzen naar oude stukken. Het kopiëren en het
kopiëren van de kopieën vermenigvuldigd de fouten in verhalen en hun irrelevantie.
11 – Gerapporteerde feiten zijn soms fout, voorspellingen altijd
Soms zijn gerapporteerde feiten gewoonweg verkeerd. Met gereduceerde redactionele budgetten bij
grote publicaties, kan feitencontrole een ‘bedreigde diersoort’ zijn in het nieuwsproces. Het
nauwkeurig voorspellen van alles in een complexe wereld is onmogelijk; overweldigend bewijs geeft
aan dat voorspellingen in nieuwsberichten door journalisten en deskundigen (op het gebied van
financiën, sociale ontwikkeling, wereldwijde conflicten en technologie) bijna altijd verkeerd zijn.
Onjuiste voorspellingen zijn niet alleen nutteloos, maar ook schadelijk. Om de nauwkeurigheid van
voorspelling te verhogen, moet niet naar het nieuws worden gekeken, maar naar diepgang door het
lezen van boeken en deskundige tijdschriften om onzichtbare generatoren te begrijpen die invloed
hebben op onze wereld.
12 – Nieuws is manipulatief
We gebruiken automatisch veel aanwijzingen om manipulatie op te sporen in face-to-face interacties;
aanwijzingen die verder gaan dan de verbale boodschap en gaan over gebaren, gezichtsuitdrukkingen
en tekenen van nervositeit als zweterige handpalmen, blozen en lichaamsgeur. Vandaag de dag
vinden zelfs gewetensvolle lezers het moeilijk en energieverslindend om een onderscheid te maken
tussen onpartijdige nieuwsverhalen en verhalen die een privé-agenda hebben.
Verhalen zijn geselecteerd of gemaakt om de wens te behartigen van adverteerders (advertising bias)
of de eigenaren van media (corporate bias) en ieder mediakanaal heeft de neiging om te melden wat
iedereen meldt en om verhalen te vermijden die eenieder beledigen (mainstream bias).
De public relations (pr) industrie is zo groot als de nieuwsreportage-industrie, dit is het beste bewijs
dat journalisten en nieuwsorganisaties gemanipuleerd of beïnvloed worden. Het werkt blijkbaar wel,
anders besteden organisaties en belangengroepen er niet zoveel geld aan.
VB: 15-jarige verpleegster Nayirah getuigde voor het Amerikaanse Congres tijdens de aanloop naar
de Golfoorlog van 1991. Ze beweerde dat ze getuige was geweest van de moord op kinderen door
Iraakse soldaten en vrijwel elke mediaketen heeft het verhaal behandeld. Het VS-publiek was
woedend, dit bracht het Congres dichter bij de goedkeuring van de oorlog. Haar getuigenis werd door
alle media beschouwd als geloofwaardig op dat moment en is sindsdien beschouwd als
oorlogspropaganda.
Journalistiek geeft een gemeenschappelijk beeld van de wereld en een gemeenschappelijke set van
verhalen om het te bespreken. Het bepaald dan ook de publieke agenda.
13 – Nieuws maakt ons passief
Nieuwsberichten zijn overweldigend als het gaat over dingen die je niet kunt beïnvloeden. De
dagelijkse herhaling van nieuws over dingen waar we niet naar kunnen handelen, maakt ons passief
en sloopt onze energie. Het vermaalt ons tot we een wereldbeeld aannemen dat pessimistisch,
gedesensibiliseerd, sarcastisch en fatalistisch (geloven dat het noodlot onvermijdelijk is) is. Als het
menselijk brein een spervuur van dubbelzinnige informatie tegenkomt zonder dat het op die informatie
kan reageren, kan het met passiviteit en een gevoel van slachtofferschap reageren. De
wetenschappelijke term hiervoor is ‘aangeleerde hulpeloosheid’.
14 – Nieuws geeft ons de illusie van zorgzaamheid
Het nieuws verpakt ons in een warm, globaal gevoel als ‘we zijn allemaal wereldburgers en allemaal
verbonden’. Dit geeft ons een wazig gevoel dat zorgt voor een illusie van zorgzaamheid, maar dit
