Ouiam El Hammouchi – Bestuursrecht VU periode 4
Samenvatting Bestuursrecht
Week 1
Michiels H 1, par. 2.1, 2.2, 2.3 en 2.4.
LEERDOELEN:
1. Studenten hebben een globaal beeld van wat bestuursrecht is, waar het op ziet en in welk
opzicht het verschilt van andere rechtsgebieden.
2. Studenten kunnen de relevantie van het bestuursrecht in een gegeven nieuwsbericht
aanwijzen.
3. Studenten kennen de structuur van de Awb en begrijpen wat bedoeld wordt met een gelaagd
systeem.
4. Studenten begrijpen de verhouding tussen de Awb en de bijzondere bestuursrechtelijke
wetgeving en wat in dit verband de betekenis is van het legaliteitsvereiste.
5. Studenten kunnen uitleggen wat gelede normstelling is en kunnen dit verschijnsel illustreren
aan de hand van regelgeving.
6. Studenten kunnen vaststellen of een bepaling in de Awb van dwingend, regelend, aanvullend
of facultatief recht is en weten welke gevolgen dit heeft voor afwijkende lagere en bijzondere
wetgeving.
Functies bestuursrecht
- Instrumentele functie
Overheid: Het bestuursrecht geeft de overheid de bevoegdheden (of instrumenten) om
het algemeen belang te behartigen en zijn publieke taak te vervullen.
- Waarborgfunctie
Burger: Het bestuursrecht geeft de burger middelen om het beleid van het bestuur te
beïnvloeden en zich daartegen teweer te stellen (inspraakmogelijkheden, regelt wie
tegen welke overheidsbesluiten mag opkomen bij de bestuursrechter). Het geeft
burgers bescherming tegen de overheid.
- Legitimerende functie
Burgers: deze kunnen zich op normen waar het bestuur zich bij de uitoefening van zijn
bevoegdheid aan moet houden, zoals bijvoorbeeld het proportionaliteitsbeginsel.
Rol bestuur in de rechtsstaat
- Wetgeving uitvoeren en toepassen
- Wettelijke ruimte invullen en uitwerken
o Aanvullende regels
o Concrete beslissingen
o Toezicht en handhaving
- Bestuursrechtelijke normen in acht nemen
o Geschreven+ ongeschreven
Algemeen belang = publiek belang
De overheid treedt steeds op in het algemeen belang--> premisse van het
bestuursrecht
•Wat is het algemeen of publiek belang?
Containerbegrip!
Bijv.:
* Veiligheid
,Ouiam El Hammouchi – Bestuursrecht VU periode 4
* Onderwijs
* Economie
* Media
* Milieu & klimaat
* Ruimtelijke ordening
* Gezondheidszorg
* Wonen (volkshuisvesting)
= het resultaat van de afweging van de verschillende
deelbelangen, die met elkaar op gespannen voet kunnen staan.
Hoofdstuk 1: Inleiding
1.1Wat is bestuursrecht
Het bestuursrecht heeft betrekking op het openbaar bestuur, op hetgeen op het
openbaar bestuur doet en op zijn relatie tot de burgers. Hiertoe behoren gemeenten,
provincies en waterschappen, de ministeries en andere overheidsinstanties.
Hoofdzaken bestuursrecht:
- Organisatie (hoe is het bestuur georganiseerd?)
- Bevoegdheden (welke bevoegdheden heeft het bestuur?)
- Normering (aan welke rechtsnormen dient het bestuur zich te houden?)
- Handhaving (hoe kan het bestuur ervoor zorgen dat burgers zich aan de
rechtsnormen houden?)
- Rechtsbescherming (welke juridische bescherming is er voor burgers tegen
beslissingen en handelingen van het openbaar bestuur?)
1.2Het belang en de plaats van het bestuursrecht
Maatschappelijk belang
De besluiten en procedures omtrent bijvoorbeeld verstrekkingen van de overheid,
behoren tot het bestuursrecht. Denk aan besluiten inzake huurtoeslag, zorgtoeslagen,
studiefinanciering en steunverleningen aan banken en andere bedrijven. Andersom
vormen de door burgers en bedrijven te betalen belastingen de grootste inkomsten
voor de overheid.
Juridisering
In de jaren negentig is kritiek gekomen op het feit dat de bestuursrechter het
bestuurlijk handelen te zeer juridisch zou benaderen en soms de plaats van het bestuur
zou innemen. Dit is met name een probleem waar relaties tussen burgers onderling,
tussen overheid en burgers en tussen overheden vrijwel uitsluitend worden beheerst
door juridische instrumenten en procedures. Er wordt nu wel gestreefd naar
deregulering.
- Er zijn naast het streven van deregulering ook initiatieven genomen om de
rechtspraak doelmatiger te maken; nieuwe zaaksbehandeling bij de
rechtbanken, eer inhoudelijk eindresultaat proces bij bestuursrechten en sneller
doen van uitspraken tegengewicht juridisering
,Ouiam El Hammouchi – Bestuursrecht VU periode 4
Andere rechtsgebieden, zoals strafrecht en privaatrecht dringen door tot elkaar. Er is
geen sprake van een strikte scheiding.
- Het bestuur bedient zich van het privaatrecht en kan in bepaalde gevallen
boeten opleggen
- De Ovj kan strafbeschikkingen nemen
1.3Nederlands bestuursrecht en Europees bestuursrecht
Nederlands bestuursrecht is verweven met Europees bestuursrecht, zowel met het EU-
recht als met mensenrechtenverdragen, in het bijzonder EVRM. Beide beïnvloeden
elkaar; de uitleg die wordt gegeven van EU recht door het hof van justitie en EHRM zijn
va invloed op NL.
Het zijn vooral Nederlandse organen die het EU-recht in NL toepassen, en zijn het
Nederlandse rechters die de toepassing beoordelen.
Hoofdstuk 2: Kenmerken van het bestuursrecht
2.1 Inleiding: casus
Nederland is een democratische rechtsstaat de overheid dient fundamentele rechten
en vrijheden van burgers te eerbiedigen en moet zich inzetten voor de verwerkelijking
van die rechten en vrijheid, onder controle van het volk in vrije verkiezingen.
Rechtstaat heeft vier eisen:
- Wetmatigheid bestuur
- Rechterlijke controle
- Evenwicht tussen de verschillende machten
- Eerbiediging grondrechten
2.2 Twee uitgangspunten
Het legaliteitsvereiste
De overheid mag burgers iets verbieden of gebieden, voor zover de wet dit
uitdrukkelijk toestaat. Het verbod/gebod mag wel in een lagere regeling staan, maar
moet uiteindelijk een grondslag hebben in een wet in formele zin.
- In het strafrecht heeft het legaliteitsvereiste een andere betekenis: niks is
strafbaar zonder een voorafgaande strafbepaling. Mag dus niks met
terugwerkende kracht strafbaar worden gesteld
Reikwijdte legaliteitsvereiste
Hierover is veel discussie. Sommigen beweren dat de eis van wetmatigheid alleen geldt
bij zogenaamd belastend overheidsoptreden; handelingen waarmee de overheid
ingrijpt in de vrijheid of het eigendom van burgers door verboden en geboden
(belastingaanslag, verkeersboete). Het zou niet gelden wanneer de overheid
begunstigend en op aanvraag van de betrokkenen handelt (verstrekken vergunningen,
uitkeringen).
Andere rechtsgeleerden beweren daarentegen dat voor ELK overheidshandelen een
wettelijke grondslag zou moeten worden geëist.
Tussenopties
, Ouiam El Hammouchi – Bestuursrecht VU periode 4
Tussen deze twee uitersten vindt men allerlei tussenposities, zo nemen verschillende
wetenschappers in stelling dat, behalve voor overheidsoptreden dat ingrijpt in de
vrijheden of eigendommen van burgers, in bepaalde gevallen ook voor begunstigend
en door de betrokkenen vrijwillig aanvaard optreden van e overheid een wettelijke
basis nodig is.
- Begunstigende overheidsbesluit raakt de vrijheden van burgers
subsidieverlening.
- Beslissingen waarvan de gebruikers geheel afhankelijk zijn, bijstandsuitkeringen
en salarissen van overheidspersoneel.
Het specialiteitsbeginsel
Is neergelegd in art. 3:4 Awb en houdt in dat het bestuur bij het gebruik maken van een
wettelijk toegekende bevoegdheid alleen die belangen mag meewegen, die de
betreffende regeling specifiek beoogt te beschermen. Het mag niet voor een ander doel
worden gebruikt.
Ratio als deze niet zou gelden, zou het bestuur elke bevoegdheid kunnen gebruiken
ter behartiging van het nauwelijks te bepalen en te begrenzen ‘algemene belang’, met
het gevaar voor willekeur en machtsmisbruik als gevolg.
2.3 De structuur van de bestuursrechtelijke normstelling
Normadressaten
Er zijn normen die bedoeld zijn voor overheidsinstanties; die overheidsinstanties als
geadresseerde hebben. Denk aan EU-richtlijnen, die verplichtingen opleggen aan de
lidstaat. De GW draagt de wetgever op allerlei wetten te maken en veel wetten leggen
bestuursorganen verplichtingen op.
Er zijn ook normen die gericht zijn tot burgers, waaronder bedrijven e instellingen, zoals
absolute verboden, meldingsplichten etc.
Hiërarchische opbouw van het normenstelsel
Regelgeving komt op verschillende bestuurlijke niveaus tot stand. Een lagere regeling
mag daarbij niet in strijd komen met een hogere.
1. Verdragen
2. Statuut
3. Grondwet
4. Wetten in formele zin
5. Koninklijke besluiten die regels bevatten (AMVB)
6. Ministeriële regelingen (verordeningen)
7. Provinciale verordeningen
8. Gemeentelijke verordeningen en waterschapsverordeningen
9. Beleidsregels
10.Voorschriften/verplichtingen verbonden aan beschikking
Gelede normstelling
Het komt niet vaak voor dat alle bijzondere normen die gelden voor het bestuurs-
handelen in een wet staan. In de praktijk van het bestuursrecht vindt de bijzondere
normstelling vaak plaats op verschillende niveaus dit wordt gelede normstelling
