Strafrecht
Hoorcollege 1 Inleiding: doel, aard en deelnemers strafproces
Het legaliteitbeginsel staat beschreven in artikel 1 lid 1 Sr. Dit wordt ook benadrukt in
artikel 16 GW, artikel 7 lid 1 EVRM en artikel 15 lid 1 IVBP.
Art. 12-procedure: instellen als slachtoffer als het OM heeft besloten niet te vervolgen. Je
kan het OM alsnog bevelen te vervolgen.
Het strafproces dient er toe om te onderzoeken of er inderdaad een strafbaar feit heeft
plaatsgevonden, en als dat zo is, of dat ook aanleiding geeft tot een reactie. In die zin is het
strafproces de schakel tussen feit en reactie. Het strafprocesrecht regelt de schakel.
De staf is non-reparatoir van aard. Zij behelst een terechtwijzing door middel van
leedtoevoeging. Leedtoevoeging is preventief gericht. Er is ook sprake van reparatoire
sancties: art. 361 Sv (vordering benadeelde partij), art. 36 e Sr (wederrechtelijk verkregen
veroordeeld).
Het onderzoek valt in twee delen uiteen: het voorbereid onderzoek en het onderzoek ter
terechtzitting (hoofdonderzoek of eindonderzoek genoemd). Er wordt beraadslaagd over
de voorvragen van art. 348 Sv en de hoofdvragen van art. 350 Sv.
Opportuniteitsbeginsel: art. 167 en 242 Sv. Van verdere vervolging kan worden afgezien.
De OvJ kan een strafbeschikking opleggen, artikel 257a Sv. Men kan naar de rechter als er
bezwaren zijn, artikel 257f Sv. Aan het OM komt een vervolgingsmonopolie toe. In sommige
gevallen mag een strafbeschikking worden uitgevaardigd door opsporingsambtenaren, art.
257b lid 1 en 2 Sv, en door lichamen of personen met een publieke taak belast, artikel
257ba lid 1 Sv.
Daarnaast bepalen artikel 6 lid 2 EVRM en 14 lid 2 IVMP dat eenieder die wordt
beschuldigd van een strafbaar feit voor onschuldig wordt gehouden tot zijn schuld
overeenkomstig de wet is bewezen = vermoeden van onschuld (presumptio innocentiae).
Hoor en wederhoor: de rechter moet de verdachte en het OM de gelegenheid geven hun
standpunten naar voren te brengen. Dit ligt besloten in artikel 6 lid 1 EVRm en artikel 14 lid
1 IVBP.
De verdachte heeft:
- recht op rechtsbijstand, artikel 18 lid 2 GW, 6 lid 3 sub c EVRM en 14 lid 3 sub b en d IVBP;
- recht op een behoorlijke vertolking en vertaling art. 27 lid 4 of 131b Sv;
- zwijgrecht art. 29 lid 2 Sv, 14 lid 3 sub g IVBP;
- recht op interne openbaarheid: toegankelijkheid van het onderzoek. Alle processtukken
moeten beschikbaar zijn;
- recht op externe openbaarheid: de toegankelijkheid van het onderzoek ter terechtziting en
de uitspraak voor de rechtsgenoten, art. 121 GW, 4 en 5 RO, 6 lid 1 EVRM, 14 lid 1 IVBP;
1
,- recht op behoorlijke motivering door de rechter, art. 121 GW;
- recht om gehoord te worden art. 35 lid 2 Sv:
- recht op het laatste woord art. 311 lid 4 Sv.
Verdachte
Art. 27 Sv: aangemerkt degene te wiens aanzien uit feiten of omstandigheden een redelijk
vermoeden van schuld aan een strafbaar feit voortvloeit.
Er moet dus sprake zijn van een redelijk vermoeden van schuld;
Dit moet blijken uit feiten en omstandigheden; getuigenverklaring, ervaing van
opsporingsambtenaar of feiten van algemene bekendheid;
Doel strafproces
primaire doelen:
- Het mogelijk maken van de toepassing van het materiële strafrecht;
- Waarheidsvinding (vaststellen wat is voorgevallen);
- Gerechtigheid versus Rechtszekerheid (bijv. verjaring, strafzaken moet een keer tot een
einde komen);
- Rechtsvrede (dat er een adequate reactie komt van de overheid, anders ontstaat er onrust
<-> voor de gemeenschap kanaliseren van de maatschappelijke onrust, voorkomen van
eigenrichting, maar ook voor de verdachte en het slachtoffer);
- Rechtsbescherming in de rechtsstaat heiligt het doel, niet alle middelen (kan conflicteren
met de waarheidsvinding. Zonder een verdenking mag je bijvoorbeeld geen huis
doorzoeken).
Secundaire doelen:
- Speciale preventie (bijvoorbeeld een taakstraf, zodat iemand het niet nog een keer doet);
- Generale preventie (burgers zien dat de overheid optreedt).
Het doel is tweeledig: enerzijds om bevoegdheidstoedeling (als overheid krijg je
bevoegdheden om op te treden tegen criminaliteit), maar ook bevoegdheidsbeperkingen
(bijvoorbeeld als je iemands woning moet doorzoeken zonder spoed, je de rechter-
commissaris nodig hebt).
Van doel naar feitelijke invulling strafvordering
Er zitten spanningen tussen. Een doel of waarheidsvinding kan je op verschillende
manieren bereiken. Je moet kijken naar de inrichting.
Aard procedure
De aard wordt mede bepaald door:
- Verhouding tussen criminaliteitsbestrijding en machtsbeheersing: je doet onderzoek naar
schuldigen en onschuldigen moeten daar zo min mogelijk hinder van ondervinden (MvT
van 1913/14).
Crime control model: gaat er vanuit dat criminaliteit zorgt voor een ernstige bedreiging
voor de staat, het ten koste gaat van vrijheid van andere burgers en er moet efficiënt
worden opgetreden.
2
,Due process model: belangrijk dat burgers beschermd worden tegen overheidsoptreden.
Een betrouwbare en eerlijke rechtspleging is van belang. Maakt niet uit hoe lang het duurt,
als die procedures maar zorgvuldig zijn.
(In Nederland hebben we veel vertrouwen in de overheid: bij getuigenverklaringen gaan we
uit van het proces-verbaal opgesteld door de politie).
- Accusatoir (tegensprekelijke manier) versus inquisitoir (overheid die onderzoek doet, de
waarborgen die daarbij gelden):
Bij een accusatoire procedure ligt het initiatief voor het proces bij de partijen. Ook de
procesvoering ligt in handen van partijen; het slachtoffer en de verdachte. Dat is een
procedure op tegenspraak. Door middel van debat kom je tot het ultieme resultaat. De
rechter heeft een passieve rol: hij hoort het aan en neemt op basis van het aangedragen
materiaal een beslissing. Deelnemers staan tegenover elkaar als gelijke partijen.
Bij een inquisitoire procedure ligt het initiatief bij de overheid. Die procedure geschiedt
schriftelijk. Niet alles komt opnieuw aan de orde zoals bij de accusatoire procedure. Het
meeste is al voorgekookt in het voorbereidend onderzoek en wordt ter zitting
voorgehouden. De verdachte is object van onderzoek. De rechter is verantwoordelijk voor
de waarheidsvinding en gaat daar actief naar op zoek. Advocaat dient belang verdachte en
de OvJ is niet echt een tegenpartij. Hij heeft ook een verantwoordelijkheid jegens de
verdachte. Het vooronderzoek domineert.
Conclusie Nederland:
We komen uit een inquisitoire traditie. We zijn gematigd inquisitoir. We hebben een
beroepsrechter, geen leekinbreng/jury. Het onderzoek wordt gedomineerd van rechtswege.
Er ligt een zwaar accent op het vooronderzoek, het dossier vormt de ruggengraat van de
strafrechtspleging. Vertrouwen op het onderzoek of meer ruimte geven op tegenspraak?
Dilemma: onbetrouwbare autoriteiten (bijv. tunnelvisie van de overheid) versus slechte
verdediging. Het is verstandig om meer toe te werken naar een accusatoire systeem zodat
de verdediging meer heeft in te brengen, maar het risico van een slechte verdediging is
aanwezig.
Wie is verantwoordelijk voor wat? Hangt dus samen met: welke procesdeelnemer heeft
welke rol?
- Er is een relatie tussen de positierol van procesdeelnemer en visie op de aard van de
strafrechtspleging.
- De onpartijdige (art. 6 lid 1 EVRM en 14 lid 1 IVBP) en onafhankelijke rechter:
Vooronderzoek en hoofdonderzoek: RC van leider van het vooronderzoek naar
toezichthouder. Controle: wraking en verschoning (art. 512-517 Sv).
Hoorcollege 2 EVRM
Procesdeelnemers
- Er is een relatie tussen positierol van procesdeelnemers en visie op de aard van de
strafrechtspleging
- De onpartijdige rechter
Vooronderzoek en hoofdonderzoek: van toezichthouder (RC) naar leider van het onderzoek
(zittingsrechter)
Officier van justitie
de eerste hoofdtaak is
3
, 1. Opsporing (hij is ook opsporingsambtenaar)
2. Vervolgingstaak
3. (Aanvankelijk) Toezicht op strafvonnissen/op de tenuitvoerlegging, sinds januari 2020 is
die taak verschoven naar het ministerie, omdat men denkt dat zij beter in staat zijn dat te
monitoren
Rol officier van justitie: hij heeft een dubbele rol: hij maakt onderdeel uit van de staande
magistraat en is dus een magistraat. Van de officier wordt ook verlangd dat hij
magistratelijk optreedt: waken over procesrechten verdachte en dat als hij dat nodig vindt,
kan vragen voor een vrijspraak. Tegelijkertijd is hij crime fighter in die zin dat hij
onderzoek doet naar criminaliteit en vervolgens actie onderneemt. En de officier is een
handhaver: een ambtenaar (past in een accusatoire procedure, crime fighter zorgt ervoor
dat hij zijn zaak binnenhaalt. Twee partijen staan tegenover elkaar).
De raadsman
- Bijdragen aan bewijsverzameling;
- Zaak bespreken met de cliënt;
- Steunverlener aan de verdachte;
- Principiële partijdigheid (bijv. hoger beroep instellen voor eigen doeleinde, maar je mag
geen bewijs zoek maken of getuigen beïnvloeden);
- Door het leveren van tegenspraak wordt de politie in de gelegenheid gesteld om een
breder perspectief in te nemen en tunnelvisie te voorkomen;
- Salduz arrest en verhoorbijstand;
- Samengevat: rechtshulp verlenen en moet toezien op de naleving van
procesregels/mensenrechter.
De verdachte
- Onschuldpresumptie: bewijsregel -> als het redelijk is om aan de schuld te twijfelen, mag
er niet worden vervolgd en de verdachte hoeft zijn onschuld niet te bewijzen. De
bewijsvoeringlast licht bij het Openbaar Ministerie. Beperking -> het beperkt je in de
manier hoe je optreedt. De rechter mag niet zomaar alles zeggen op de zitting. Je mag niet
vooruitlopen op de schuld van de verdachte;
- Autonoom rechtssubject: je moet als verdachte de vrijheid hebben om je eigen
procespositie te kunnen bepalen. Hij kan kiezen om mee te werken, te zwijgen, geen
verweer te voeren etc. Vrijblijvend: nee, aan de keuzes die je maakt kunnen consequenties
worden verbonden, bijvoorbeeld in relatie tot de strafmaat. Als er veel bewijs is en de
verdachte blijft ontkennen: dan kan dat aanleiding geven een hogere straf op te leggen. Er is
dus sprake van verantwoordelijkheid.
Slachtoffer
- Eigen rechten art. 51a-51h Sv, art. 12 Sv;
- Spreekrecht is onbeperkt;
- Loutering v. Fundamentele complicering strafproces.
Getuigen
- Kan slachtoffer zijn, maar kunnen ook anderen zijn;
4
