Alle hoorcolleges en werkcolleges van behandelmethoden volledig uitgewerkt inclusief een samenvatting van alle hoorcolleges aan het einde van dit document toegevoegd!
,Hoorcollege 1 – Basisconcepten over onderzoek naar de
werkzaamheid van psychotherapie
Deel 1: diverse types studies
Er zijn binnen de psychotherapie meer dan 350 behandelmethoden. Omdat er zo veel verschillende
methoden zijn, moet er op een manier het kaf van het koren gescheden worden. Deze cursus heeft
daarin twee principes:
1. Evidence based principe: wat wetenschappelijk onderzocht en aangetoond werkzaam is
moet prioriteit krijgen.
2. Methode pluralisme: er zijn soms meerdere methoden die een goede behandeluitkomst
hebben. Die verschillende methoden moeten we dan ook omarmen.
Wat is psychotherapie?
Psychotherapie is een voornamelijk interpersoonlijke behandeling die
A. gebaseerd is op psychologische principes, de interventie gaat uit van een psychologische
theorie.
B. een getrainde therapeut en een cliënt betreft die hulp zoekt voor een psychische
aandoening, probleem of klacht.
C. bedoeld is door de therapeut om de stoornis, probleem of klacht te verbeteren.
D. aangepast is aan deze bepaalde cliënt en aan zijn of haar stoornis, probleem of klacht.
Psychotherapie gaat dus niet over biologische veranderingen door medicatie, maar over
veranderingen vanuit de psychologie.
‘Bona Fide’ psychotherapie: behandelingen met een coherente theoretische structuur, die reeds
gedurende langere tijd worden uitgevoerd en die een basis van onderzoek evidentie hebben. Drie
principes bij Bona Fide psychotherapie:
1. Uitgevoerd door een therapeut die getraind is in dit type van behandeling met minstens een
master graad.
2. Geïndividualiseerd en gebaseerd op face to face meetings zodat therapeut en cliënt een
relatie ontwikkelen. Relatie is belangrijk, Bona Fide psychotherapie veronderstelt een
interpersoonlijke relatie.
3. Ze bezitten specifieke psychologische valide componenten waarvan minstens twee de
volgende:
a) gebaseerd op een bekende school of stroming in de psychotherapie. Moet aansluiten bij
een traditionele theorie.
b) gebaseerd op een bekende psychologische theorie van verandering. Hoe sluit de theorie
aan bij de mechanismen van verandering.
c) gebruik makend van een behandelhandleiding.
d) beschrijft actieve ingrediënten van de behandeling. Waarmee de behandeling kan
onderscheiden van andere behandelingen.
Dus Bona psychotherapie is een psychotherapie die goed genoeg is. De psychotherapie is
betrouwbaar en heeft met een vergelijkebare variant in het verleden zich al eens bewezen.
Handleiding
Belangrijk bij Bona Fide psychotherapie is de nood van onderzoek om te kunnen repliceren.
Replicatie interventie die je uitvoert, replicatie procedure van onderzoek die je gevolgd hebt om de
interventie te gaan aantonen.
, Wat: uitgebreide beschrijving van de principes (theorie) en technieken van de therapeutische
procedure en een duidelijke beschrijving van de handelingen en interventies die de
therapeut verondersteld wordt te doen.
Doel: standaardisering & vastleggen van de specifieke ingrediënten en kenmerken van de
benadering. EMDR overal hetzelfde is.
Inhoud:
- Definitie van het probleem dat aangepakt zal worden: bijvoorbeeld voor borderline ps.
- Theoretische basis voor de aandoening: wat is borderline ps.
- Theoretische basis voor het verandermechanisme: causaal verband stoornis en behandeling.
- Specificatie van de therapeutische acties die consistent is met de theorie: welke interventies
moet de therapeut gaan uitvoeren.
- Onderbouwing dat de specifieke ingrediënten leiden tot werkzaamheid: wat onderscheid
deze therapie van andere benaderingen. Wat verklaart de werkzaamheid van dit model.
Dit is eigenlijk de noodzakelijke basis om onderzoek te doen.
Evidence-based pricipe
Meer dan 350 verschillende vormen van psychotherapie die beschreven zijn. De behandelaar
wordt geholpen door richtlijnen en zorgstandaarden, zodat ze weten welke
behandelmethode ze moeten gebruiken.
Richtlijnen en zorgstandaarden volgen een evidence-based principe: aan de basis van de
aanbevelingen ligt wetenschappelijke evidentie. Wel illusie om te denken dat alles in de
behandelrichtlijnen op wetenschappelijke evidentie berust.
Richtlijnen en zorgstandaarden maken vaak gebruik van systematic reviews en meta-analyses
om die wetenschappelijke evidentie te inventariseren. Pogingen om wetenschappelijke
evidentie te gaan bundelen om op die manier input te geven voor ontwerpen van richtlijnen
en zorgstandaarden.
Behandelrichtlijnen: een richtlijn is een document met aanbevelingen gericht op het verbeteren van
de kwaliteit van zorg. De inhoud van een richtlijn wordt gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek,
aangevuld met deskundigheid en ervaringen van zorgverleners en patiënten. Artsen moeten de
richtlijnen bij zijn of haar zorgverlening toepassen. Behandelrichtlijn depressieve stoornissen zal
professional aanbeveling geven welke behandeling het meest werkzaam zal zijn voor depressie.
Vooral bedoelt voor professional.
Zorgstandaard: een zorgstandaard beschrijft vanuit het patiënten perspectief waar kwalitatief goede
zorg aan moet voldoen. Niet alleen voor de inhoud van de zorg (zoals behandeling of het
voorschrijven van medicijnen) maar ook voor de organisatie ervan en de ondersteuning van
zelfmanagement. Een zorgstandaard is dus een hulpmiddel voor zorgverlener, verzekeraar én
patiënt. Vooral om cliënten te informeren.
Samenvatten van wetenschappelijke evidentie
Systematic Review: in een systematic review wordt in een systematische literatuursearch gedaan
met als doel alle relevante studies met betrekking tot een bepaalde interventie of een bepaalde
aandoening boven water te krijgen. Gaat bijvoorbeeld na wat zijn mogelijke interessante
wetenschappelijke interventies om PTSS te gaan behandelen.
Meta-analyse: Meta-analyses bieden een gestandaardiseerde kwantitatieve maat van de
werkzaamheid van interventies door het berekenen van een effect size, gebaseerd op de effect sizes
van individuele studies en rekening houdend met de kwaliteit van die studies. Men gaat proberen
het effect overheen de verschillende studies (systematic reviews) te kwantificeren. Proberen een
statistische maat te bepalen voor een bepaalde interventie overheen een aantal studies. Dat is
,belangrijk omdat veel psychotherapie studies kampen met kleine steekproeven. Onderzoek naar
psychotherapie is vaak onderzoek met lange behandeling, dus steekproeven van 40/60 participanten.
Daarom lastig sterke conclusies te trekken. Dus meta-analyse gaat overheen studies proberen meer
wetenschappelijke sterke uitspraken te doen over effect van bepaalde interventies.
Cochrane: De Cochrane Database of Systematic Reviews (CDSR) is een kwalitatief hoogstaand
tijdschrift en databestand voor systematische reviews in de gezondheidszorg. Elke Cochrane review
identificeert, waardeert en synthetiseert alle empirische evidentie die tegemoet komt aan vooraf
gespecificeerde criteria om een specifieke onderzoeksvraag te beantwoorden.
Er is de laatste 20-30 jaar een enorme toename van onderzoek. Wetenschappelijke evidentie is aan
het toenemen.
Type design
Het principe van evidence based is dat je je baseert op wetenschappelijke evidentie om
aanbevelingen te gaan formuleren. Wanneer we iets zeggen over werkzaamheid psychotherapie dat
doen op basis van wetenschappelijk onderzoek.
Om de werkzaamheid van interventies aan te tonen zijn er diverse types van onderzoeksopzetten
mogelijk:
1. (Meervoudige) Case study, al dan niet met frequent herhaalde metingen : dit was de eerste
vorm van onderzoek doen in de geschiedenis voor psychoanalyse. Het nadeel is
generaliseerbaarheid, je kan op grond van een casus lastig generaliseren naar de algemene
doelgroep. Ook zijn oude case studies beschreven door de behandelaar zelf, de behandelaar had er
dan misschien wel belang bij dat hij de veranderingen in uitkomst toeschreef aan de therapeutische
interventies.
Wat je kan doen om case studies in te zetten is voorafgaand aan de interventie wekelijks een
baseline meting te doen, vervolgens start je de interventie en dan doe je weer werkelijks baseline
meting. Je kan dan gaan vaststellen dat je consistente verbetering ziet in de uitkomstmaat wanneer
je dit vergelijkt met de metingen voor de interventie. Dit geeft meer versteviging dat de verbetering
komt door je ingezette interventie.
2. Ongecontroleerde, naturalistische studie: dit wordt vaak gebruikt. Men gaat bij een grotere
groep cliënten die een bepaalde interventie krijgt voor de start van de interventie een baseline
meting bij afnemen. Vervolgens wordt de interventie uitgevoerd en wordt aan het einde van de
behandeling opnieuw een meting uitgevoerd. De verandering die je waarneemt van baseline tot
uitkomstmaat wordt als maat genomen bij de werkzaamheid van die behandeling. Hierbij heb je als
voordeel dat je meer cliënten die representatief zijn voor die groep kan betrekken. Het nadeel is dat
je veranderingen vaststelt die je ook kan toeschrijven aan andere variabelen dan de interventie. Er is
geen controle op de hypothese die je hebt voor de veranderingen. Dus de interne validiteit is wat
problematisch.
3. Quasi-experimentele studie: hierbij bied je aan een aantal cliënten wel behandeling aan en
aan een aantal cliënten niet, die zet je bijvoorbeeld op de wachtlijst. Voor de rest zorg je ervoor dat
de twee groepen gelijk zijn, dus hetzelfde geslacht of dezelfde leeftijd of aanmeldingsklacht. Je
probeert controle uit te oefenen op de variabelen die invloed kunnen hebben op de uiteindelijk
uitkomst. Wanneer de behandelgroep dan duidelijk meer verbetert dan de controlegroep dan kan je
meer waarschijnlijkheid toeschrijven aan de interventie die je hebt uitgevoerd dan wanneer je geen
controle groep hebt.
4. Door randomisering gecontroleerde studie (RCT) : het hoogste level van onderzoek doen. Het
is eigenlijk een quasi-experimentele studie + randomisering. Randomisering betekend dat je cliënten
op toeval gaat verdelen over controle en experimentele conditie.
, Randomized controlled trial: dit is een wetenschappelijk experiment waar alle bronnen van
verstoring worden gecontroleerd, behalve het type van behandeling zodat verschillen die worden
gevonden met grotere stelligheid kunnen worden toegeschreven aan deze manipulatie. De interne
validiteit, dat je met reden kan zeggen dat deze cliënten beter resultaat hebben omdat ze die
behandeling hebben gevolgd (causaal).
Kenmerkend voor een RCT is dat cliënten at rondom worden toegewezen aan één van beide
condities of behandelingen, waardoor gecontroleerd wordt voor eventuele cliëntkenmerken die
invloed zouden kunnen hebben op de effectiviteit van de behandeling ook gelijk worden verdeeld
over die twee condities. Quasi-experimentele studies ga je vooraf selecteren voor welke variabele je
controle gaat uitoefenen, bij randomisering ga je ervan uit dat alle variabele controle uitoefent
omdat die door toeval verdeeld worden door de twee condities.
Aangenomen wordt dat een RCT de hoogste vorm van evidentie oplevert omdat de interne validiteit
beter wordt bewaakt dan in andere types van onderzoek. Waardoor je met meer waarschijnlijkheid
effectief kan besluiten dat de interventie is die behandelresultaat veroorzaakt.
Er bestaan diverse vormen van RCT-designs, aansluitend bij verschillende types van
onderzoeksvragen.
Types van vraagstellingen:
1. Is een nieuwe interventie effectief in ideale omstandigheden vs. Is een interventie die al
eerder effectief bleek in ideale omstandigheden, ook effectief in de dagelijkse klinische
praktijk?
Efficacy versus Effectiveness.
2. Is interventie A beter dan interventie B vs. Is interventie A niet minder effectief dan
interventie B vs. Zijn interventie A en B even effectief?
Superiority versus non inferiority versus equivalence.
Efficacy vs. Effectiveness: dit is geen dichotomie maar een continuüm van efficacy naar effectiveness.
Beide types van vraagstellingen leggen andere accenten, resulteren in andere design-keuzes en
leveren andere data en conclusies op. Centraal staat de vraag of je het accent legt op (vooral)
‘interne’ of ‘externe’ validiteit.
Het is niet zo dat ene beter is dan het andere, het ene zal andere informatie opleveren dan het
anderen. En andere onderzoeksvragen hebben bij ene een andere design.
Interne validiteit: keuzes worden gemaakt om de kans te vergroten dat de conclusie die je trekt over
bijvoorbeeld de werkzaamheid van een interventie ook ‘kloppen’. Causaal: interventie A veroorzaakt
betere effecten dan interventie B. Dit wordt vooral gedaan bij efficacy trials.
Kun je op basis van dit design met redelijke waarschijnlijkheid concluderen dat de veranderingen in
behandeluitkomsten effectief causaal toegeschreven kunnen worden aan de interventie? Je gaat dus
heel veel controle uitoefenen op mogelijke variabelen, waardoor je echt een causaal verband kan
gaan waarnemen.
Het probleem hierbij is dat het design niet overeenkomt met de dagelijkse realiteit. Cliënten met een
zuivere depressie selecteren is niet altijd effectief, in de klinische praktijk komen niet veel cliënten
met een zuivere depressie voor. Naar schatting sluiten efficacy trials 2/3 van de cliënten uit om een
interne valide conclusie te trekken. Je doet dus veel concessie aan de realiteit om tot zuivere
conclusies te komen.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper kimhabets78. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,99. Je zit daarna nergens aan vast.
