Samenvatting gebaseerd op de complete afspeellijst van Jortgeschiedenis over dit onderwerp (Vwo historische context verlichting & revoluties). Goed en duidelijk voor voorbereiding op toetsen/examens
Hoofdstuk 4 – Verlichtingsideeën en de democratische revoluties 1650-1848
4.1 - Welke ideeën ontstonden tijdens de Verlichting over de ideale samenleving, 1650-
1789?
Empirisme en rationalisme
16e en 17e eeuw: Wetenschappelijke Revolutie
= op een systematische manier kennis verwerven d.m.v. empirisme en rationalisme
Empirisme: nieuwe kennis door waarneming en ervaring
Rationalisme: nieuwe kennis door gebruik van de rede
Belangrijkste gevolgen:
Ontdekking van natuurwetten (b.v. Newton)
Ontstaan van vooruitgangsgedachte
17e en 18e eeuw: Verlichting
= stroming van geleerden die meende dat alles met behulp van het verstand kon worden verklaard.
Dat zou bijdragen aan de vooruitgang van de samenleving
~ Verlichting zorgde voor grote veranderingen in het denken over de samenleving:
Samenleving gebaseerd op erfelijke rechten en plichten of religieuze ideeën (traditie en bijgeloof)
🔽
Samenleving gebaseerd op de rede
Gematigde en radicale Verlichting
Verlichte denkers dachten na over:
Politiek ->
Soevereiniteit (wie had hoogste macht? -> koning of bij bevolking?)
Relatie tussen vorst en onderdaan
Relatie tussen staat en burger
Vrijheid en gelijkheid (sociale verhoudingen)
Religie ->
Invloed van God op het dagelijks leven
Scheiding van kerk en staat
Religieuze tolerantie
~ 2 stromingen onder de verlichte denkers:
Gematigd -> in de samenleving moet een balans gezocht worden tussen de oude en de
nieuwe (verlichte) ideeën
Radicaal -> grote verandering: democratie, gelijkheid en vrijheid van meningsuiting moeten
de basis van de samenleving vormen
Immanuel Kant over Verlichting (Duitse verlichtingsdenker):
Sapere Aude! (Durf je verstand te gebruiken!)
De meeste mensen zijn niet gewend om hun verstand te gebruiken. Dit komt door luiheid en
lafheid
Het volk kan slechts langzaam verlicht worden
Te veel nadruk op rationalisme door radicalen is niet goed
(Kennis zonder rede kan niet bestaan <-> kennis zonder ervaring is inhoudsloos en nutteloos)
De invloed van God
, Invloed van God op het dagelijks leven?
-> Traditionele idee:
God heeft de wereld geschapen
Hij staat buiten de wereld en heeft alle invloed op het dagelijks leven
Baruch de Spinoza
-> Radicaal idee:
God ís de schepping. Alles wat bestaat is een verschijning van God
God is dus geen buitenstaander die ingrijpt in het dagelijks leven
Alles verloopt in de schepping volgens natuurwetten. Wonderen bestaan dus niet
-> (K.A: Wetenschappelijke revolutie)
-> (K.A: Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de
samenleving)
Zelfs in de 'tolerante' Republiek was er veel kritiek op de ideeën van Spinoza, met name van strenge
Calvinisten.
Het sociaal contract
Waar ligt de soevereiniteit? (Wiens wil wordt er uitgevoerd)
Traditionele idee: soevereiniteit ligt bij de vorst
-> Droit divin (Goddelijk recht om als (absoluut) vorst te regeren)
Een opstand tegen de vorst is dus een opstand tegen god
~ Verlichte denkers publiceerden nieuwe ideeën over soevereiniteit, de relatie tussen vorst en
onderdaan en tussen staat en burger:
Sociaal contract: een contract tussen vorst en burgers of tussen burgers onderling
Doel: voorkomen van oorlogen tussen vorst en burgers of tussen burgers onderling
->Burgers dragen bepaalde taken over aan de overheid (b.v. rechtspraak, oorlogsvoering)
->Overheid beschermt de rechten van de burgers via wetgeving
John Locke over het sociaal contract:
Volk heeft in alle vrijheid besloten een samenleving te vormen
Er is geen contract waarin staat dat de vorst over het volk mag heersen. De soevereiniteit
ligt bij het volk
Burgers waren elkaar gelijken en behielden hun vrijheid: sociaal contract
Een slechte vorst mag afgezet worden door het volk
(-> K.A: wetenschappelijke revolutie & K.A: rationeel optimisme)
Rousseau over het sociaal contract:
Alle mensen zijn elkaars gelijken
De soevereiniteit ligt bij het volk
Door een sociaal contract geven burgers hun individuele vrijheid op om de algemene wil uit
te laten voeren door een aangestelde regering
Een slechte vorst mag afgezet worden door het volk
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper charlottejanssenn. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,59. Je zit daarna nergens aan vast.
