Neuropsychologie
College 1
Algemene leerdoelen
- Ontwikkelingen op het gebied van de hedendaagse neuropsychologie, haar
achtergronden, geschiedenis en onderzoeksmethoden weergeven
- Aangeven hoe het zenuwstelsel is georganiseerd en functioneert
- De ontwikkeling van de hersenen uitleggen
- Benoemen wat plasticiteit van de hersenen inhoudt
- Een relatie leggen tussen hersenen en gedrag bij een normale en een afwijkende
ontwikkeling
- Een verband leggen tussen hogere functies als leren, geheugen, aandacht, bewustzijn,
emoties en het functioneren van de hersenen
- Relaties herkennen tussen afwijkingen in het zenuwstelsel en ontwikkelingsstoornissen,
psychiatrische stoornissen en neurologische aandoeningen
Opzet college 1
- Inleiding, bespreking opzet van het vak en de collegereeks
- Relatie tussen hersenen en gedrag
- Beknopte geschiedenis van de neuropsychologie
- Neuroscience in de 21ste eeuw
- Organisatie en functioneren van het zenuwstelsel
- Een eerste verkenning van onze hersenen
Wat is neuropsychologie?
- Bestudeert relatie tussen hersenen en gedrag
- Maakt gebruik van inzichten vanuit andere disciplines oa:
o Neuroanatomie
o Neurofysiologie
o Neurochirurgie
o Farmacologie
o Neuropsychiatrie
o Filosofie
o Psychometrie
- Hersenen en gedrag: wederzijdse beïnvloeding
Waarom dit vak?
- Is het belangrijk om hier meer van te weten?
o Onze hersenen zijn het meest complexe levende orgaan op aarde
o Steeds meer aandoeningen kunnen worden verklaard vanuit kennis over processen
in de hersenen en de relatie met gedrag
o In een multidisciplinair team zal ook vanuit de invalshoek van de neuropsychologie
naar een probleem worden gekeken
o In het onderwijs maken we gebruik van inzichten uit de neuroscience
Wat is gedrag?
,- Moeilijk om te definiëren
- Enkele kenmerken:
o Heeft zowel doel als functie
o Reactie op omgeving
o Bepaald door endocriene systeem en zenuwstelsel
- Gedrag varieert in:
o Complexiteit -> Het kan bewust zijn, onbewust, gebruikelijk, afwijkend, dus heel
veel variaties in gedrag
o De mate waarin het automatisch en aangeboren is
▪ Voorbeeld: foto van kruisbekvogel. Die heeft bepaalde snavel
aangeboren, waardoor die zaadjes uit dennenappels kan krijgen en zo
overleeft de vogel.
o De mate waarin het is aangeleerd
▪ Voorbeeld: een baby rat moet van de moeder leren hoe die zaadjes kan
eten. Dit gedrag is dus aangeleerd en niet aangeboren.
Historische visies op hersenen & gedrag
- De Oudheid: het hart versus het brein
o De Egyptenaren waren de eerste die
o Hippocrates (ca. 460-370 v. Chr.): “Het dient algemeen bekend te zijn dat de bron
van zowel ons plezier, onze vreugde, gelach en vermaak, als van onze smart, pijn,
angst en tranen, geen andere is dan de hersenen. Het is in het bijzonder dit orgaan
dat ons in staat stelt te denken, te zien en te horen, en het lelijke van het schone,
het kwade van het goede, het aangename van het onaangename te
onderscheiden. Het zijn de hersenen ook waar zich de zetel bevindt van waanzin
en krankzinnigheid, van angsten en verschrikkingen die ons bestormen, dikwijls ’s
nachts, maar soms zelfs overdag; daar ligt de oorzaak van slapeloosheid en
slaapwandelen, van gedachten die niet willen komen, van vergeten verplichtingen
en van zonderlinge verschijnselen.”
o Empedocles (ca. 490-430 v. Chr.): ons hart stuurt ons gedrag aan
o Galen (ca. 129-199): arts en werkte in arena’s en de gladiatoren hielden veel letsel
op en hij onderzocht die mensen met letsel om te kijken hoe het verder gaat met
die mensen. Hoe komt het dat gedrag verandert: dat komt door de hersenen
volgens hem.
o Aristoteles (348-322 v. Chr.) en het Mentalisme
▪ Psyche (non-materieels) = mind
▪ Psyche is verantwoordelijk voor het gedrag
▪ Psyche is onafhankelijk van ons lichaam
▪ Grote invloed op de moderne neuropsychologie
- Middeleeuwen en Renaissance:
o Op observatie gebaseerde neuroanatomie
▪ Leonardo da Vinci (1452-1519): echt aan de slag met hersenen van
overleden hersenen en daar tekeningen van maken
▪ Vesalius (1514-1564): zelfde manier
- 17e eeuw:
o Begin van moderne wetenschap van het brein
▪ Descartes (1596-1650) en het dualisme
, • Lichaam = stoffelijk/fysieks/zichtbaar. Het is een soort machine die
wordt aangedreven door mechanismen.
• Geest = niet stoffelijk/niet zichtbaar. Dit kan invloed hebben op
het stoffelijke van het lichaam. Maar dan moet het toch wel
ergens in het lichaam zitten.
• Lichaam-geestprobleem. Hoe kan het niet-stoffelijk zijn, maar wel
invloed hebben op het lichaam. Dus conclusie dat de geest wel in
een plekje in de hersenen zit.
- e
18 eeuw: elektriciteit van het brein
o Galvani (1737-1798). Onderzoek bij kikkers om er stroom op te doen en de
kikkerbeentjes flappen uit. Het heeft te maken met reflexen en daar hield hij zich
mee bezig. Dus er moet iets van elektriciteit in ons brein zitten met signalen.
- 19e eeuw: lokalisatie van functies & evolutie, genen en gedrag
o Gall (1758-1828) en Spurzheim (1776-1832). Theorie uittesten op mensen. Idee dat
onze vorm van de schedel dat onze schedel ons aanpast op het brein. Dus als je
ergens een knobbel hebt zitten, dan betekent het dat het gebied daaronder heel
actief is. Als we zeggen: iemand heeft een talenknobbel, dan is deze uitspraak
gebaseerd op dit idee. Het idee van hun is best goed, want er zijn gebieden en
functies in onze hersenen, maar er ontstaan geen knobbels op onze schedel.
o Paul Broca (1824-1880)
▪ NB’er: Monsieur Leborgne (‘Tan’). Deze man kon niet meer spreken,
alleen het woordje Tan. Uiteindelijk bekend geworden als meneer Tan. En
aan rechterkant van het lichaam verlamd. Veel epilepsie aanvallen. Na
overlijden zijn de hersenen van deze meneer onderzocht en toen is Broca
erachter gekomen waar in onze hersenen het spraakcentrum ligt. Want
dat gebied in de hersenen was aangetast
▪ Gebied van Broca (productie van taal)
o Darwin (1809-1892) en het materialisme
▪ Gedrag verklaren door de werking van het zenuwstelsel. Er is geen rol
voor de mind/psyche.
- 20e eeuw: neurotransmitters, psychofarmaca, kraken DNA-code
o Otto Loewi (1873-1961). Focust op neurotransmitters (chemische stofjes in ons
brein).
o Francis Crick (1916-2004) en James Watson (1928-)
- Neuroscience in de 21e eeuw
o Nieuwe methoden, opkomst hersenscantechnieken -> dan kijken naar hersenen bv.
MRI-scan
o Intensievere samenwerking tussen disciplines
o Nieuwe inzichten verschijnen in hoog tempo → sterke toename van publicaties
(echter niet allemaal evidence-based; ontstaan neuromythes)
o Onderzoeksgeld voor fundamenteel en toegepast onderzoek
, Hoe is ons zenuwstelsel georganiseerd?
Het centrale deel wordt gevormd door hersenen en ruggenmerg (het gele deel in plaatje)
Het perifere zenuwstelsel is de zenuwen die naar organen lopen.
- Somatisch deel zorgt voor interactie met buitenwereld
- Autonome deel -> functioneren van organen aansturen
Het schedeldak opgelicht
Hersenen worden op verschillende manieren beschermd
- Allereerst beschermd door botstrcutuur
- Daarna drie meninges (hersenvliezen):
o Dura mater (buitenste vlies) -> vrij dik en stevig wat tegen het bot aan ligt
o Arachnoid membrane (binnenste vlies) -> spinnenwebvlies. Is wat dunner.
o Pia mater. Ligt heel mooi over onze hersenen heen, maar het ligt er niet helemaal
op, want er stroomt nog hersenvloeistof tussen de laatste vliezen heen.
Hersenvocht wordt in de hersenen aangemaakt. Het stroomt om onze hersenen
heen, daardoor kunnen hersenen heen en weer bewegen. Het hersenvocht
stroomt ook om het andere deel van centrale zenuwstelsel heen, namelijk het
ruggenmerg. Ook ter bescherming. Oude hersenvocht stroomt weg via de
bloedvaten.
