1
Inhoud
Onderwijsgroep 1...................................................................................................................................2
Leerdoelen..........................................................................................................................................2
Samenvatting literatuur......................................................................................................................3
LD1. Waardoor wordt ons gedrag en onze persoonlijkheid bepaald volgens Freud?.....................3
LD2. Wat is een Freudiaanse verspreking?.....................................................................................6
LD3. Waarom komt het gedrag van mensen soms niet overeen met wat zij zeggen?....................6
LD4. Waarom kun je oplichting voelen als je een mep verkoopt? (Wat is catharsis en hoe
ontstaat dit?)..................................................................................................................................7
LD5. Hoe ontwikkelen kinderen zich volgens Freud? (En wat is een fixatie?).................................7
Extra informatie..............................................................................................................................8
Onderwijsgroep 2...................................................................................................................................9
Leerdoelen..........................................................................................................................................9
Samenvatting Literatuur.....................................................................................................................9
LD1. Wat is de theorie van Erikson?...............................................................................................9
LD2. Wat zijn de verschillen tussen Freud en Erikson?.................................................................12
LD3. Hoe ontwikkelt identiteit zich volgens Erikson?...................................................................12
LD4. Wat zijn ideeën van anderen (Marcia)?................................................................................13
Onderwijsgroep 3.................................................................................................................................16
Leerdoelen........................................................................................................................................16
Samenvatting literatuur....................................................................................................................16
LD1. Wat is de dispositionele benadering van persoonlijkheid?...................................................16
LD2. Wat is een trek of trait?........................................................................................................16
LD3. Welke verschillende visies zijn er binnen de dispositionele benadering?.............................17
LD4. Welke (en hoeveel) eigenschappen worden in verschillende theorieën/visies
onderscheiden?............................................................................................................................19
LD5. Welke empirische evidentie is er voor die opvattingen?......................................................21
Onderwijsgroep 4.................................................................................................................................23
Leerdoelen........................................................................................................................................23
Samenvatting Literatuur...................................................................................................................23
LD1. Waarom is gedrag zo sterk beïnvloed door de situatie?.......................................................23
LD2. Hoe is het mogelijk dat mensen gemiddeld gezien stabiel gedrag vertonen als je hun gedrag
over de tijd meet?........................................................................................................................23
LD3. Hoe kan dezelfde situatie tot verschillende uitkomsten leiden bij verschillende mensen?..25
Extra.............................................................................................................................................26
Onderwijsgroep 5.................................................................................................................................27
, 2
Leerdoelen........................................................................................................................................27
Samenvatting literatuur....................................................................................................................27
LD1. Hoe kan de erfelijkheid van persoonlijkheid worden onderzocht?.......................................27
LD2. Waarom verschillen de correlatiecoëfficiënten verkregen bij eeneiige tweelingen en twee-
eiige tweelingen? En waarom die tussen apart en samen opgevoede tweelingen?.....................29
LD3. Wat is de rol van de omgeving op persoonlijkheid...............................................................29
LD4. In hoeverre is persoonlijkheid erfelijk?.................................................................................30
LD5. Welke soorten temperament zijn er?...................................................................................32
LD6. In hoeverre ligt temperament vast in je genen en bepaalt het de rest van je leven?...........34
Extra.............................................................................................................................................35
Onderwijsgroep 6.................................................................................................................................36
Leerdoelen........................................................................................................................................36
Samenvatting literatuur....................................................................................................................36
LD1. Welke stromingen zijn er in het denken over intelligentie (4), en welke theorieën vallen
hieronder?....................................................................................................................................36
LD2. Hoe wordt intelligentie (IQ) in Nederland gemeten?............................................................43
Onderwijsgroep 7.................................................................................................................................47
Leerdoelen........................................................................................................................................47
Samenvatting Literatuur...................................................................................................................47
LD1. Wat is sociale identiteit? Uit welke componenten bestaat het?..........................................47
LD2. Hoe ontstaat sociale identiteit?............................................................................................49
LD3. Wanneer is iemand autochtoon of allochtoon? Wat wordt recent gezegd over de termen?
......................................................................................................................................................51
LD4. Wat is identiteitsbeleving en wat is het verschil met sociale identiteit?..............................51
LD5. Wat is etnische identiteit? (etniciteit / in Verkuyten)...........................................................52
LD6. Hoe ontwikkelt etnische identiteit zich?...............................................................................53
Onderwijsgroep 8.................................................................................................................................57
Leerdoelen........................................................................................................................................57
Samenvatting literatuur....................................................................................................................57
LD1. Wat is het IQ-debat en hoe is dat door de jaren heen verlopen?.........................................57
LD2. Welk wetenschappelijk bewijs is er voor de verschillende standpunten? (zijn bepaalde
theorieën bewezen/ontkracht).....................................................................................................62
LD3. Heeft SES invloed op intelligentie? (Zo ja, hoe?)...................................................................63
Onderwijsgroep 1
Leerdoelen
LD1. Waardoor wordt ons gedrag en onze persoonlijkheid bepaald volgens Freud?
LD2. Wat is een Freudiaanse verspreking?
, 3
LD3. Waarom komt het gedrag van mensen soms niet overeen met wat zij zeggen?
LD4. Waarom kun je opluchting voelen als je een mep verkoopt? (Wat is catharsis en hoe ontstaat
dit?)
LD5. Hoe ontwikkelen kinderen zich volgens Freud? (En wat is een fixatie?)
Samenvatting literatuur
Bronnen:
A psychodynamic Theory: Freud’s Psychoanalytic theory of Personality, D. Cervone & L.A. Pervin
(2018)
Psychoanalytic approaches to personality, R.J. Larsen & D.M. Buss (2013)
LD1. Waardoor wordt ons gedrag en onze persoonlijkheid bepaald volgens
Freud?
BIOLOGISCH PERSPECTIEF
Vanuit een biologisch perspectief (hij ziet de geest als een onderdeel van het lichaam)
- Zowel lichaam en de geest is een mechanistisch energie systeem
- De geest doet dingen, en de geest bevat instincten (mentale energie)
o Alternatieven perspectieven
1. Geest als informatiesysteem (geest als ‘storage’)
MENTALE ENERGIE
Geest heeft mentale energie:
- Heeft limiet (wat voor het een gebruikt wordt, is niet meer beschikbaar voor het ander)
- Kan geblokkeerd worden, dan komt het in uiting in andere manier
- Doel geest is staat van rust bereiken (spanning verlagen)
Hoeveelheid energie bleef constant door het hele leven, veranderingen in persoonlijkheid werd
gezien als een omleiding van energie
PSYCHOANALYTISCHE THEORIE (ID, EGO EN SUPEREGO)
Id, Ego en Superego
Id: originele bron van alle aandrijfenergie (zoekt plezier) (reservoir of psychic energy)
o Id zoekt vrijlating van opwinding of spanning (verlagen van spanning om terug te
keren naar staat van rust)
1. Pleasure principle (zoekt plezier en vermijd pijn)
2. Functioneert buiten het bewuste (onbekend en onbewust)
3. Primary process thinking: denken zonder logische regels of bewust zijn
(dromen en fantasieën)
4. Wish fulfilment: something unavailable is conjured up and the image of it is
temporarily satisfying
o Is er al gelijk vanaf het begin van het leven
Superego: morele aspect van sociaal gedrag (zoekt perfectionisme) (upholder of societal
values and ideals)
o Bevat idealen waar we naar streven & ethische standaarden
, 4
o Straf (Bv. schuld) als we ons ‘slecht’ gedragen en beloningen (trots/zelfliefde) als we
ons ‘goed’ gedragen
o Ontwikkelt rond 5 jaar oud
o Sterk gelinkt met de identificatie van ouders
Ego: zoekt realiteit (executive personality)
o Functie is het uiten en tevreden maken van de id en het superego
1. Realiteitsprincipe (bevrediging van de instincten wordt vertraagd tot een
moment wanneer het uitgevoerd kan worden met maximum plezier en
minste pijn of negatieve consequenties)
Uitstel van ‘Pleasure principle’
2. Hoe meer energie gebruikt wordt voor de ene zelf-controle, hoe minder
energie voor een andere zelf-controle
3. Secondary process thinking: development of strategies for solving problems
and obtaining satisfaction (bewust)
o Ontwikkelt in eerste twee of drie jaar
Interactie van de Id, Ego en Superego
Wanneer de ego in een conflict is om te beslissen wat te doen, ontstaat er anxiety signaal dat
dingen niet kloppen en er iets gedaan moet worden / signaal dat controle van de ego bedreigd wordt
door realiteit en door de id en superego hierdoor geuit in fysieke symptomen (verhoging
hartslag / zweethanden)
PSYCHOANALYTISCH VERSUS COGNITIEF
Psychoanalytisch versus cognitief
- Natuur van onbewuste
o Psychoanalytisch: irrationeel en onlogisch
o Cognitief: wel rationeel, logisch en intelligent = geen verschil in kwaliteit onbewuste
en bewuste
- Seksuele en agressieve gevoelens
o Psychoanalytisch: geleid door seksuele en agressieve gevoelens
1. Motieven en wensen
o Cognitief: meerdere gedachtes in onbewuste, niet alleen seksueel en agressief
1. Gedachten
- Gedachten in onbewuste
o Psychoanalytisch: gemotiveerde redenen
1. Impliciet: motieven buiten bewust zijn
2. Expliciet: binnen het bewust zijn
o Cognitief: geen motivatie factoren (ze zijn onbewust omdat ze niet verwerkt kunnen
worden door het bewuste en het bewuste nooit bereikt hebben of omdat we het
geroutineerd hebben)
DRIJFVEREN EN INSTINCTEN
Leven en dood instincten
, 5
Levensinstinct: drijfveren geassocieerd met de vroege ego en seksuele instincten: libido
(levensinstinct zorgt ervoor dat mensen organismen behouden en reproduceren) (eerst seksuele en
zelfbehoud instinct)
Doodinstinct: doel van het organisme om dood te gaan of terug te keren naar een anorganische staat
(Freud: de mens zoekt een staat van rust): thanatos
Het individu in de maatschappij
Mens is essentieel goed en onschuldig, maar de maatschappij verandert ze (door verleidingen)
Individuen functioneren volgens het ‘pleasure principle’ (de maatschappij leert het kind dat
biologische natuurlijke drijfveren sociaal onacceptabel zijn)
- Kinderen hebben erotische/seksuele verlangens en agressieve drijfveren
VERDEDIGINGSMECHANISMEN
Verdedigingsmechanismen
Mentaal verdedigen wij ons zelf tegen anxiety (we ontwikkelen manieren om de realiteit te
ontkomen en gevoelens van bewust zijn te vermijden) uitgevoerd door de ego
- Beschermen van ego
- Minimaliseren van angst en stress
1. Denial (ontkenning)
o Tijdelijke verlichting van emotionele trauma en voorkomt dat persoon overweldigd
wordt door anxiety en depressie
1. Goed wanneer actie onmogelijk is of als de situatie niet veranderd kan
worden (fatale ziekte)
2. Slecht wanneer het voorkomt dat men actie neemt om de situatie te
veranderen
2. Projectie
o Verdedigen tegen eigen negatieve kwaliteiten door deze te projecteren op andere
o False consensus effect: tendency many people have to assume that others are
similar to them.
3. Isolatie
o Impuls, gedachte of actie komt in bewust zijn voor, maar de emotie die daarbij komt
wordt geweigerd
4. Undoing
o Individu on doet een actie of wens
5. Reaction Formation
o Onaanvaardbare prikkel omzetten in tegenovergestelde
6. Rationalisatie
o Erkennen dat actie of gedachte is gebeurd, maar negeren onderliggend motief
(slecht gedrag wordt als goed gezien)
7. Sublimatie
o onaanvaardbare impuls omzetten in aanvaardbare en constructieve activiteit (Bv.
agressief persoon die gaat boksen) (onacceptabel wordt acceptabel)
, 6
8. verdringing (repression)
o Verdringen van gedachten en gevoelens die angst opwekken naar onbewuste
(begraven in het onbewuste)
o Hierdoor reageer je minder goed op stress en heb je een grotere kans op het
ontwikkelen van ziektes (weinig bewijs voor)
o Volgens sommige heeft dit ook voordelen: maakt situatie meer draaglijk
9. Displacement
o Bedreiging of onacceptabele impuls wordt omgeleid van de originele bron naar een
niet-bedreigende bron (onacceptabel blijft onacceptabel)
Wanneer worden ze een probleem?
- Als het je productiviteit remt (werk)
- Als het behouden van relaties gelimiteerd wordt (relaties)
Soorten anxiety:
- Objective anxiety: angst/fear response to a real, external threat
o Control of ego is being threatened by an external factor, rather than by an internal
conflict
- Neurotic anxiety: direct conflict between the id and the ego such that the ego risks losing
control over an unacceptable desire of the id (Bv. Bang zijn dat je iets verkeerds zegt)
o Threat comes from within
- Moral anxiety: a conflict between the ego and the superego (Bv. Iemand die last heeft van
schuld or schaamte door het niet leven volgens ‘proper’ standaarden, hoewel deze
standaarden niet reeël zijn)
o Threat comes from within
EXTRA INFORMATIE
Vergelijking volwassenen en foetus brein: allereerste structuren in de hersenen blijven je hele leven
van belang persoonlijkheidsontwikkeling
LD2. Wat is een Freudiaanse verspreking?
Uitingen van gemotiveerde onbewuste
LD3. Waarom komt het gedrag van mensen soms niet overeen met wat zij
zeggen?
Levels van bewust zijn (topografische model)
Bewust gedachte die op dit moment in je hoofd omgaan
Preconscious op dit moment onbewust van gedachte, maar we kunnen ze gemakkelijk
naar boven halen als we dit willen
Unconscious (onbewust) Onbewust van gedachten en we kunnen er niet bewust van
worden
o Wel bewust onder speciale omstandigheden (Slip van de tong, psychoses, neurosen,
kunst, hypnose, ‘free association’, dromen)
o Angst opwekkend
o Gemotiveerde onbewustzijn:
Mentale content betreed onbewuste voor motivatie redenen (traumatische
ervaringen die in bewuste pijn kunnen veroorzaken)
, 7
Gedachten in onbewuste blijven bewuste ervaringen beïnvloeden
Psychoanalyse (methode van psychotherapie)
Doel: Onbewuste bewust maken
1. Identificeren van onbewuste gedachten en gevoelens
2. De persoon in staat stellen om realistisch en volwassen om te kunnen gaan met deze
onbewuste gedachten en gevoelens
- Free association: whatever comes into your mind when you relax
o Opzoek naar subtiele dingen om aan te tonen dat een persoon net iets belangrijks
heeft verteld (manier waarop woord uitgesproken word, nerveuze lach, lange pauze)
- Dromen: purpose of dreaming is to satisfy urges and to fulfil unconscious wishes and desires
o Dromen belangrijk onderdeel
Manifest content: verhaallijn droom (vervulling onbewuste wensen)
Latent content: onbewuste ideeën, emoties en drijfveren in
verhaallijn van droom (onbewuste wensen)
- Projective hypothesis: what a person sees in an ambiguous figure (ink splatter) reflects his or
her personality
Interpretations: patient is led to view problematic thoughts, dreams, behaviours, symptoms or
feelings as all having unconscious roots and as expressions of unconscious conflicts or repressed
urges
Insight: an intense emotional experience that accompanies the release of repressed material
Resistance: the forces that have worked to repress the disturbing impulse or trauma now work to
resist the psychoanalytic process (forget appointments, not pay bill, arrive very late)
- Teken dat er vooruitgang geboekt wordt
Transference: patient begins reacting to the analyst as if he or she were an important figure form the
patient’s own life (displaces past or present feelings toward someone from his or her own life)
LD4. Waarom kun je oplichting voelen als je een mep verkoopt? (Wat is
catharsis en hoe ontstaat dit?)
Catharsis: A release and freeing of emotions by talking about one’s problems. By reexperiencing a
traumatic event that someone had stored away in their memory. (Breuer&Freud)
- Mentale content van wie mensen zich onbewust waren, bleven actief in hun geest/gedachte
o Dus geest bestaat uit meerdere delen (ideeën waarvan mensen zich bewust zijn en
een mysterieus deel van ideeën waar mensen zich onbewust van zijn
unconscious/onbewust)
LD5. Hoe ontwikkelen kinderen zich volgens Freud? (En wat is een fixatie?)
Ontwikkeling van kinderen
1. Identificeren van algemene patronen die de ontwikkelen karakteriseren
2. Factoren die bijdragen aan de ontwikkeling van verschillen tussen mensen
Freud: ontwikkeling volgens verschillende stadia ervaringen tijdens deze stadia zijn
verantwoordelijk voor persoonlijkheid en verschillen tussen individuen
, 8
Een sterk psychoanalytisch standpunt is dat de meest belangrijke aspecten van latere persoonlijkheid
volledig besloten worden op het eind van de eerste 5 jaar van het leven
Ontwikkeling van het instinct
Instinctieve drijfveren hebben de neiging om op een bepaald deel van het lichaam te centreren (=
erogenous zones) de specifieke regio van het lichaam die het belangrijkst voor biologische
bevrediging is verandert tijdens de ontwikkeling psychoseksuele stadia
1. Oral stage (eerste 18 maanden, mond)
o Zuigelingen: voeden, duimzuigen en andere mond bewegingen
1. Early oral stage: kind is passief en receptief
2. Late oral stage (ontwikkeling van tanden): fusie van seksuele en agressieve
genoegens
o Fixatie: kauwen van kauwgom, eten, roken, zoenen, heel afhankelijk zijn, willen dat
er voor je gezorgd wordt
2. Anal stage (18 maanden-3 jaar)
o Conflict: tussen eliminatie en retentie & tussen wens voor plezier in evacuatie en de
eisen voor de buitenwereld in vertraging (Potty training)
1. Ontwikkeling zelf-controle
Mislukt dan later: rommelig en slordig
Te veel: veel te netjes, rigide, compulsief (overly wilful of stubborn)
3. Phallic stage (3-5, genitaliën)
o Hogere interesse in genitaliën en realisatie dat vrouw geen penis heeft
1. Angst verliezen penis : castratie angst
2. Oedipus complex: vader wordt vijand voor gevoelens moeder (voor jongens)
3. Penis envy: missen van penis, schuld aan moeder, vader wordt liefdesobject
(voor meisjes) (= elektra complex)
Leeftijd 4: kinderen laten voorkeur zien naar ouder van andere
geslacht en vijandschap naar ouder van zelfde geslacht gaat weg
rond leeftijd 5/6
o Identificeren met ouders van zelfde geslacht kritiek voor dit stadium (door weggaan
Oedipus complex)
4. Latency stage (6-puberteit)
o Verlaging seksuele verlangens en interesse
5. Genital stage (puberteit tot volwassene leven)
o Herontwaking seksuele verlangens en interesse (begin puberteit)
Volgens Freud: alle grote aspecten van onze persoonlijkheid ontwikkelen tijdens de eerste 3 stadia
Fixatie: als een kind faalt een conflict volledig op te lossen in een specifieke stage van ontwikkeling
en hierdoor vast blijft zitten in dit stadium
Extra informatie
Mechanisme: basis fysieke en chemische factoren kunnen het functioneren van organismen volledig
verklaren tegenovergestelde van vitalisme (vitalisme: biologie kan het biologische leven niet
volledig verklaren door ‘nonmaterial forces’ zoals ziel
, 9
Onderwijsgroep 2
Leerdoelen
LD1. Wat is de theorie van Erikson?
LD2. Wat zijn de verschillen tussen Freud en Erikson?
LD3. Hoe ontwikkelt identiteit zich volgens Erikson?
LD4. Wat zijn ideeën van anderen (Marcia)?
Samenvatting Literatuur
Bronnen:
Adolescence, adulthood, and old age. Eysenck, M.W. (2004)
A Psychodynamic Theory: Freud’s Psychoanalytic Theory of Personality. Cervone, D. & Pervin, L.A.
(2018)
Identity in adolescence. Marcia, J.E. (1980)
Psychosocial theories. Carcer, C.S., & Scheier, M.F. (2012)
Psychoanalytic approaches: contemporaru issues. Larsen, R.J., & Buss, D.M. (2014)
LD1. Wat is de theorie van Erikson?
Erikson:
- Aanhanger psychoanalytische theorie en bouwde voort op de theorie van Freud (Personen
ontwikkelen zich in fases)
o Opvattingen kwamen van observaties van emotioneel verstoorde tieners tijdens zijn
therapie
1. Hij bestudeerde de impact van sociale fenomenen op het leven
2. Bij Erikson gaat het vooral om de psychosociale ontwikkeling
3. Life-span development
Erikson’s 8 Psychosociale Stadia van Ontwikkeling
Tijdens elke fase wordt er een conflict/crisis ervaren: keerpunt de struggle tussen het behalen van
een kwaliteit of het falen erin.
In elk conflict staan twee eigenschappen tegenover elkaar. Het is van belang dat het ego hier een
balans tussen vindt alleen de positieve kwaliteit bevatten zorgt voor problemen. (wanneer de
balans meer van de positieve kwaliteit bevat heeft de persoon een positieve oriëntatie op de
toekomst.
- Ego-kwaliteit/deugd: wanneer een persoon meer van de goede eigenschap heeft i.p.v. de
negatieve
8 psychosociale stadia
Eerste sociale contact met ouders, dus eerste conflicten met ouders
1. Infancy (0-1): (vergelijkbaar orale stadium)
Conflict: vertrouwen vs. Wantrouwen (in voedsituatie ontstaat een relatie
van vertrouwen of wantrouwen tussen moeder en infant)
Behandeling van kind zorgt voor dat de basis voor verwachtingen worden
gelegd.
Kind slaapt goed, eet goed, kan voor korte periodes alleen gelaten
worden = vertrouwen
, 10
Kind slaapt slecht, eet slecht, stress wanneer alleen wordt gelaten =
wantrouwen
Deugd = hoop (optimisme voor toekomst)
2. Early childhood (2-3): vergelijkbaar met anale fase
Conflict: autonomie vs. Schaamte en twijfel (sociale situatie waarin kind
gevoel voor autonomie ontwikkeld of zwicht voor schaamte en twijfel aan
jezelf)
Effectieve interactie = gevoel van autonomie
Ouders laten kind weinig dingen zelf doen, kind wordt vernederd,
kind faalt in iets = schaamte en twijfel
Deugd = wil (vastberaden bewegen uit vrije wil)
3. Preschool (2-5): vergelijkbaar met fallische fase
Conflict: initiatief vs. Schuld (worstelen met probleem van het hebben van
plezier vs. Gevoelens van schuld, assertiviteit, competiviteit en succes
Kind streeft doelen en nieuwsgierigheid na initatief
o Initiatief niet gewaardeerd (teveel vragen stellen/speelgoed
afpakken) = schuldgevoel
Kinderen krijgen meer controle over hun leven, het
is aan ouders om goede grenzen te stellen maar ook
ruimte te bieden
Deugd: doelgerichtheid (doelen achterna gaan)
4. Schoolage (5-11): (latent fase, qua inhoud tegenovergestelde)
Conflict: industrie/ijverigheid vs. Minderwaardigheid
Kind leert lezen en schrijven prestaties worden beoordeeld. Kind moet
gaan doen wat als ‘goed’ wordt gezien door degenen om hun heen en door
het kind zelf. (industrie: het kind maakt als het ware producten die
beoordeeld worden door het kind zelf en de omgeving)
Deugd = competentie (gevoel van dingen te kunnen die verwacht worden)
5. Adolescentie (10-20): (vanaf hier genitale fase)
Conflict: identiteit vs. Rolverwarring
Je plaats vinden in de wereld en onderzoeken wie je bent. Het uitproberen
van verschillende rollen. Falen in het uitvinden van wie je bent (=
rolverwarring) kan later leiden tot onstabiele relaties, doelen en banen.
Grote veranderingen in het leven (seksueel & sociaal)
Keuzes moeten gemaakt worden over toekomst
o Sommige culturen: rite of passage ritual = ceremonie die een
kind een volwassene maakt
Deugd = trouw/eerlijkheid (trouw zijn aan jezelf)
6. Young adulthood (20-25):
Conflict: intimiteit vs. Isolatie
Afspraken na kunnen komen en intimiteit delen met anderen (lukt alleen
met een sterk gevoel van eigen identiteit). Lukt dit niet kan het voelen als
isolatie: niet waarmaken van andermans behoeften.
Deugd = liefde (overgeven aan de liefde)
7. Adulthood (25-65)
Conflict: generativiteit vs. Stagnatie
De grote vraag of iemand iets heeft waar diegene heel veel omgeeft. (Bv.
nalatenschap, een carierre): doel hebben op de wereld
