GEZONDHEIDSBEVORDERING EN PREVENTIE
GP 2.1 Gezondheidsdeterminant leefstijl/gedrag & endogene gezondheidsdominant
Leerdoelen:
★ Verwoorden wat de gezondheidsdeterminant leefstijl en gedrag inhoudt
★ Toelichten hoe leefstijlfactoren en gedragingen invloed hebben op de gezondheid van de mens
★ Uitleggen welke taak de verpleegkundige heeft bij de gezondheidsdeterminant leefstijl en gedrag
★ Verwoorden wat de gezondheidsdeterminant leefstijl en gedrag inhoudt
De gezondheidsdeterminant leefstijl en gedrag in het Health concept van Lalonde betreft allerlei gedrag dat
positieve of negatieve invloed heeft op gezondheid en/of gezondheidsprobleem. Het model van Lalonde neemt
gezondheid als uitgangspunt. Dit model is een hulpmiddel om gezondheidsdeterminanten in kaart te brengen die
van invloed zijn op de gezondheid van de mens.
Voorbeeld: Alcohol- en drugsgebruik, roken.
★ Toelichten hoe leefstijlfactoren en gedragingen invloed hebben op de gezondheid van de mens
,Factoren die invloed hebben op de gezondheidsdeterminant leefstijl en gedrag/inlvoed gedrag op gezondheid:
● Roken
○ hart en vaatziekten, longaandoeningen, laag geboortegewicht
● Lichamelijke activiteit
○ Positief: goede conditie, fitheid.
○ Negatief: glucosetolerantie, insulinegevoeligheid, bloeddruk, verhouding cholesterol.
● Ongezonde voeding
○ Diabetes, obstipatie, jodium te kort, cariës.
● Alcoholgebruik
○ Verslaving, ongeluk, levercirrose, hart- en vaatziekten, kanker.
● Spanning en ontspanning
● Borstkanker
○ Fysieke activiteit heeft een positieve invloed op welbevinden.
● Seksueel gedrag → soa’s, urineweginfecties
Voldoende beweging heeft een positieve invloed op het verloop van belangrijke gezondheidsproblemen als
hartziekten, COPD, diabetes 2, depressie, epilepsie.
Gezondheidsvaardigheden:
Gezondheidsvaardigheden zijn tamelijk complexe vaardigheden die bepalen of mensen hun weg kunnen vinden
in de gezondheidheidszorg. Hierbij is het belangrijk dat mensen informatie kunnen begrijpen, beoordelen en
gezondheidsgerelateerde beslissingen kunnen nemen.
Hulpmiddel hiervoor is de SOC - Sense of Coherence.
Hoge score → goede gezondheidsvaardigheden
Lage score → verminderde kwaliteit van leven, vaker spoedzorg, weinig preventie, multimorbiditeit
(dementie en aandoening bv)
★ Uitleggen welke taak de verpleegkundige heeft bij de gezondheidsdeterminant leefstijl en
gedrag
Dit model wordt vooral door verpleegkundigen gebruikt om gezondheid te verbeteren en gezondheidsproblemen
te verminderen door te kijken naar onder andere leefstijl en gedrag. Bij de gezondheidsdeterminant wordt
verandering in leefstijl op individueel niveau ondersteunt door verandering in de fysieke en maatschappelijke
omgeving.
Kennis van:
- Zelfmanagement, leefstijl, gedrag
- Gezondheids en gedragsdeterminanten
- Gezond gedrag
Vaardigheden en attitude:
- Gegevens verzamelen
- Uitvoeren interventies
- Versterken sociaal netwerk
- Bemoeizorg
- Respect voor opvattingen/ rekening houdend met
- Meedenken beleid
GP 2.2 Endogene gezondheidsdeterminant en zelfmanagement
Leerdoelen:
★ Uitleggen wat de endogene, persoonsgebonden gezondheidsdeterminant inhoudt
★ Uitleggen welke taken de verpleegkundige heeft bij de endogene, persoonsgebonden
gezondheidsdeterminant
★ Verwoorden hoe de verpleegkundige zelfmanagement kan bevorderen bij de zorgvrager
★ Uitleggen wat de endogene, persoonsgebonden gezondheidsdeterminant inhoudt
,Endogene persoonsgebonden factoren zijn psychisch en fysiologisch.
Er is sprake van genetische eigenschappen en verworven eigenschappen.
- Erfelijke eigenschappen zijn → genetisch
- Verworven eigenschappen → tijdens het leven opgedaan
○ Ontstaan vaak door leefstijl en gedrag
○ VB: Hoge bloeddruk etc.
Genetische factoren:
De endogene gezondheidsdeterminant bepaalt de uiterlijke verschillen tussen mensen en speelt een rol bij
fysiologische kenmerken.
Ziektebeelden:
Monogeen: Ziekte ontstaat in een gen (ziekte van Huntington, Duchenne)
Multifactorieel: (combinatie gen en fysiologisch): spina bifida, hazenlip.
Chromosomaal: Downsyndroom
Aanleg: Interactie genetisch en exogeen) reuma, epilepsie en schizofrenie.
Verworven eigenschappen:
● Hypertensie (sys > 135, dia > 85 of gebruik RR verlagende medicatie)
● Essentiële hypertensie (geen achterliggende oorzaak of ziekte)
● Afwijkingen immuunsysteem: veroorzaakt door bacteriën (bv. HIV)
● Wisselende glucosespiegel: effect op kwaliteit van leven, kans op CVA
● Te hoog cholesterol, verhoogd risico op overlijden aan coronaire hartziekten.
● psychische gezondheid
Endogene determinanten:
● Lichaamsgewicht
● Bloeddruk
● Serum cholesterol
● Genetische factoren
● Immuunsysteem
● Persoonlijkheidskenmerken (psychologische factoren)
★ Uitleggen welke taken de verpleegkundige heeft bij de endogene, persoonsgebonden
gezondheidsdeterminant
Rollen verpleegkundige zelfmanagement:
- Coach (begeleiding in acceptatie en omgang met beperkingen)
- Behandelaar (noodzakelijke zorg bieden)
- Leraar (preventie zorg)
- Poortwachter (problemen signaleren)
Verouderingsgerelateerde ziekten: Ziekten die eerder zijn ontstaan, maar op latere leeftijd manifest worden (vb.
kanker en arteriosclerose)
Veroudering afhankelijke ziekten: Ziekten waarbij prevalentie met ouder worden stijgt, als alzheimer.
Intercurrente ziekten: ziekten ontstaan niet door het ouder worden maar worden wel verergerd (longontsteking)
★ Verwoorden hoe de verpleegkundige zelfmanagement kan bevorderen bij de zorgvrager
Zelfmanagement → vermogen tot inpassen aandoening van het dagelijks leven.
- Om kunnen gaan met klachten, symptomen
Leefstijlaanpassingen doen
- Optimale kwaliteit van leven nastreven
- Bijstellen van levensdoelen
Inzicht in aandoening, vaardigheden ontwikkelen oplossen van eigen problemen
Kernelementen relatie zorgvrager- verpleegkundige
- Partnerschap
- Kennisdelen
, - Vertrouwen
- Respect
Centraal:
→ Gezamenlijke besluitvorming
→ Regie van de zorgvrager
→ Uitgang: levensdoelen van de zorgvrager
Van belang is dat de verpleegkundige de zorgvrager zoveel mogelijk zelf laat doen in hoeverre dit mogelijk is.
Ook is het belangrijk dat de zorgvrager zelf kan aangeven wat hij of zij graag wil.
GP 2.3 Model van gedragsverandering literatuur toevoegen!!
Leerdoelen
★ Uitleggen wat de stappen zijn van het model van gedragsverandering
★ Het belang noemen van het doorlopen van de stappen van het model van gedragsverandering
Model van gedragsverandering: achtergrondinformatie
Intervention mapping model: een model om systematisch en doelgericht preventieve interventies te kunnen
ontwikkelen. Als VPK heb je dan EB richtlijnen om interventies te kunnen opzetten.
Stap 1: Gezondheidsanalyse Stap 4: Ontwerp gezondheidskundige interventie (deze les)
Stap 2: Definiëren gedragsdoelen Stap 5: Implementatieplan
Stap 3: Methoden/theorieën Stap 6: Evaluatieplan
Het model gaat over: hoe verander je het gedrag wanneer leefstijl en gedrag van invloed zijn op de gezondheid
van je patiënt.
Enkele methodes om gedrag te kunnen veranderen t.o.v. leefstijl en gedrag:
● Risicoperceptie: wat is mijn huidige gedrag en welk effect heeft dit om mijn gezondheid.
● Decisional balance (overzicht van voor en nadelen van gedrag op korte en lange termijn in tabel)
● Resistance to social pressure and mobilizing others for social support. Deze methode gaat over het
beter leren omgaan met negatieve sociale invloed. Weerbaarheid vergroten.
→ Verpleegkundige kan hieraan bijdragen door samen te kijken naar de mening van de omgeving
van de zorgvrager die een negatieve input geven.
★ Uitleggen wat de stappen zijn van het model van gedragsverandering
1. Contact leggen met patiënten(groep) → risicoperceptie (dus verband gezondheid/gedrag)
2. Veranderen van gedragsdeterminant
a. Attitude (voor en nadelen houding, kennis, affectief, sociale economisch)
b. Subjectieve norm en sociale invloed (weerbaarheid vergroten, wat heb je nodig?)
c. Waargenomen gedragscontrole en eigen effectiviteit
3. Gedragsverandering (opstellen plan van aanpak)
4. Gedragsbehoud (coping hoogrisico situatie, hoe gaat iemand om met triggers en vertoont iemand
gewenst gedrag)
5. Bevorderen van zelfmanagement.
★ Het belang noemen van het doorlopen van de stappen van het model van gedragsverandering
(en je rol als verpleegkundige)
Stap 1: Contact leggen → contact leggen en aansluiten bij groep. Individuele risico bespreken.
- Laat de zorgvrager actief deelnemen (samen doelen stellen) !!! Je kunt niet iemand dwingen te stoppen
met roken.
- Sluit aan met passende kennis, laat zelf nadenken aan relatie leefstijl/probleem.
- Breng informatie begrijpelijk.
- Over het algemeen schatten mensen hun eigen risico in, risicoperceptie.
Wat maakt het lastig: Informatie berichtgeving van buitenaf.
Risicoperceptie: Welk risico is van toepassing op mijn specifieke situatie? 2 soorten.
● Selectieve waarneming: Zorgvrager is niet gemotiveerd om te luisteren naar bepaalde informatie.
