Neurofilosofie – HC 1
Vragen:
1. Wat is de definitie van vrije wil volgens Dick Swaab?
a. Of je onder dezelfde omstandigheden net zo goed een andere keuze kunt
maken
2. Daniel Dennet vindt vrije wil netzoiets als
a. Kleuren en euro’s
Victor Lamme: “Ons brein bepaalt wat we doen. Daarom zijn wij makkelijk te manipuleren
en weer een hersenscan beter wat we willen dat dat we dat zelf weten.”
* Het brein is een computer: veel van onze handelingen doen we onbewust
* Dan hebben we er geen controle over, dus zijn ze niet uit vrije wil
* Het bewustzijn is een kwebbeldoos, de vrije wil bestaat niet
Dick Swaab: “We hebben het idee dat wij vrij zijn, dat wij alles kunnen beslissen, en dat is
natuurlijk niet zo.”
* Wij zijn ons brein: alle kenmerken van ieder individu liggen vast in de hersenen
* Onze huidige kennis van het brein leidt tot de conclusie dat we geen vrije wil hebben
De aanpak van filosofen
1. Alles in de wereld gebeurt volgens
deterministische wetten
2. Vrije wil is de mogelijkheid om anders te
handelen dan deze wetten
3. Vrije wil bestaat
Libertarianisme: we hebben een vrije wil,
dus we zijn niet gedetermineerd (verwerpt 1)
* De overtuiging dat sommige menselijke
handelingen vrij gekozen zijn
- We voelen ons vrij: ik nam koffie omdat ik dat wilde
Problemen:
- Waar komen “vrije” keuzes en handelingen vandaan? Zijn ze random?
- Waarom zouden de wetten die gelden in het hele universum niet op ons van
toepassing zijn?
- Klopt met intuïtie, maar geen goede argumenten
Hard determinisme: Determinisme is waar, dus er is geen vrije wil (verwerpt 3)
* De overtuiging dat alle gebeurtenissen worden veroorzaakt door gebeurtenissen
daarvóór, zodat alles wat gebeurt, niet anders had kunnen zijn
- Oedipus: we kunnen niet aan ons lot ontkomen
Problemen:
- Waarom voelt het dan toch alsof we een vrije wil hebben?
,Neurofilosofie – HC 1
o Onzichtbare oorzaken in ons brein: overtuiging + verlangens + persoonlijkheid
= handeling
- Geen ruimte voor morele verantwoordelijkheid
>> Je kunt niet vasthouden aan beide overtuigingen vanwege “het principe van alternatieve
mogelijkheden”: een handelingen is vrij als de handelende persoon anders had kunnen
handelen (stelling 2)
Compatibilisme: We hebben een vrije wil én we zijn gedetermineerd, dus we moeten vrije
wil anders definiëren (verwerpt 2)
* Al onze keuzes en handelingen zijn gedetermineerd, maar sommige van onze
handelingen zijn toch echt vrij
Vrij betekent hier:
- Interne oorzaak (vs. externe): springen in plaats van geduwd worden in zwembad
- Frankfurt: kiezen in lijn met wat je wilt/wie je bent
- Churchland: mate van controle bepaalt of je keuze vrij is of niet
Frankfurk cases: principe van alternatieve mogelijkheden is geen noodzakelijke voorwaarde
voor morele verantwoordelijkheden
Gedachte-experiment:
- Hersenactiviteit kan beïnvloed worden door een schakelaar
- Schakelaar verhindert keuze als iemand op Republikeinen wil stemmen
- Bij keuze voor Democraten doet de schakelaar niet
* Frankfurt: je bent verantwoordelijk voor je keuze omdat je koos wat je wilde, zelfs al kon
je niet anders kiezen
Patricia Churchland: hoe vrij onze keuzes zijn, hangt af van hoeveel interne en externe
factoren ons beïnvloeden en hoeveel controle we hebben over onze handelingen
- Niezen met je hand voor je mond/neus of niezen over iemands lunch
- Impulsief gedrag met of zonder alcohol (maar: controle over beslissing om te
drinken)
- Controle is gradueel en soms te trainen
Problemen met compatibilisme
* Hoeveel controle moet je hebben om van een vrije keuze te kunnen spreken
- Hersentumor veroorzaakt pedofiele neigingen vs. flirten na een paar drankjes
- Churchland: “actions are more or less free”
- Strafrecht: criteria voor ontoerekeningsvatbaarheid
* Herformuleren probleem vaak in termen van “morele verantwoordelijkheid” in plaats
van vrije wil
Aanpak van de neurowetenschappers
* Laten we onderzoeken of we vrije wil
hebben of niet
* Libet (1979)
, Neurofilosofie – HC 1
- Bewuste intentie 300ms na begin
readiness potential
* Soon et al. (2008) >>>
- 8 seconde voor de actie weet je brein al
wanneer je op knopje drukt
Vrije wil debat
>> Lamme & Swaab vs. Dennet
Daniel Dennet (compatibilist)
* Wat bedoelen we met vrije wil in ons
dagelijkse leven?
* Redeneringen van Lamme en Swaab zijn niet
consistent
Overeenkomst in debat:
- Swaab: wij zijn ons brein: alle kenmerken van ieder individu liggen vast in de
hersenen
- Lamme: Het brein is een computer: veel van onze handelingen doen we onbewust
Tegenstand in debat:
- Swaab + Lammen: De vrije wil is een illusie
* Twee soorten vrije wil:
- Absolute vrije wil: ongedetermineerde keuzes (libertarianisme)
- Praktische vrije wil: morele competentie (goed geïnformeerd, gestructureerde
verlangens, gedreven door redenen, niet gedwongen door een ander persoon)
o Uitzonderingen: kleine kinderen, seniele ouderen, mensen met bepaalde
typen hersenletsel, mensen met een psychose
o Sociale constructie: maatschappij bepaalt of iemand aan “competente” kant
van lijn valt en als volledige burger gezien wordt (bijv. leeftijd rijbewijs)
o Zoals euro’s, dollars, beloften: geen hersentoestand, maar een
competentiestatus waar we het over eens zijn
* Wat is echt?
- Manifest image: de wereld waarin we leven met objecten die we allemaal kennen,
zoals levende dingen, kleuren, woorden, kapsels, mogelijkheden, euro’s, vrije wil
- Scientific image: neuronen, atomen, Higgs deeltjes
Zijn kleuren echt of een illusie?
- Geen (neuro)wetenschappelijke vraag, maar gaat over hoe we de feiten
karakteriseren
* Wat tonen de neurowetenschappen aan?
- Libet & Soon: hersenactiviteit voorafgaand aan “bewuste” beslissing
o Dennet: geen bewuste reden om links of rechts te kiezen, geen moreel belang
¹ praktische vrije wil
