Samenvatting Henk Driessen – In het huis van de islam
Inleiding De studie van de islam
Historische achtergrond
Nog maar dertig jaar geleden was de westerse studie van de Koran, het islamitische
recht, de traktaten van Schriftgeleerden, de mystieke ordes en de vijf zuilen het
domein van een handvol islamologen die gehuisvest waren in een kleine souterrain
van de ivoren toren. Islamologie was een ondergeschoven kind bij de semitische
talen, en ook in de theologie en godsdienstwetenschappen deed slechts een enkele
onderzoek naar de Islam. Tegenwoordig is dit niet meer het geval.
De geschiedenis van het christendom en bijgevolg van de westerse beschaving
wordt al meer dan duizend jaar gekenmerkt door islamofobie.
- Politieke reden moeten worden gezocht in de Arabisch-Berberse verovering
van het Iberische schiereiland, de Reconquista en de strijd om de hegemonie
in het Middellandse Zeegebied.
Vanuit christelijk oogpunt kon de islam lange tijd niets anders zijn dan een valse
religie en Mohammed een antichrist.
Studie van het Arabisch en de islam was of een onderdeel van de bijbelstudie met
als doel de verwerping van de islamitische geloofsleer of werd vanuit praktisch
oogpunt gebruikt voor tolk- en vertaalwerk voor de diplomatieke handelingen. Veel
was op basis van astronomie, wiskunde en geneeskunde.
Er was wel een zekere fascinatie met de Arabische wereld en de islam, maar ook in
de periode van Verlichting bleef onderzoek schaars. De belangstelling in de 19 e eeuw
werd gevoed door gewoonten en gebruiken van andere volkeren. Napoleons grote
expeditie naar Egypte (1798-1801) was de herontdekking door Europese academici
van de het islamitische Oosten.
In 1904 werd de Franse Missie te Tanger ingesteld. Een grootschalig onderzoek naar
de geschiedenis, het bestuur, de rechtspraak, het islamitische onderwijs, dialecten,
maraboetisme en religieuze ordes. Geen land werd zo zorgvuldig in kaart gebracht
als Marokko.
Tijdens de Europese koloniale expansie kreeg je de natie van de homo islamicus.
- Dit complexe beeld stelde de moslims voor als een totaal ander wezen
- De islam was de allesbepalende factor
De fatalistische islam werd ook verantwoordelijk gehouden voor de gesloten en
ouderwetse aard van de Arabische samenleving en de economische stagnatie in de
Oriënt.
In Nederland maakte een inleiding tot de islam deel uit van de Indologie-opleiding tot
koloniaal bestuursambtenaar. Christiaan Snouck Hurgronje legde de basis voor de
prestigieuze en monumentale Encyclopedia of Islam.
- Eerste editie tussen 1913-1936 bij E.J. Brill in Leiden
Samen met Duitse geleerden Theodor Nöldeke (studie Koran) en Hongaar Ignaz
Goldziher (ontwikkeling van de hadith) kunnen ze worden beschouwd als
,grondleggers van de moderne islamologie. De aandacht lag vooral op de
beginperiode en op de studie van het klassiek Arabisch.
- Als er aandacht was voor de culturele context van de islam, was dit op gebied
van architectuur, kunst en schone letteren
De Schriftuurlijke benadering had de boventoon. Dankzij de antropologie kwam er
gaandeweg meer belangstelling voor de islam als een levende godsdienst. In de
jaren 60 werd er in het Westen, vooral de VS, multidisciplinaire centra voor Midden-
Oostenstudies opgericht. Pas in de jaren 70 na de Iraanse revolutie in 1979, nam de
aandacht voor de islam in de westerse media en aan de universiteiten in forse
vormen aan
- Sterk gegroeide betrekkingen en wederzijdse afhankelijkheden tussen
westerse en islamitische staten
Religie blijft tegen alle verdrukkingen verloren terrein terug winnen, waardoor de
belangstelling op onderzoeksterrein weer groter wordt.
Pas vrij recent nam het nationalisme in de samenleving me teen moslimmeerderheid
een meer islamitische wending, mede als gevolg van de gefaalde modernisering en
democratisering en het groeiende verzet tegen impopulaire regeringen.
- Richten tegen verwestering en de notie van de nationale staat
Nationale grenzen zijn barrières voor de moslimgemeenschap.
De islamitische hernieuwingsbeweging komt ongeveer tegelijkertijd op met de
opkomst van joods, christelijke en hindoeïstische fundamentalistische bewegingen.
De in tap tempo ontwikkeling van de communicatietechnologie en de snellere
verplaatsing van mensen, goederen, ideeën en informatie heeft invloed op alle
samenlevingen en culturen. Ontwikkelingen in de islamitische wereld vinden hun
weerslag in de westerse samenleving.
Recente ontwikkelingen in de studie van de islam
De groeiende islamitische diaspora noopt tevens tot een aanpassing van de tot nog
toe sterk op de Arabische wereld gerichte focus van het islamitische onderzoek.
- Er moeten nieuwe onderzoeksvragen gesteld worden
In landen was de islam de staatsgodsdienst is komen steeds meer mensen in
contact met informatie en opvattingen die niet stroken met hun geloofsopvattingen.
De band tussen plaats, religie en cultuur lijkt losser geworden. Voor het onderzoek
naar de islam in een verdere ontwikkeling van een contextuele benadering nodig.
De vorming van een islamitische identiteit valt niet vast te pinnen op een moment.
- Minstens twee eeuw
Het onderzoek wordt beïnvloed door vervagende grenzen en noodzaak tot
interdisciplinaire samenwerking.
Uitgangspunten, opzet en signatuur
Wij zien religie primair als een sociaal en cultureel verschijnsel, als een bijna
universeel aspect van de menselijke samenleving. Een religie verschaft mensen niet
alleen een wereldbeeld maar ook een geheel van richtlijnen om zich in de wereld te
oriënteren en antwoord te krijgen op de fundamentele problemen van het bestaan.
Religie ontwikkeld zich in een bepaalde culturele omgeving, mede door economisch
en politieke omstandigheden. De culturele invalshoek van dit boek is een kwestie van
, accent en houdt rekening met intrinsieke aspecten van religieus denken en doen. Er
zijn vier theoretische standpunten te onderscheiden ten opzichte van pluriformiteit.
- De geloofsvoorstelling van de islam zijn vatbaar voor herformulering en
herinterpretatie
- Het standpunt dat de islam niet bestaat
- Tot een tweedeling in een Grote Traditie en Kleine Traditie
o De Grote is universeel, gestoeld in heilige bronnen, uitgedragen door
Schriftgeleerden, geworteld in de stad en het object van islamologisch
onderzoek
o De Kleine is lokaal, oraal, van het volk, op praktische problemen gericht
en object van antropologisch onderzoek
- De islam opvatten als een dynamische religie die rijk is aan
uitdrukkingsvormen
o Een grote verscheidenheid aan opvattingen, symbolen, riten,
organisatievormen en ervaringen
Het boek heeft oog voor de geschiedenis en de actuele faits divers:
- Opvallende hedendaagse voorvallen die een zekere reikwijdte hebben
Opgebouwd in drie delen:
1. Historische en geografisch overzicht van het ontstaan, de verbreiding en
hedendaagse verspreiding van de islam
2. Gaat in op geloofsvoorstellingen en rituelen, de ordening van de relaties
tussen mannen en vrouwen, de verschillende richtingen en stromingen en
geeft een overzicht van de belangrijkste debatten
3. Behandelt de inbedding van de islam in culturele, sociale, economische en
politieke verbanden
Hoofdstuk 1 Ontstaan en verbreiding
Nomadische Arabieren hebben rondgetrokken in de woestijnen van Syrië, Irak en het
Arabische Schiereiland, van waaruit ze rooftochten ondernamen. Gewoonlijk werd
hun dreiging afgekocht. In de jaren dertig van de 7 e eeuw kwamen verschillende
stammen bijeen met een doel. Ze halveerde het Romeinse rijk door de belangrijkste
provincies te beroven:
- Syrië, Palestina en Egypte
In het oosten vaagde ze bijna het hele Perzische rijk weg. Dit alles gebeurde tussen
633 en 651.
De Griekse christenen noemden de Arabieren Hagaren, naar hun stammoeder
Hager, een vrouw die de aartvader Abraham zijn zoon Ismaël schonk. De Arabieren
zelf noemde zich muhâjiurûn (emigranten). Vanaf 640 in het Syrisch mehagraya
(emigranten). Rond 700 begint de Arabische beweging geleidelijk een ons meer
vertrouwde vorm aan te nemen. Het centrum van de oriëntatie wordt Mekka.
- Samen met Medina erg belangrijk
Een centrale plaats in het nieuwe geloof is voor een aantal teksten die samen de
Koran heten (‘reciet’).
- Veel teksten zijn een commentaar op een niet ander aangeduide heilige
schrift, andere zijn bezwerend of wetgevend van aard
Deze schriftuur had iets te maken met Mohammed, een profeet. De oudste
dateerbare tekst over hem stelt dat hij in 634 nog in leven was en hij optrad als
