Samenvatting Schoolpedagogiek – opvoeding en onderwijs in de basisschool
Hoofdstuk 1. Kinderen en de werelden waarin ze leven
Door de taal ontstaat de wereld. Door talen krijgen niet alleen de dingen die de mensen omringen
betekenis, maar ook de door hen ondernomen activiteiten, zijzelf en de relaties die ze met elkaar
aangaan. Pas door taal worden kinderen medemensen.
Een kind kan zich pas gaan ontwikkelen als er een medemens is die zich om hem bekommert en met
hem een relatie aangaat. Alleen via een medemens kan het kind toegang tot de wereld krijgen.
Nestblijvers: hulpeloos en op de verzorging van hun ouders aangewezen.
Nestvlieders: kunnen direct op eigen benen staan.
De mens is een secundaire nestblijver > hij is te vroeg geboren en dient daarom eerst nog een jaar
lang in een soort culturele buitenbaarmoederlijke ruimte te verlijven. Pas daarna is hij in staat zich in
overeenstemming met de kenmerken van zijn volwassen soortgenoten te gaan gedragen.
Om mens te kunnen worden is een tweede geboorte nodig, geen biologische, maar een culturele:
een geboorte in de wereld van de mensen. En dat kan alleen door tussenkomst van een medemens.
De hersenen van de mens zijn zeer vormbaar. Hersenonderzoekers spreken over de plasticiteit van
de hersenen. Het hele leven leert men en ontstaan er verbindingen en netwerken van verbindingen,
maar vooral de eerste jaren gebeurt dat open spectaculaire manier. Dan zijn de hersenen namelijk
heel plastisch en juist op die leeftijd vinden de basale leerprocessen plaats die betrekking hebben op
het waarnemen, lopen, spreken en het manipuleren van objecten.
Damasio onderscheidt twee soorten voorstellingen:
- Voorstellingen van de eerste orde:
Voorstellingen van een object dat we waarnemen (bijv. een grommende hond), maar ook
van de verandering van het lichaam ten gevolge daarvan (schrikken).
- Voorstellingen van de tweede orde:
Voorstellingen die de relatie tussen de voorstellingen van de eerste orde afbeelden (dus
tussen die van de grommende hond en die veranderde lichaamstoestand).
Voorstellingen van de tweede orde noemt Damasio representaties van het ‘zelf’.
Ze geven een beeld van hoe het lichaam zich tot zijn omgeving verhoudt en daarmee
omgaat.
Dolto spreekt over het lichaamsschema en het lichaamsbeeld
Lichaamsschema: slaat op de sensomotorische ontwikkeling van het lichaam. Het geeft aan wat het
lichaam kan.
Hoe een mens met zijn lichaam in de wereld staat, hangt af van zijn lichaamsbeeld.
Lichaamsbeeld: heeft zijn wortels in de vroegste kinderjaren. Het ontstaat vanuit de relatie die het
kind heeft met degene die hem als eerste verzorgt (meestal de moeder), van daaruit ontwikkelt het
zich verder.
Met die nadruk op de relatie met anderen onderscheidt Dolto zich van Damasio.
, Het lichaamsbeeld is niet gelijk aan het zelfbeeld, het zelfbeeld is bewust; het ‘rust’ op een onbewust
lichaamsbeeld.
Aanvankelijk is de moeder alles voor het kind. Moeder en kind vormen een twee-eenheid. Aan het
eind van de peutertijd, het begin van de kleuterjaren, gaat de vader echter een aparte positie in het
leven van het kind innemen, die van de derde. Dat gebeurt als hij tussen moeder en kind komt te
staan. Het kind heeft al eerder gemerkt dat zijn moeder niet alleen op hem gericht is. Zij richt zich
ook op anderen, waaronder haar vader. Haar bijzondere aandacht voor hem maakt dat hij iets
aantrekkelijks heeft en daardoor gaat de aandacht van het kind zich ook op hem richten. Als derde
wijst hij het kind op de wereld buiten de intimiteit van het gezinsleven. Hij wijst op het belang van de
buitenwereld. In de speelgroep heeft het kind die wereld al leren kennen. En via hem gaat het
vervolgens beseffen dat het ten opzichte van zijn moeder een positie inneemt, net zoals de vader ten
opzichte van de moeder en het kind ten opzichte van hem. Het is als kind de zoon of dochter van een
moeder en een vader. En daarmee komt het los uit de twee-eenheid van moeder en kind en kan het
zich ten opzichte van andere medemensen gaan positioneren.
Overigens, niet alleen de vader, maar ook anderen kunnen als derde optreden (vriendenkring,
familielid etc.). Het gat hiet om de ‘functie’ van de derde in de relatie.
De ontwikkelingsgang die het kind doormaakt, is die van zich binden (hechting) naar zich losmaken
(afstand, distantie).
Jaques Lacan
Voortgebouwd op het werk van Freud.
Lacan verbindt de psychoanalytische theorie met moderne linguïstische inzichten.
Door zich aan het taalsysteem te onderwerpen leert het kind een onderschied aan te brengen tussen
het zichzelf en de anderen, allereerst de moeder. Het (visuele) beeld dat het kind van zichzelf heeft
en het daarmee samenhangende beeld van wat het voor de moeder is, kunnen dan worden
geïnterpreteerd.
- Imaginaire orde: wereld van beelden
- Symbolische orde: wereld van taal
Naast de imaginaire en symbolische orde onderscheidt Lacan ook de orde van het reële.
Het reële – de werkelijkheid als zodanig – onttrekt zich aan onze greep.
We proberen (verlangen) toegang tot het reële te krijgen, maar dat is onmogelijk.
Lacan vergelijkt het ‘ik’ dat het kind in de eerste jaren van zijn leven via zijn medemensen opbouwt
met een spiegel. Gaandeweg gaat het kind zichzelf aan zijn spiegelbeeld gelijk stellen. Het
identificeert zich ermee (=imaginaire orde)
Gaandeweg gaat het kind een plaats innemen binnen een orde die niet alleen meer door visuele
beelden (dat wil zeggen: spiegelbeelden) wordt bepaald, maar door de woorden van de taal. Die
woorden leggen wederzijdse posities vast en maken interpretaties mogelijk (=symbolische orde)
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper SharonaReimink. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.