ONDERZOEKSMETHODEN II - SAMENVATTING
Verhoeven, N. (2018). Wat is onderzoek?: Praktijkboek voor methoden en technieken. Amsterdam:
Boom
‘’HOOFDSTUK 1: WAAROM DOE JE ONDERZOEK?
Inleiding
o Onderzoek: Onderzoek doen is het analyseren van een probleem of een situatie volgens een
bepaald stappenplan (systematische aanpak).
o Onderzoek als een reis: Het proces van het uitvoeren van een onderzoek kan als een reis
worden gezien, omdat iemand op de weg van het beginpunt naar het eindpunt van het
onderzoek langs allerlei kruisingen en zijwegen komt. De verschillende paden die binnen een
onderzoek bewandeld worden zijn:
Probleemanalyse: Tijdens de probleemanalyse wordt er gestart met een probleem,
wordt het probleem uitgewerkt (en literatuur zoeken) en wordt de hoofdvraag van
het onderzoek vastgesteld.
Onderzoeksopzet: Tijdens het onderzoeksopzet wordt er een plan voor het
onderzoek ontwikkeld en worden er bepaalde verwachtingen over de uitkomst
ontwikkeld.
Dataverzameling: Gedurende de dataverzameling worden er gegevens verzameld.
Data-analyse: Gedurende de data-analyse worden de verzamelde gegevens
geanalyseerd.
Rapportage: Tijdens de rapportage worden de gegevens geëvalueerd en
gerapporteerd en worden de aanbevelingen gepresenteerd.
Uitgangspunten van onderzoek
o Markers: De diepgaandere uitgangspunten zijn de basisprincipes van onderzoek doen
(methodologie). Middels deze uitgangspunten kan onderzoek op verschillende manieren
omschreven worden, te weten fundamenteel of praktijkgericht onderzoek, kwalitatief of
kwantitatief onderzoek en onderzoek in inductie of deductie.
o Fundamenteel en praktijkgericht onderzoek: Er wordt onderscheid gemaakt tussen twee
typen onderzoek, namelijk fundamenteel onderzoek en praktijkgericht onderzoek. Bij een
fundamenteel onderzoek worden vragen beantwoord om kennis te ontwikkelen
(kennisvragen), bijv. onderzoek over slaaptekort en praktijkgericht onderzoek houdt zich
bezig met het oplossen van praktijkproblemen uit de samenleving (praktijkvragen), bijv.
onderzoek blond.
Een fundamenteel onderzoek is belangrijk voor de wetenschap en hiermee dus intern
gericht. En een praktijkgericht onderzoek is met name belangrijk voor de maatschappij en
hiermee dus extern gericht.
Het kan voorkomen dat een kennisvraag die wordt beantwoord een goede oplossing
voor een praktijkprobleem vormt en is er dus sprake van zowel een fundamenteel als een
praktijkgericht onderzoek. Bijv.: Rookverslaving en het brein, blz. 23.
o Kwantitatief of kwalitatief onderzoek: Het onderscheid tussen kwantitatief en kwalitatief
onderzoek is belangrijk wanneer er gekozen moet worden welke methode er voor een
onderzoek gebruikt gaat worden. Deze keuze is afhankelijk van de probleemstelling.
, Bij kwantitatief onderzoek wordt er gebruik gemaakt van cijfermatige informatie, dus
de gegevens over objecten, organisaties, personen, etc. in cijfers. Als onderzoeker kent hij
aan deze gegevens een getal toe, bijv. leeftijd in jaren, waardering van 1 t/m 5 en geslacht in
1 (man) en 2 (vrouw). Er wordt dus gebruik gemaakt van statische technieken om de
kenmerken te verwerken en om verwachtingen over de resultaten te toetsen.
Bij een kwalitatief onderzoek wordt het onderzoek in het veld uitgevoerd. De
onderzoeker van een kwalitatief onderzoek onderzoekt de onderzochte personen in de
omgeving als geheel. Een ervaring wordt dan beschouwd als een onderdeel van de
belevingswereld en is dus interpretatief van aard. Bij een kwalitatief onderzoek worden de
gegevens verwerkt in alledaagse taal.
Bij kwantitatief onderzoek ligt de nadruk op het meetbaar maken van verschijnselen
en op generalisatie (algemene conclusie trekken). En bij kwalitatief onderzoek ligt de nadruk
op de betekenis die de onderzochte vanuit de eigen achtergrond aan een situatie geeft
(context). De gegevens bij kwantitatief onderzoek zijn dan ook oppervlakkig en bij kwalitatief
onderzoek diepgaand.
o Triangulatie en mixed methode-benadering: Op het moment dat een onderzoeker een
probleemstelling vanuit meerdere perspectieven wilt bekijken, kunnen er verschillende
methodes gecombineerd worden om de gegevens te verzamelen en is er sprake van
triangulatie. De mixed methode-benadering is een bijzondere vorm van triangulatie en
daarbij wordt er gekozen voor een combinatie van kwantitatieve en kwalitatieve
dateverzameling. De methodes die gebruikt worden dienen kwantitatieve en kwalitatieve
elementen te bevatten.
o Inductief of deductief onderzoek: Bij inductief onderzoek is er van tevoren geen theorie
bekend en het doel is dan ook om de theorie te ontwikkelen, dus theorievormend. Bij
inductief onderzoek wordt er meestal gebruik gemaakt van een kwalitatief onderzoek. Er
wordt dus gewerkt vanuit het bijzondere (verzamelde gegevens) naar het algemene (theorie
vormen). Bij theorie-ontwikkeld onderzoek is iteratie een leidend principe. Bij iteratie
worden de gegevens verzameld en de eerste conclusies getrokken, daarna komt vast te staan
welke aanvullende informatie nodig is en vervolgens worden de nieuwe gegevens verzameld
en onderzocht.
Het tegenovergestelde van inductief onderzoek is deductief onderzoek. Bij deductief
onderzoek formuleert de onderzoeker de verwachtingen aan de hand van theorieën en
modellen. De onderzoeker verzamelt en analyseert gegevens om na te kunnen gaan of deze
theorieën standhouden. Deductief onderzoek is meestal het uitgangspunt bij kwantitatief
onderzoek en is dus theorietoetsend onderzoek. Er wordt namelijk gewerkt van algemeen
(theorie) naar bijzonder (gegevens).
Bij inductief onderzoek zijn verwachtingen niet op een model of theorie gebaseerd
en bij deductief onderzoek wel. Het wordt ook wel een exploratieve hypothese genoemd,
omdat de hypothese getoetst wordt middels een kwalitatieve manier.
Criteria voor kwaliteit van onderzoek
o Criteria kritische onderzoeker: Onderzoekers verschillen op het gebied van houding, kennis
en vaardigheden ten opzichte van niet-onderzoekers.
Houding: Bij fundamenteel onderzoek dient de onderzoeker kritisch en onafhankelijk
(objectief) te zijn en dient hij een open en wetenschappelijke houding aan te nemen.
Wanneer er praktijkgericht onderzoek wordt gedaan, dient de onderzoeker kritisch
en onderzoekend te zijn en een open houding aan te nemen.
, Kennis: Een onderzoeker dient kennis te hebben over de verschillende
onderzoeksmethodes. Onder kennis bij onderzoeksmethodes wordt verstaan weten
welke onderzoeksmethodes er zijn, welke criteria ze hebben en wat de voor- en
nadelen zijn van het toepassen van bepaalde onderzoeksmethodes. Daarnaast dient
de onderzoeker kennis te hebben over het onderwerp.
Vaardigheden: De vaardigheden waarover een onderzoeker dient te beschikt
verwerft hij middels er actief mee aan de slag te gaan. Als eerste dient de
onderzoeker kennis te maken met de verschillende onderdelen van onderzoek en
vervolgens dient hij de kennis toe te passen.
o Kwaliteitscriteria voor uitvoering en interpretatie van onderzoek: Er zijn verschillende
kwaliteitscriteria voor de uitvoering en interpretatie van onderzoek:
Betrouwbaarheid: Betrouwbaarheid van een onderzoek is de mate waarin het
onderzoek vrij is van toevallige fouten. Het gaat daarbij om afwijkingen die
oncontroleerbaar zijn en die door onbekende factoren worden veroorzaakt.
Toetsbaarheid van uitspraken: Een doel van onderzoek is resultaten verkrijgen die
waarneembaar zijn in de werkelijkheid. Daarnaast dient een onderzoek ook
weerlegbaar te zijn. Overigens dient het onderwerp eenduidig (voor één uitleg
vatbaar) te zijn. Daarnaast dient het onderzoek ook openbaar te zijn.
Informativiteit: Het is belangrijk dat het informatiegehalte van uitspraken in een
onderzoek maximaal is en dit hangt samen met de toetsbaarheid van uitspraken.
Validiteit: De validiteit van een onderzoek is de mate waarin het onderzoek vrij is
van systematische fouten. Systematische fouten zijn fouten die niet aan het toeval te
verwijten zijn.
Externe validiteit: De externe validiteit van een onderzoek is de mate waarin de
onderzoeksgegevens gegeneraliseerd kunnen worden. Bij kwantitatief onderzoek is
sprake van statische generalisatie en bij kwalitatief onderzoek is sprake van
inhoudelijke generalisatie. Bijv.: Generaliseerbaarheid, blz. 35.
o Praktische criteria bij uitvoering onderzoek: Er zijn verschillende praktische criteria die voor
iedere vorm van onderzoek gelden:
Efficiëntie: Het is belangrijk dat onderzoek efficiënt is, dus dat alle kosten in
verhouding staan tot de resultaten en dat het tijdpad haalbaar is.
Uitvoerbaarheid: Het is belangrijk dat onderzoek uitvoerbaar is, dus over voldoende
onderzoekers beschikken, steekproef kunnen benaderen, gegevens kunnen
verzamelen en analyseren en op tijd kunnen rapporteren.
Bruikbaarheid: Bij praktijkgericht onderzoek dient het onderzoek bruikbaar te zijn,
dus het moet praktisch relevant zijn.
Onderzoekscyclus
o Onderzoekscyclus: Een onderzoek heeft tijdens het gehele proces een vaste structuur. Het
bestaat uit een aantal onderzoeksfasen, te weten:
Ontwerpen: Het belangrijkste doel in de fase van ontwerpen is een goede afbakening
van de doel- en probleemstelling bereiken. Vervolgens wordt er een ontwerp
gemaakt waarin aangegeven wordt hoe de onderzoeksvraag beantwoordt gaat
worden, welke dataverzamelingsmethodes er worden gebruikt, de hoeveelheid tijd
en de hulpmiddelen die hiervoor nodig zijn en wie er bij het onderzoek betrokken
zijn. Daarnaast wordt in deze fase aangegeven welke onderzoeksinstrumenten erin
gezet worden. Ook wordt er aangegeven hoe de gegevens geanalyseerd gaan
worden en welke methode hierbij gebruikt wordt.
, Bij praktijkgericht onderzoek wordt er rekening gehouden met de
opdrachtgever en wordt het probleem meestal verder afgebakend.
Gegevens verzamelen: Nadat het ontwerp is vastgesteld, wordt het onderzoek
uitgevoerd. Hierbij worden de gegevens verzameld die nodig zijn om de
onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden. Hiervoor zijn verschillende strategieën te
bedenken, maar is afhankelijk van het aantal eenheden, de aard van de
onderzoeksvraag, de beschikbare tijd en de onderzoeksgelden.
Analyseren: Vervolgens worden de verzamelde gegevens geanalyseerd. Afhankelijk
van de verzamelde gegevens wordt er voor een bepaalde analysemethode gekozen.
Evalueren en adviseren (rapportagefase): Tijdens de rapportagefase wordt er nog
een keer helemaal naar het onderzoek teruggekeken. Vaak is het onderzoek met de
rapportage en de presentatie van de resultaten afgerond, maar een enkele keer kan
er op basis van de onderzoeksresultaten een vervolgonderzoek gestart worden.
