Filosofie in Actie (FiA) 2.2 – De maatschappij in de wetenschap en de
wetenschap in de maatschappij
Uitwerking literatuur dag 1 2
- Dijstelbloem
- Horstman
- Wynne
Uitwerking literatuur dag 2 15
College dag 1 19
College dag 2 25
College dag 3 28
1
,Uitwerking literatuur dag 1
Dijstelbloem – Wetenschappelijk gezag ter discussie
Afkalvend gezag:
- Prominente woordvoerders van wetenschappelijke instellingen maken zich
zorgen over het tanende gezag van de wetenschap.
o Gevestigde wetenschappelijke instanties worden in diskrediet gebracht
en hun gezag, betrouwbaarheid en geloofwaardigheid worden
betwijfeld.
- Dijkgraaf (president van KNAW) zoekt de oorzaak van dit verschijnsel
allereerst in de veranderende maatschappelijke omgeving. Nieuwe media
maken informatie steeds sneller en beter beschikbaar, maar voor leken is het
niet eenvoudig daarin het waardevolle van het waardeloze te scheiden.
- Het was vroeger doodnormaal dat een wetenschapper zonder onderbreking of
weerwoord kon uitleggen wat de stand van zaken was en wat er volgens hem
als deskundige diende te gebeuren. Heden ten dage lijkt de mening van een
wetenschapper niet veel zwaarder te wegen dan de mening van een bloemist
of een andere zelfverklaarde deskundige
o Wetenschap wordt niet zomaar meer aangenomen: dat is goed, maar
het moet niet te gek worden. Het vertrouwen van de burgers in
gezagsdragers neemt af.
- Borst – 2010:
‘Omdat in onze maatschappij academische onderzoekers in een spagaat
worden gedwongen: op hun ene been moeten zij de pure waarheid dienen en
integer advies uitbrengen over controversiële maatschappelijke kwesties. Op
hun andere been moeten zij kennis vermarkten, bedrijfjes starten, advies
geven aan bedrijven, valoriseren, kortom, zorgen dat al die vergaarde kennis
ook tot nieuwe welvaart leidt. In een argwanende maatschappij. Is die spagaat
moeilijk krampvrij vol te houden' (Borst, 2010)
Ambivalente wetenschap, kritische burgers:
- Belangrijke onderdelen van de wetenschap zijn verbonden geraakt met
kenniseconomie, innovatiebeleid, bedrijfsinvestering en vooral ook als
risicokapitaal. Wetenschapper is ook een beroep waar je heel rijk mee kunt
worden. Dit verhoudt zich lastig tot het beeld dat veel wetenschappers graag
van zichzelf uitdragen, namelijk dat van de solistische, belangeloze en louter
door nieuwsgierigheid gedreven onderzoeker
o Commercialisering (?)
- Naoorlogse emancipatiegang van kritische burgers zet zich af tegen een
vanzelfsprekende geldigheid van gezag. Deskundigen worden niet meer op
hun woord geloofd en hun status voldoet niet langer om vertrouwen te
bewerkstelligen
- Het gezag van wetenschap verkeert in een crisis die zou zijn ontstaan als
gevolg van informatieovervloed, te veel verkeerde aandacht in de media,
zelfbevlekking, lobby’s en activisme, commercie en belangenverstrengeling
Wetenschap in de ogen van het publiek:
- Uit publiekonderzoek blijkt dat het wantrouwen jegens de wetenschap nog
meevalt. De relatie tussen publiek en wetenschap is niet zonder problemen,
maar de verwachtingen zijn hooggespannen, respondenten zien wel degelijk
2
, het belang van wetenschap en techniek in en er is groot vertrouwen in
wetenschapsbeoefenaars
- Het publiek is vol verwachting en heeft groot vertrouwen in de
wetenschapsbeoefening en in onderzoekers, maar tegelijkertijd bevresen ze
voor zelfoverschatting en commercie
Diversiteit aan kennis en kerngebieden:
- Het valt te verwachten dat het publieke wantrouwen zal toenemen naarmate
de nadruk op commercialisering en dienstbaarheid groter wordt en
wetenschap meer gefragmenteerd raakt in specialismen.
- Een ander onderwerp waar men zich zorgen over zou kunnen maken is de
nauwe verwevenheid van wetenschappelijke kennis met een veelheid aan
praktische, ethische en commerciële zaken
Het gaat altijd om kritiek op een bepaald deel van de wetenschap. Hij is het er niet
mee eens dat de gehele wetenschap overhoop wordt gehaald. ‘De Wetenschap’
bestaat niet.
3
, Horstman (2013) – Struggling with Science and Democracy
- Horstman beargumenteerd dat de groeiende rol van wetenschappelijke
disciplines zoals epidemiologie, gezondheidseducatie en
gezondheidspsychologie in de volksgezondheid in de 20ste eeuw leidde tot
transformatie van het sociaaldemocratische of sociaalliberale begrip
‘burgerschap’
- De idealen van de huidige volksgezondheidspraktijken zijn zeer ambitieus,
namelijk een samenleving creëren waarin iedereen zo lang mogelijk fit,
gezond en actief blijft.
o Een eeuw geleden was het doel van de volksgezondheid om te
voorkomen dat mensen ziek zouden worden en was het vooral gericht
op het voorkomen van de verspreiding van epidemische ziekten.
o In de 21ste eeuw richt de volksgezondheid zich niet alleen op het
voorkomen van ziekte, maar ook op het zorgen dat mensen zo lang
mogelijk gezond blijven en is de nadruk verschoven van het veranderen
van de omgeving naar het veranderen van de levensstijl van mensen.
o De dagelijkse praktijk pas niet bij deze idealen
▪ Over het algemeen zijn mensen opgegroeid in verschillende
omgevingen en ontwikkelen verschillende gewoonten met
betrekking tot gezond leven
- In de volksgezondheid zien we de contouren van een ‘risicosamenleving’: een
samenleving waarin onzekerheden niet extern ontstaan, maar van binnenuit,
niet als product van de natuur, maar als product van wetenschap en
technologie
o In de volksgezondheid worden wetenschap en technologie vooral
gezien als de oplossing van een probleem, en niet als onderdeel van
een probleem
- Als we kijken naar het huidige volksgezondheidsbeleid en -programma’s in
Europa en Nederland, wordt duidelijk dat specifieke
volksgezondheidskwesties in de eerste plaats worden gekaderd als
technische problemen die moeten worden opgelost door wetenschappelijke
expertise
o Aangenomen wordt dat empirisch onderbouwde interventies
risicogedrag omzetten in gezond gedrag, waardoor de kloof tussen
beleidsambities en dagelijkse praktijk wordt verkleind
o De huidige volksgezondheidspraktijken definiëren zichzelf dus primair
als technocratische kennispraktijken en zijn blind voor hun eigen
onbedoelde effecten, namelijk het ondermijnen van
burgerschapspraktijken (de vernietiging van ‘het politieke’ en ‘het
sociale’ als de ankers van de volksgezondheid). In de twintigste eeuw
ontwikkelden zich paternalistische benaderingen in de volksgezondheid
die bijdroegen tot sociaal burgerschap, aangezien ze wezen op
wederzijdse afhankelijkheid tussen verschillende sociale klassen en
opriepen tot emancipatie van de lagere klassen
- De werkplek is onlangs aangegrepen als een uitgelezen kans om de
gezondheid te bevorderen
o Waar gezondheid op het werk zich in het verleden concentreerde op
structurele arbeidsomstandigheden zoals chemische stoffen en
veiligheid, maken dergelijke zorgen nu plaats voor aandacht voor de
individuele levensstijl van werknemers
4
