Samenvatting gerontologie
Hoofdstuk 1: de oudere bestaat niet
Bij ouderen moeten we er rekening mee houden dat deze mensen echt een verhaal hebben, en als
social worker moeten we hierop kunnen inspelen. We moeten ouderen niet op stereotype wijze
wegzetten. We moeten ze ook in deze fase hun regie laten behouden en keuzemogelijkheden bieden.
We moeten hun mogelijkheden en krachten versterken. We moeten ouderen niet als een aparte
categorie zien.
Onze kalenderleeftijd zegt weinig over wie we daadwerkelijk zijn. We hebben vier soorten leeftijden:
- Chronologische leeftijd: kalenderleeftijd, staat vast in paspoort. Deze leeftijd is niet de oorzaak
van ouder worden of veranderen.
- Biologische leeftijd: fysieke en lichamelijke leeftijd, die bepaald hoe gezond ons lichaam
uitstraalt. Dit geeft wel een verklaring voor ouder worden. D.m.v. voeding, technologische
ontwikkeling, bestrijding ziektes, etc. kunnen we deze stijging van de leeftijd afremmen.
- Psychologische leeftijd: leeftijd die wij zelf ervaren, hoe we ons voelen.
- Sociale leeftijd: de mate waarin we voldoen aan de verwachtingen die in de samenleving
koesteren op grond van ons kalenderjaar.
Al lang zijn de meningen over ouderdom verdeeld: het zou wijsheid en aftakeling met zich meenemen.
In sommige landen worden ouderen vereerd, in andere landen niet.
The three boxes of life (leren en spelen als je kind bent, werken en zorgen als je volwassen bent, en
uitrusten en terugblikken als je oud bent) worden steeds meer aan de kant geschoven. Men wil
voortaan in iedere levensfase zelf beslissen wat en hoe ze het doen. Mensen blijven tegenwoordig
langer doorleren en ouderen willen ook nog op late leeftijd sociaal bezig zijn. We gaan nu in
levensfases van alles combineren, en kiezen we zelf hoe we het inrichten: een keuze biografie. Dit
zorgt op latere leeftijd voor steeds meer variatie. Wel heeft deze keuzevrijheid als nadeel dat het
keuzestress met zich mee kan brengen. Zij hebben bijv. niet voldoende geld om veel keuzes te
krijgen, of er ligt een te grote nadruk op verantwoordelijkheid.
Tegenwoordig gaan de meeste studies en rapporten uit van vijf levensfases:
- De vroege jeugd: 0 – 15 jaar, primaire leerprocessen en verzorging en bescherming komt van
ouders
- De jongvolwassenheid: 15 – 30 jaar, snel toenemende zelfstandigheid, veel op verkenning uit,
beginnend oriënteren.
- De volwassenheid: 30 – 60 jaar, arbeid en kinderen centraal
- De jonge ouderdom: 60 – 80 jaar, sociaal-productief bezig, actief zijn, genieten van leven na
alle taken te hebben verricht.
- De hoge ouderdom: mogelijkheden van zelf deelnemen en regie nemen af, afhankelijker van
anderen, hulp nodig.
Het positieve aan deze benadering, is dat er een onderscheid wordt gemaakt tussen jonge- en hoge
ouderdom, waardoor ouderen niet over één kam worden geschoren.
Er worden van social workers andere dingen gevraagd wanneer het bij jonge en hoge volwassenen
gaat. De jonge ouderen richten zich dan erg op de maatschappij en nemen hier ook erg deel aan.
Centraal staan persoonlijke behoeften en belangstelling. Om te voorkomen dat ouderen worden
uitgesloten, kunnen we als social worker ervoor zorgen dat mensen op de hoogte zijn van activiteiten
of ze zelf aan de slag laten gaan met iets. Hier moeten we ondersteuning aan bieden.
Bij de hoge ouderdom is het kenmerkend dat ze altijd bezig willen zijn met iets wat dicht bij hen staat,
bijv. het huis of de tuin. Als social worker moet je ervoor zorgen dat die mensen gegarandeerd vooruit
kunnen en eventueel dagbesteding aanbieden. Ook mensen in contact brengen is mogelijk. Wanneer
ouderen minder kunnen gaan doen, kan hulp of verzorging verlichting bieden.
Je ziet dat een samenleving van toen, niet meer echt past bij die van nu. Als een bepaalde cultureel
overgeleverde opvatting uit het verleden niet echt meer past bij de maatschappij van nu, is dat een
cultural lag.
Het stadium van volwassenheid staat in het teken van een conflict tussen generativiteit en
egocentrisme. Generativiteit is een menselijke behoefte om zorg te dragen voor de huidige en
, komende generatie. Je gaat meer aan sociale productiviteit doen en stelt je dienstbaar op tegenover
de omgeving. Het goed doen voor anderen zou ook bijdragen aan onze eigen gezondheid.
De conflicten die wij tegen komen in een bepaald stadia in ons leven, zorgt voor persoonlijke groei en
verandering. De behoefte om te veranderen voelen we het sterkst na een ingrijpende gebeurtenis. We
hebben drie soorten levensgebeurtenissen:
- Leeftijdsnormatieve gebeurtenissen: taken die gekoppeld zijn aan een leeftijd, dit kan door de
biologie of de maatschappij komen. Bijv. het vormsel, kinderen krijgen, pensionering, etc.
- Historisch-normatieve gebeurtenissen: invloeden van gebeurtenissen uit het verleden. Bijv.
oorlogen, aanslagen, rampen, etc.
- Niet-normatieve gebeurtenissen: persoonsgebonden, bijv. scheiding, onverwachte ziekten
Een oudere kan kwetsbaarder worden wanneer er veel levens ingrijpende gebeurtenissen
plaatsvinden. Dit kan leiden tot minder zelfvertrouwen of het uit balans raken.
Hoe we copen met zo’n gebeurtenis, verschilt per persoon. Je hebt meerdere coping stijlen:
- Disengagement: langzaam losmaken van de sociale omgeving
- Activiteit: verzetten tegen inkrimping sociale wereld, activiteiten patroon moet in stand worden
gehouden
- Continuïteit: voortzetten van activiteitenpatroon uit vroegere leven
Op bovenstaande verdeling kwam veel kritiek, omdat mensen in sommige dingen zich juist wel verder
zouden ontwikkelen, en de andere juist achterwegen zouden laten. Het is volgens het SOC-model een
soort wisselwerking, wat bestaat uit selectie, optimaliseren en compensatie.
Soms willen ouderen zich aanpassen aan de aftakeling van het lichaam of de gebeurtenissen. Dit
noemt men coping needs of life management needs. We hebben vijf soorten needs:
- Coping needs: behoeften aan vaardigheden om te overleven, om je bestaan goed te
organiseren en je te kunnen aanpassen aan veranderende fysieke, psychische en sociale
omstandigheden. Bijv. rouwverwerking cursus
- Expressive needs: behoeften om je eigen mogelijkheden verder uit te bouwen, jezelf uit te
drukken, plezier te beleven en je zelfbeeld te versterken.
- Contribution needs: behoeften om een bijdrage te leveren aan het welzijn van anderen en om
een maatschappelijke bijdrage te leveren
- Influence needs: mogelijkheden hebben om de belangen van de eigen groep te behartigen en
de behoefte om anderen te overtuigen van de eigen visie
- Transcendence needs: behoeften die voortkomen uit het verlangen naar een dieper begrijpen
van het leven
Geluk in een mensenleven zou een u-vorm vertonen, rond ons 18 e levensjaar voelen we ons op ons
best, waarna het daalt en we rond de 50e weer gaan opklimmen, en we bij de 80 het hoogtepunt
bereiken.
De ouder wordende mens kunnen we beschouwen als een zelfsturende actor die eigen levenskeuzes
maakt. Voor de een is het makkelijker dan voor de ander om richting te geven, afhankelijk van de
hulpbronnen.
Zelfsturing is een voorwaarde om goed oud te kunnen worden. Ouderen hebben stuurvaardigheden
nodig om dit te kunnen. De stuurvaardigheden die ervoor zorgen dat we neurofysieke taken kunnen
verrichten, nemen af. Die voor de persoonlijke ontwikkeling en levenservaring, nemen juist toe. Hoe
ouderen deze vaardigheden op peil kunnen houden, ligt erg aan de kansen en uitdagingen die ze
aangeboden krijgen. Er moet een juist fit zijn tussen het individu en de omgeving. Als social worker
moet je proberen te bevorderen dat de buurt een inspirerende omgeving blijft en mogelijkheden
schept. Ook kunnen er verbindingen worden gelegd tussen maatschappelijk en institutionele
domeinen.
De ontwikkeling van een persoon speelt zich af in vijf domeinen, die samen de identiteit vormen:
- Lichaam en geest
- Sociale relaties
- Materiele situatie
