Gemaakt door Indy Jacobs (eerste jaar Psychologie Bachelor)
Samenvatting ontwikkelingsleer (mij)
H1 The people in the field
Doel 1 Wat is ontwikkelingspsychologie?
Smalle conceptie van ontwikkeling
• Opeenvolgend – gebaseerd op verschillende stadia/niveaus/fasen
• Unidirectioneel – eerdere veranderingen zijn een vereiste voor latere
• Eind status/toestand – hogere waarde dan de oorspronkelijke status/toestand
• Onomkeerbaar in progressie; wanneer je een hoog level bereikt kan je niet teruggaan naar een
lagere
• Kwalitatief - structurele transformaties. Kwalitatieve verandering.
• Biologische groei – onafhankelijk van cultuur
• Universeel – hetzelfde voor alle mensen
Uitgebreide conceptie van ontwikkeling of development
• Zijn niet noodzakelijk gebaseerd op stadia, die zich op elkaar opbouwen
• Hebben niet altijd eindtoestanden die van hogere waarde zijn (bv. Persoonlijkheid, je kunt
verschillende persoonlijkheden hebben die verschillend zijn, de een is niet beter dan de ander).
• Zijn zowel kwalitatie als kwantitatief (bv. Taal, verbetering in taal )
• Kan universeel zijn maar ook interindividueel anders
• Zijn beïnvloed door cultuur en biologie
• Kan intra-individueel aanpasbaar en beperkt zijn (plastic)
Ontwikkeling vindt plaats over de hele levensduur: https://www.youtube.com/watch?v=86qBAryeFco
Ontwikkelingspsychologie: Definitie
• Ontwikkelingspsychologie behandelt gedragsveranderingen binnen personen gedurende de
levensduur en met verschillen tussen en overeenkomsten onder personen in de aard van
deze veranderingen.
• Het doel is niet alleen om deze intra-individuele veranderingen en inter-individuele
verschillen te beschrijven, maar ook om uit te leggen hoe ze tot stand komen en manieren te
vinden om ze op een optimale manier aan te passen.
NB: Beschrijven verschillen: verschillende niveaus
• Tussen individuen → interindividuele verschillen (bv ene persoon vindt persoon wel leuk
ander wordt bang)
• Tussen groepen → intergroepsverschillen (bv. geslacht, culturen, leeftijdsgroepen)
• Binnen één persoon → intra-individuele verschillen (bv is de betrokkene gevoeliger voor
beloning of straf) (= over condities/situaties/tijdstippen)
• Interindividuele verschillen in intra-individuele verschillen. Bv persoon 1 heeft een
ander patroon dan 2. Manon is vriendelijk in huishoudelijke kring maar niet in het openbaar.
Indy is in het openbaar wel vriendelijk maar niet in huishoudelijke kring. Vera is altijd
vriendelijk, zowel in huishoudelijke kring als openbaar.
Indy die wel in openbaar vriendelijk is maar niet in huishoudelijke kring is intra-individueel
verschil. Bij manon hetzelfde gemeten maar ander patroon -> interindividueel verschil
Doel 2 Wat ontwikkelt wanneer, hoe, en waarom?
De “Wat” in ontwikkelingspsychologie
• Biologisch: brein, neurofysiologie, genetica
• Psychologisch: cognitive, sociaal gedrag, emoties
• Sociaal: Interacties tussen individuelen zoals, familie, vrienden, school, maatschappij, cultuur
• Alle 3 domeinen interacteren met elkaar
1
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
, Gemaakt door Indy Jacobs (eerste jaar Psychologie Bachelor)
Ontwikkelingspsychologie focust op …
Normatieve ontwikkeling (bv gedrag, fysieke vaardigheden, die op dezelfde manier gebeuren en
ook in een vergelijkbare periode gebeuren tussen individuen bv normaal gaan kinderen lopen rond 1
jaar maar is niet altijd zo) + individuele verschillend
• Welke afwijkingen van de norm zijn waarschijnlijk?
• Hoe kunnen ze worden uitgelegd?
• Wat betekenen ze voor het toekomstige leven? Zijn ze stabiel, zijn ze veranderlijk?
• Hoe kunnen toekomstige ontwikkelingen op een gunstige manier beïnvloed worden?
• Hoe kunnen mensen worden geïmmuniseerd tegen schadelijke invloeden?
• Hoe kunnen we de kans op het omgaan met bijwerkingen vergroten?
De “Wanneer” in ontwikkelingspsychologie
Wat ontwikkelt wanneer?
• Belangrijk: Biologische leeftijd is nooit verantwoordelijk voor en daarom kan het geen
veranderingen uitleggen
o Veranderingen kunnen alleen worden gecorreleerd met leeftijd – “voertuig” van
verandering
o Doel= link veranderingen aan “waarom”: welke mechanismen stimuleren de
ontwikkeling? Bv. Leeftijd is de grootste risicofactor voor het ontwikkelen van dementie.
Waarom? Omdat dementie sterk gecorreleerd is aan biologische leeftijd, het zijn vaak
oudere mensen die dementie ontwikkelen dus het is er aan gelinkt maar omdat niet
iedereen op een specifieke leeftijd het krijgt, is het niet leeftijd per se.
• Tijdschaal van ontwikkeling:
o Variabiliteit (= veranderingen op korte termijn die min of meer omkeerbaar zijn) vs.
Verandering (= min of meer blijvend)
o Variabiliteit kan verandering
voorspellen
Verandering gaat om lange termijn
veranderingen, niet zomaar fluctuaties zoals
bij variabliteit.
Variabiliteit gaat om korte termijn
veranderingen.
We kunnen leeftijd behandelen:
Op een continue manier Vergelijk specifieke leeftijdsgroepen
Leeftijd x vermogen correlatie Gemiddelde leeftijd verschil in vermogen X
2
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
, Gemaakt door Indy Jacobs (eerste jaar Psychologie Bachelor)
We kunnen verkennen
• Cross-sectionele ontwerpen: Individuelen van verschillende leeftijden op een bepaald
moment (0 tm 100 jaar video). Hier meten we verschillen tussen verschillende groepen mensen
op een specifiek moment. Meet interindividuele verschillen.
• Longitudinale ontwerpen: Dezelfde individuelen op verschillende tijdstippen
(0 tm 16 video). Hier meten we verandering in specifieke groepen van mensen
over verschillende tijden heen. Groep individuelen over een langere periode
bestuderen. Meet intraindividuele verandering.
Cohort effecten
• Cohort = Elke groep die dezelfde culturele omgeving en historische gebeurtenissen heeft
meegemaakt (bv hetzelfde geboortejaar), zijn statistische factoren
• Cohorteffect= Verschillen in ontwikkelingsrelevante variabelen die voortvloeien uit (niet-
leeftijdsgebonden) factoren waaraan elk geboortecohort wordt blootgesteld
waargenomen resultaten veroorzaakt door cohortkenmerken.
Cross-sectionele ontwerpen
Voordelen
• Economisch in tijd (korte duur tussen beoordeling en resultaten. Dus je beoordeelt 1 bepaald
moment over verschillende leeftijdsgroepen, dit gaat relatief snel, je krijgt snel resultaten).
• Vrij goedkoop
• Toont overeenkomsten en verschillen tussen leeftijdsgroepen
Nadelen
• Leetijdseffecten verstoord door cohorteffecten (mensen zijn geboren in verschillende cohorten
wat een impact kan hebben op het leeftijd effect)
• Geen informatie over individuele trajecten (interindividuele verschillen in plaats van intra-
individuele verandering)
• Beperkte generaliseerbaarheid naar andere meetmomenten
Longitudinale ontwerpen
Voordelen
• Echte beoordeling van intra-individuele verandering
• Beoordeling van stabiliteit en verandering van ontwikkelingskenmerken
Nadelen
• Leeftijdeffecten verstoord met meettijdeffecten (bv. Corona in deze tijd zou metingen om
eenzaamheid te meten kunnen beïnvloeden bv verzorgingstehuis kan nu niet worden
meegenomen in metingen) /hertesteffecten (2e meting prestatie verhoogt)/uitputtings- en
slijtage- effecten (Mensen die cognitieve problemen hebben of meer fragiel zijn stoppen eerder
met de studie, dus de effecten die je op het einde ziet zijn verstoord met leeftijdseffecten, maar
ook met slijtage- effect zodat alleen degene die actief en gezond zijn in de studie blijven en dan
onderschat je de echte leeftijdseffecten)
• Beperkte generaliseerbaarheid naar andere cohorten (mensen die opgegroeid zijn in de 1900‟s
zijn waarschijnlijk anders opgegroeid dan mensen uit 2000‟s).
• Lange duur
• Hoge kosten
Het combineren van cross-sectionele en longitudinale
ontwerpen
Cross-sectionele vergelijking maar ook
mensen longitudinaal tegelijkertijd volgen.
Zo kunnen we zien of resultaten waar zijn
over cohorten.
3
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
, Gemaakt door Indy Jacobs (eerste jaar Psychologie Bachelor)
Sequentie/Volgorde modellen
Beoordelingsmethoden
• Zelf-rapportage vs. rapportage door gevolmachtigde (bv ouder, echtgenooit, verzorger)
o Interview
o Vragenlijsten
o Dagboeken
• Gedragsobservatie [naturalistisch vs. gestructuurd]
• Gestandaardiseerde testen/test batterijen [vergelijking met normen]
• Experimenten [vergelijken van leeftijdsgroepen of experimentele condities met gedrags- of
neuro-biologische gegevens als uitkomst]
Onderzoeksuitdagingen
In ontwikkelingsonderzoek richten we ons op leeftijdsgroepen (zuigelingen, kinderen, oudere
volwassenen) die kunnen verschillen van jongere volwassenen :
• Spraakontvangst en productie (Bv op welke leeftijd kan een kind spreken)
• Sensimotorische vaardigheden
• Suggestie (Bv kinderen kunnen makkelijk worden gemanipuleerd)
• Aandachtsspanne/ vermoeidheid
• Subjectieve betekenis van concepten
• Aandeel niet-gediagnosticeerde klinische beperking (Bv vertraagd gehoor kan aan klinische
problemen liggen)
Pas methoden aan, aan individuele vaardigheden (ga niet generaliseren!)
• Op leeftijd aangepast taakmateriaal (bv. Grotere lettergrootte, ouderen geen goede ogen)
• Mondelinge reacties in plaats van geschreven
• Non-verbaal taakmateriaal
• Gebruik van gestructureerde observatie, fysiologische methoden of rapportage door proxy‟s als
alternatief voor verbale zelfrapportage
• Overweeg selectiviteit van steekproef -> vertegenwoordiger? (bv. Mobiele oudere volwassenen
met een hoog cognitief functioneren)
• Responsbias: sociale wenselijkheid, afweging tussen nauwkeurigheid en snelheid, sterotypen
Waarom en hoe ontwikkelen we ons? Nature versus Nurture
Vraag: Ben jij wie je bent vanwege…
Nature (Biologisch) Nurture (Omgeving)
De manier waarop je geboren bent De manier waarop je opgevoed bent
Genen en erfelijke factoren Omgevingsvariabelen
Fysieke verschijning Jeugdervaringen
Persoonlijkheidskenmerken Sociale relaties
Omringende cultuur
Nature vs. Nurture: Belangrijke vertegenwoordigers
• Charles Darwin (1809 – 1882): Focus op de aangeboren biologie
• John B. Watson (1878 – 1958): Focus op aangeleerd gedrag. Tabula rasa: een onbeschreven
blad dat door ervaring, leerprocessen en opvoeding persoonlijkheid en vaardigheden krijgt
Nurture: Klassiek behaviorisme
We kunnen een fobie aan een emotioneel stabiel kind introduceren.
Gedrag van kinderen kunnen worden geconditioneerd:
Kleine Albert (1920) had na met hamer slaan tegen metalen stang (OS) een ongeconditioneerde
schrikreactie (OR). Neutrale stimulus (NS) = Tamme witte laboratorium rat (konijn).
Generaliseerde naar andere harige voorwerpen, maar niet naar speelgoedblokken.
4
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
