Samenvatting Erfrecht
Literatuur en colleges
Week 1
Hoorcollege week 1 – 1-9-2020
1,3,7 fysiek college. En week 5 digitaal. Hij wil via Google Meet, niet via Zoom.
Boek 4 BW: 3:80 BW: verkrijgingen onder algemene en bijzondere titel. Als enig erfgenaam krijg je alle
goederen en schulden. Ben je een van de erfgenamen dan heb je daar een deel in (conform je erfdeel)
Versterferfrecht is allemaal in de wet geregeld. Erfrecht waarop je erft krachtens de wet, er is geen
testament dat anders heeft bepaald. Als vader niks heeft geregeld zijn 3 dochters erfgenaam voor gelijke
delen 4:10 lid 1a BW.
Saisine 4:182 BW: geeft weer dat je als erfgenaam de persoon van de overledene voortzet. De vader is er
niet meer maar hij wordt als persoon voortgezet door de 3 personen. 4:11 lid 1. Schulden gaan niet weg als
iemand dood is. Van betekenis in geval van:
o Verwerping 4:190 lid 1 BW. Dan heb je niet de saisine. Je blijft er geheel buiten.
o Zuivere aanvaarding 4:190 BW. Komt meestal voor. Dan heb je de saisine.
o Aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving (beneficiaire aanvaarding) ligt iets
genuanceerder. 4:190, art 184 lid 2 BW. Je erft het wel je wordt ook aansprakelijk voor de schulden,
en gerechtigd tot goederen, maar het dragen van de schuld is beperkt tot de goederen van de
nalatenschap. Hij ontvangt per saldo dus niets. Want 20 aan goederen en 100 aan schuld. Voelt het
niet in zijn portemonnee omdat hij alleen op zal treden voor die 20.
4:1 Versterferfrecht – uiterste wilsbeschikking
Als je wel een testament hebt, hoeft dat niet te zeggen dat het dan niet via het versterferfrecht gaat.
Want je kan wel alleen in het testament regelen hoe je uitvaart gaat en niks over de verdeling. Wel een
testament, maar geen testamentair erfrecht. Of alleen in je testament regelen dat 1/4 e naar het rode kruis
gaat. Dan over de andere 3/4 e is er niets geregeld in het testament. De rest moet dan geregeld worden in
het versterferfrecht. Iemand kan over zijn hele nalatenschap beschikken in zijn testament, maar hij kan het
ook deels regelen in zijn testament. Dan zoekt de wet de rest uit.
Casus van 2 echtgenoten die in Costa Rica voedselvergiftiging krijgen. De ene overlijdt eerder dan de
ander, maar wel bijna tegelijk. In principe zou de familie van de andere echtgenoot dan de hele erfenis
krijgen.
4:2 Commoriëntenregel: als vaststaat dat ze gelijktijdig zijn overleden, dan erven ze niet van elkaar.
Wat nou als vast komt te staan dat iemand wel eerder is overleden, zoals in de casus. Dan is op grond van
artikel 4:10 lid 1a eerst de echtgenoot aan de beurt. De familie van de vrouw heeft zich proberen te
beroepen op de commoriëntenregel. Toen bleek dat de man als laatste in leven was.
De rechtbank oordeelt in deze casus dat in beginsel op grond van 4:10 lid 1a de echtgenoot zou erven.
Maar zij achtten dit in strijd met de redelijkheid en billijkheid. 6:2 lid 2 BW. Een tussen hen krachtens
wet/gewoonte/rechtshandeling geldende regel is nvt voor zover dit in de gegeven omstandigheden naar
maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zou zijn.
Maar dan kan je aanvoeren: boek 6 is verbintenissenrecht, en boek 4:10 heeft daar helemaal niks mee te maken. Hof
ondersteunt redenering van de RB omdat zij zeggen dat het in overeenstemming is met de parlementaire
geschiedenis. Buiten verbintenissenrecht mag je afgaan van bepalingen die in strijd zijn met redelijkheid en billijkheid.
Maar het hof geeft aan dat er niet sprake kan zijn van bijzondere omstandigheden. 4:10 gaat over zekerheid. Je weet
niet wie bij de notaris moet optreden zolang het probleem niet is opgelost. Rechtszekerheid is ermee gediend als we
4:10 gewoon gaan toepassen. En zij hadden wel gebruik kunnen maken van het testamentaire erfrecht. Met bv. een
rampenclausule. Dat is niet ongebruikelijk. Dat telde ook mee bij de bijzondere omstandigheden. Zijn de
omstandigheden echt zo bijzonder dat je zomaar van het erfrecht kan afwijken? Hof is van mening dat de zeer
bijzondere omstandigheden ontbreken, want rechtszekerheid, en ze hebben zelf geen testament gemaakt.
,4:3 Onwaardigheid: Iemand is onwaardig om te erven als hij bv. de overledene heeft mishandeld. Dus
notaris moet eigenlijk altijd vragen: zijn er nog bijzonderheden?
Onwaardigheid kan vervallen op grond van lid 3 dat er op ondubbelzinnige wijze is vergeven. Je kan
zeggen dat ze gewoon getrouwd zijn gebleven ondanks dat dat gebeurd is.
Het bestaansvereiste: Artikel 4:9 BW en 4:56 lid 1: de eis dat de erfgenaam op het tijdstip van het
overlijden van de erflater bestaat
Uitzonderingen: 4:56 lid 2,3,4. Onder omstandigheden kunnen ook kinderen meedoen die nog niet bestaan
op het moment van overlijden van de erflater. 1:2 ongeboren vrucht. Het kan voorkomen dat na het
overlijden van een man zijn kindje levend ter wereld komt.
Grondslagen van het erfrecht bij versterf
o Vanouds bloedverwantschap. Maar ook adoptie. (familierechtelijke betrekking in de vorm van
bloedvws. Maar adoptie zorgt ook voor familierechtelijke betrekkingen. Maar pleegzorg niet!!! Dat
zijn geen familierechtelijke betrekkingen)
o Vanaf 1923 erft ook de echtgenoot. Sinds 1998 ook de geregistreerd partner
o Versterking van de positie van de echtgenoot/GP in 2003
Erven gaat nog tot de 6e graad. 4:12 lid 2 BW.
Je achterneef is je 6e graad. (Vader =1, opa -=2, overgrootopa =3, zijn zoon =4, zijn zoon =5, dan je
achterneef =6). Maar de kinderen van de achterneef doet niet mee. Als je wilt dat het kind van je achterneef
iets van jou erft moet je dat opstellen in je testament.
4:12 lid 2: een staak. PLV = in plaatsvervulling erven. UEH = uit eigen hoofde erven.
Het parentelenstelsel
4 parentelen: 4:10 lid 1 en 2 (als iedereen in de 1e parentelen dood zijn, dan ga je naar de 2e parentelen)
Let op! Plaatsvervulling kan niet bij plaatsvervulling van een echtgenoot.
4:11 lid 2: halfbroers krijgen de helft van de echte broers. Dus 2x voor ouders en broers, en 1x voor de
halfbroers. (maar dat speelt alleen in de tweede parentele!!!)
Maar je moet lid 3 ook nog in acht nemen. Dus de ouders moeten altijd nog ¼ krijgen. Als ouders allemaal
2/9 krijgen moet je kijken of dat nog 1/4e is. dus kijken naar de breuk, tot de 36e maken.
Algemene bepalingen
4:4 niet opengevallen nalatenschap
4:5 betaling geldsom
o Uitstel/termijn
o Rente/zekerheidsstelling
4:6 waardering onmiddellijk na overlijden
Geen rekening houden met vruchtgebruik
4:7 schulden van de nalatenschap
4:8 huwelijk = geregistreerd partnerschap
Literatuur week 1
prof. mr. M.J.A. van Mourik, prof. mr. B.M.E.M. Schols, prof. mr. F.W.J.M. Schols, prof. mr. L.C.A.
Verstappen, prof. mr. B.C.M. Waaijer, Handboek erfrecht, Kluwer, 2020, hoofdstukken I, II en
III.
Hoofdstuk 1: De geschiedenis van de totstandkoming van boek 4 BW en algemeen overgangsrecht
Erfrecht is het geheel van regels betreffende de vermogensrechtelijke aspecten van het overlijden van een
natuurlijk rechtssubject.
,Saisineregel betekent dat de erfgenamen onder algemene titel opvolgen in de rechten en verplichtingen
van de overleden persoon. Dit kan geschieden op grond van de wet (versterferfrecht) of een uiterste
wilsbeschikking.
Redelijkheid en billikheid, vooral in de verhouding tussen de erfgenamen onderling 3:166 lid 3 BW
Ontwerp Meijers in 1954: laat het versterferfrecht (kindsdeel) onaangetast, maar kiest voor een toekenning
van een legitieme portie aan de langstlevende echtgenoot. Hier was veel kritiek op. In 1963 leidt dit tot
toekenning van een verzorgingsaanspraak NAAST de legitieme aanspraak. De verzorgingsaanpak gaat
niet voor de legitieme aanspraken van de kinderen
Hoofdstuk 2: Algemene bepalingen
Sterfelijkheid van de mens maakt het in vermogensrechtelijk opzicht gewenst voorzien te zijn in zijn
opvolging. De erfopvolging heeft plaats
1) Bij versterf, houdt in: ‘enkel op grond van de wet’.
2) Krachtens uiterste wilsbeschikking (4:1 lid 1 BW)
Erfopvolging leidt tot een verkrijging onder algemene titel 3:80 lid 2 BW. Daaronder kan worden verstaan:
de opvolging in een onbepaald aantal goederen, schulden en of rechtsbetrekkingen, enkel op grond van
het zich voordoen van een bepaald rechtsfeit (overlijden). Betreft primair goederen en schulden (rechten en
verplichtingen), maar ook bv. goodwill en auteursrecht. Erfopvolging geschiedt van rechtswege.
Bij een rechtshandeling genaamd uiterste wilsbeschikking kan van de erfopvolging bij versterf worden
afgeweken. Groep erfopvolgers kan worden uitgebreid (door middel van een ‘erfstelling’ 4:115 BW),
beperkt of volledig worden uitgeschakeld (door middel van een onterving 4:1 lid 2 BW).
‘Krachtens erfrecht’ verwijst naar de rechtsgrond van de verkrijging.
Om als erfgenaam bij versterf te kunnen optreden, moet men bestaan op het ogenblik dat de nalatenschap
openvalt 4:9 BW. Dus: belangrijk is om de volgorde van overlijden te kunnen vaststellen.
Als de volgorde waarin twee + personen zijn overleden niet kan worden bepaald, worden die personen
geacht gelijktijdig te zijn overleden en valt aan de nee persoon ‘geen voordeel’ (maar ook geen nadeel) uit
de nalatenschap van de andere ten deel 4:2 lid 1 BW. Dit heet de commoriëntenregel. Maar als er objectief
geen sprake is van gelijktijdig overlijden, kan redelijkheid en billijkheid met zich meebrengen dat gehandeld
wordt alsof het wel het geval was.
Uitstel verlenen kan aan een belanghebbende als hij moeilijkheden ondervindt bij het bewijs van de
volgorde van overlijden.
Moord, abortus en euthanasie kunnen de volgorde van overlijden menselijk beïnvloeden. Kunnen
erfrechtelijke orde verstoren. Dit moet je onderscheiden van onwaardigheid. Degene die de overledene
heeft omgebracht is zelf onwaardig om te erven. En de vermoorde persoon kan niet meer erven.
Onwaardigheid: bepaalde handelingen maken iemand van rechtswege onwaardig om uit een nalatenschap
voordeel te trekken. (4:3 lid 1 BW). Bv. als iemand onherroepelijk is veroordeeld tot het ombrengen van de
overledene, of misdrijf plegen jegens overledene met vrijheidsstraf van 4 jaar, of erflater lasterlijk heeft
beschuldigd met vier jaar, of bedreigd heeft om een uiterste wilsbeschikking te maken, of uiterste wil heeft
verduisterd, vernietigd of vervalst.
Onwaardigheid kan vervallen wanneer de erflater aan de onwaardige op ondubbelzinnige wijze zijn
gedraging heeft vergeven 4:3 lid 2 BW. Bv. ouder met euthanasiewens die in een schriftelijke verklaring
heeft vergeven.
Art. 4:4 BW verklaart nietig (1) een voor het openvallen der nalatenschap verrichte rechtshandeling, voor
zover zij de strekking heeft een persoon te belemmeren in zijn vrijheid om bevoegdheden uit te oefenen
welke hem krachtens boek 4 BW toekomen.
, o Bv. de bevoegdheden tot het maken en herroepen van uiterste wilsbeschikkingen, tot het
verwerpen en het aanvaarden van het erfgenaamschap of van legaten, tot het opkomen tegen
inbreuken op de rechten als legitimaris of betreffende het vernietigen van een uiterste
wilsbeschikking en uitoefening wilsrechten van 3.1
en (2) overeenkomsten strekkende tot beschikking over nog niet opengevallen nalatenschappen in hun
geheel of over een evenredig deel daarvan.
o Dit lid heeft een zeer beperkte inhoud. Ovk over bepaalde goederen met werking na dode zijn in
beginsel geldig. Het gaat alleen over overeenkomsten waarbij een toekomstige erfgenaam als partij
optreedt.
Een legataris, een gerechtigde tot een som ineens, of een legitimaris kunnen betaling van een geldsom
verschuldigd zijn. Maar dit kan ook de betrokken schuldenaar ongelegen uitkomen. Daarom is er 4:5 BW.
Rb kan bepalen dat wegens gewichtige redenen de betaling na verloop van een zekere tijd, of ineens, of in
termijnen hoeft te worden voldaan. Deze beschikking van de RB kan worden gewijzigd. Lid 2.
Vaststellen van waarde van goederen geschiedt niet aan de hand van richtsnoeren. Geen regelingen in de
wet. Wel 4:6 BW.
Nalatenschap vormt een algemeenheid van goederen: een geheel van goederen en schulden die volgens
de verkeersopvatting, gelet op de aard van de rechtsverhouding, bijeen horen. Als de nalatenschap tot
meerdere personen toebehoort is tevens sprake van een ‘bijzondere gemeenschap’ idzv 3:189 BW.
Schulden kunnen hiertoe behoren.
Een nalatenschap vormt een afgescheiden vermogen, behalve indien slechts 1 erfgenaam optreedt.
Als meer erfgenamen zijn aangetreden heeft iedere schuldeiser van de nalatenschap (ook
boedelschuldeiser) een exclusieve verhaalspositie ter zake van zijn verhaal op de goederen van de
nalatenschap. Exclusief houdt in dat een boedelschuldeiser de concurrentie van de eigen schuldeisers van
de betrokken erfgenamen niet hoeft te dulden.
Schulden van de nalatenschap zijn veel meer dan alleen de schulden van de erflater, maar bv. ook de
kosten van lijkbezorging, kosten van executele etc. etc. 4:7 BW. (maar wat valt er allemaal onder de kosten
van executele of kosten van vereffening? Dat kan onderwerp van discussie zijn). En rangorde van
schuldenkosten in lid 2.
In de schulden moet een onderscheid worden gemaakt tussen aansprakelijkheid en verhaalbaarheid.
4:182 lid 2 BW bepaalt dat de erfgenamen in geval van deelbaarheid aansprakelijk zijn voor een deel
evenredig aan het erfdeel, tenzij zij hoofdelijk zijn verbonden.
Hoofdstuk 3: Erfopvolging bij versterf: algemeen
Om als erfgenaam bij versterf te kunnen optreden moet men bestaan op het ogenblik dat de nalatenschap
openvalt 4:9 BW. Ongeboren kind wordt erfrechtelijk als reeds geboren beschouwd als het levend ter
wereld komt 1:2 BW.
Vaderschap dat na zijn overlijden wordt vastgesteld werkt terug tot de geboorte van het kind, zodat alsnog
erfrechtelijke gevolgen intreden 1:207 BW. En ontkenning van een door huwelijk of GP ontstaan
vaderschap heeft terugwerkende kracht.
Versterferfrecht: echtgenoot en bloedverwanten van erflater zijn betrokken. Echtgenoot mag niet
gescheiden zijn van tafel en bed en bloedverwanten mogen niet verder gaan dan de zesde graad van de
erflater.
Erven uit eigen hoofde: iemand erft op grond van de plaats die hij zelf in de ordening inneemt
Erven uit plaatsvervulling: iemand erft omdat hij de plaats inneemt die in beginsel voor een ander is
gereserveerd. 4:12 lid 1 BW. Bv. personen die niet meer bestaan, onwaardig zijn, onterfd zijn etc.
Afstammelingen vervullen die plaats.
Blz 53 nog even goed lezen
