HC1 Introductie
Waarom sociologie?
Het is belangrijk om te begrijpen wat sociologie is. In dit vak leer je dan ook een sociologische
blik te ontwikkelen, en met die blik naar de huidige samenleving te kijken. Wat hebben
psychologen hieraan? Sociologie is een mooie aanvulling op de psychologische kijk, en er is
veel overlap (met name bij sociale psychologie). Een verschil is dat psychologie vaak op een
individu gericht is, terwijl sociologie naar de samenleving kijkt, en hoe mensen gevormd worden
door hun omgeving.
Sociologie vs psychologie
Er bestaat dus een verschil in het type problemen dat sociologie/psychologie aanpakt. Natuurlijk
is er geen perfect onderscheid, maar er is wel verschil. Daardoor bestaan er verschillen in het
soort verklaring dat voor een probleem wordt gegeven. Psychologie neigt vaak naar de
individuele verklaring, terwijl sociologie een sociale verklaring geeft die buiten de psyche ligt.
Deze verklaringen vullen elkaar aan.
Wat is sociologie?
Margaret Thatcher zei: ‘er bestaat geen samenleving, er bestaan individuele mannen en
vrouwen, en er zijn families’. Dit zie je tegenwoordig terug in de politiek, er wordt steeds meer
gericht op het individu. Echter, hoe kun je dan verklaren dat mensen vaak dezelfde dingen doen
en hetzelfde gedrag vertonen? Mensen vinden het fijn om bij elkaar te horen.
Sociologie:
● Doet dus systematisch onderzoek naar de menselijke samenleving.
● Onderzoekt menselijke patronen van denken, voelen en handelen.
● Bekijkt hoe we in het bijzondere het algemene kunnen zien.
Er zijn voor- een nadelen aan deze benadering. Een van de dingen is debunking, niet alles wat
we denken is altijd waar. Een voorbeeld hiervan is het overschatten of onderschatten van een
probleem (onrust in AZC bijvoorbeeld). Een voordeel wel is dat sociologie een beter begrip
geeft van de omstandigheden waarin we zitten en waarom. Daarnaast kan sociologie
empowering laten zien. Dat betekent dat er een nadeel is voor sommige groepen, dit kan
mobiliserend werken. Bepaalde sociologische benadering zorgen voor herkenning en
erkenning. Hou er wel rekening mee dat alles altijd veranderd. Sociologen zijn ook mensen,
daarom is het moeilijk om afstand te houden van datgene wat ze studeren. Bevindingen in de
sociologie worden al snel onderdeel van maatschappelijk debat.
,De essentie van de sociologie: mensen zijn dubbel. Dat houdt in dat ze zowel een individu op
zich zijn, maar ook een sociaal wezen. Als sociaal wezen wil je ergens bij horen, en luister je
naar een samenleving en de bijbehorende normen en waarden. Dit werd beschreven door
Durkheim. Een voorbeeld hiervan is zelfmoord, dit is de meest individuele daad die voorstelbaar
is, maar wordt sterk sociaal bepaald. Hierover later meer, in hoorcollege 3.
Alles wat in de samenleving gebeurd roept bij een socioloog vragen op. Een voorbeeld hiervan
is: waarom kunnen Ajax en Feyenoord supporters niet normaal met elkaar omgaan tijdens
normale wedstrijden, maar wel wanneer het Nederlands Elftal speelt? Je kijkt niet alleen naar
cijfers en data, maar ook naar de verklaring erachter.
Om dit te doen kijk naar je de interactie tussen mensen, en ga je op zoek naar algemeen
sociaal gedrag. Dit doe je door mensen in hokjes te delen, en hiertussen verschillen en
overeenkomsten te zoeken. Uiteindelijk is het doel om de samenleving en het functioneren
hiervan te verbeteren (aantrekkelijk gedrag wordt beloond, onaantrekkelijk gedrag afgestraft).
We maken een verschil tussen persoonlijke problemen en sociale problemen. Deze
sociologische verbeelding geeft een begrip op hoe de samenleving werkt. Bijvoorbeeld,
wanneer in een stad 10000 mensen wonen, en er zijn 3 mensen werkloos spreken we van een
persoonlijk probleem. Echter, wanneer er 2500 mensen werkloos zijn is er sprake van een
sociaal probleem. Dit onderscheid werd gemaakt door Mills. Op basis hiervan kun je op
bepaalde manieren denken (theorieën) en een manier van doen (methoden).
Veel sociale wetenschappen hebben als probleem dat ze veel common sense lijken te
verkondigen. Echter, de sociologie kan wel degelijk iets bijdragen. Het verschil hiertussen werd
gegeven door Bauman:
1. Responsible speech: je hoort regels van verantwoorde argumentatie te gebruiken.
2. Size of the field: bij het onderzoeken van de maatschappij overstijg je je eigen sociale
wereld. Het gaat dus niet alleen om persoonlijke problematiek.
3. Making sense: het verklaren en interpreteren van menselijk gedrag door te kijken naar
verschillende figuraties en instituties waarin mensen zijn ingebed. Je neemt dus niet
enkel dingen aan, maar probeert daadwerkelijk een verklaring te zoeken voor dat wat je
ziet.
4. Defamiliarize: het vermogen om bekende en vanzelfsprekende zaken ter discussie te
stellen.
Omdat sociologen mensentaal gebruiken in plaats van wiskunde (zoals bij veel
bètawetenschappen) is het soms moeilijk om je punt precies over te brengen.
Je kunt de sociologie opdelen in 3 niveaus.
● Micro: hierbij bestudeer je families en vriendengroepen.
● Meso: dit gaat al over grotere groepen, die een kleine samenleving op zich vormen.
Denk aan kantoren over universiteiten.
● Macro: dit gaat over grote structuren zoals de overheid en het land, of soms zelfs
internationaal.
,Daarnaast kun je natuurlijk de interactie tussen als deze niveaus bekijken.
Ontstaan van de sociologie
Sociologie is ontstaan toen men overging van een traditionele (agrarisch) naar een moderne
(industriële) samenleving. Dit riep enkele hoofdvragen op, die de sociologie tot de dag van
vandaag bestudeerd.
1. Hoe is sociale (wan)orde mogelijk? Deze vraag kwam vooral op in oorlogen.
2. Hoe is sociale (on)gelijkheid mogelijk? Deze vraag is tot de dag van vandaag nog steeds
belangrijk, omdat er nog steeds verschillen zijn tussen groepen mensen.
3. Hoe werkt het proces van rationalisering/modernisering van de wereld? Wat voor
cultuurveranderingen hebben hierbij plaatsgevonden?
Deze vragen worden in de volgende colleges verder uitgewerkt.
De mensheid verschillende tijden doorgemaakt:
Jagers en verzamelaars ⇒ nomadisch ⇒ agrarisch ⇒ industrieel ⇒ postindustrieel.
Deze indeling is gebaseerd op technologie. Echter, technologie is niet neutraal. Mensen
bepalen namelijk hoe het wordt gebruikt. Daarnaast kent technologie grenzen, er is geen
oplossing voor alles, en kan zelfs nieuwe problemen creëren. Ook stelt het grenzen aan ons
milieu (denk aan de klimaatcrisis). Technologie is dus geen neutrale factor.
Zoals al gezegd ontstond sociologie door de industrialisatie, en het is een sociaal verschijnsel.
Door enkele veranderingen was er blijkbaar behoefte aan.
● Ten eerste, maatschappelijke veranderingen. Je kunt hierbij denken aan economische
veranderingen die de industriële revolutie (1750) met zich meenam, en de groei van het
kapitalisme. Daarnaast waren er veel politieke veranderingen, zoals toename aan
vrijheid, gelijkheid en solidariteit. Er waren ook veel kerkelijke ontwikkelingen, het werd
minder belangrijk voor sociale en maatschappelijke doelen. De steden groeiden,
waardoor sociale problemen ontstonden.
● De tweede verandering die plaatsvond was de ontdekking van de samenleving. De
wetenschap was in opkomst, en de empirische waarneming werd weer gewaardeerd.
Mensen begonnen te ontdekken hoe de wereld en hun samenleving in elkaar zat.
Sociologie werd toen echt gezien als studie van de samenleving.
Auguste Comte was de man die de term sociologie bedacht. Hij dacht dat er stadia bestonden
in de menselijke geschiedenis.
1. Theologisch stadium: alles wordt verklaard dmv goden en geesten.
2. Metafysisch stadium: alles wordt verklaard door abstracte, filosofische speculatie over
de ‘natuurlijke orde’. Dit was puur denkwerk vanuit je luie stoel.
3. Wetenschappelijk stadium: alles wordt verklaard door wetenschappelijk onderzoek
doen en de objectieve waarneming.
In de 18e en 19e eeuw ontstond ook het sociaal-darwinistisch denken. Herbert Spencer was
een socioloog die de term survival of the fittest bedacht: alleen de beste blijven over. Je wilt
de samenleving veranderen omdat je hem wil verbeteren. (Let op! Dit is iets anders dan survival
of the fittest bij Darwin, die sprak namelijk niet over verbetering, maar enkel over verandering).
, In deze tijd nam kwam de beschavingsarbeid in opkomst, waarbij de rijken zich bekommerden
om de armen. Er werd onderwijs mogelijk, waarbij (in zekere zin) een eind kwam aan de
disciplinering. Urbanisatie en industrialisatie leidde tot een hoop ellende bij mensen, vooral bij
de armen. Hierdoor ontstonden er arbeidersbewegingen (die nu bekend staan als vakbonden).
Er kwam aandacht voor slechte woon-en werkomstandigheden, kinderarbeid, hongerlonen en
werkloosheid. Dit noemt men de sociale quaestie. Sociale wetenschappers richtte zich door
deze kwestie op bepaalde thema’s zoals armoede, arbeidsverdeling en klassenverdeling. Ook
allerlei bezorgde mensen lieten steeds meer hun stem horen. Dit mondde later uit in wat we nu
kennen als sociaal werk.
Paradigmata
Paradigmata zijn verschillende visies op de werkelijkheid. Thomas Kuhn heeft bedacht hoe
men tot een model komt. Eerst bevindt men zich in een periode van normale wetenschap. Dan
verklaren de bestaande modellen alle bevindingen uitstekend. Het kan zijn dat je daarna in een
periode komt waarin je dingen aantreft die niet in het model passen. Hoe vaker dit gebeurt, hoe
minder geschikt een model is. Er ontstaan dan een model crisis. Dan moet het model
aangepast worden, of moet er zelfs een nieuwe theorie komen. Dat noemen we de revolutie.
Uiteindelijk ontstaat er dan een nieuw paradigma, en kom je weer in een staat van normale
wetenschap.
We behandelen in deze cursus 4 paradigmata:
1. Structureel-functionalistisch paradigma
2. Conflictparadigma
3. Interactionistisch paradigma
a. Symbolisch interactionistisch paradigma
b. Rationele keuze paradigma
Die komen later uitgebreid aan bod.
Elk paradigma kan naast elkaar bestaan, en schijnen op hun eigen manier een licht op de
samenleving.
Er bestaan problemen met paradigmata. De sociologie staat namelijk niet los van de positie van
de onderzoeker, maar maakt daar deel vanuit. Zoals we al hadden gezegd bestudeerd de mens
