In dit document zijn de thema's 4, 5 en 6 van Biologie voor jou Havo 5 samengevat. Hierin staan de belangrijkste zaken en begrippen goed en duidelijk uitgelegd en af en toe aangevuld met afbeeldingen.
Paragraaf 4.1
Vatenstelsel bij planten:
- Houtvaten: vervoeren water en minderalen (zouten) van de wortels via
de stengels naar de bladeren. Dit is de anorganische (of opwaartse)
sapstroom.
- Bastvaten: vervoeren water en assimilatieproducten vanuit de
bladeren naar alle delen van de plant. Dit is de organische sapstroom.
Worteldruk (anorganische sapstroom):
Planten nemen water en mineralen op via de wortels. Dit gebeurt vooral waar
cellen van de epidermis zijn uitgegroeid tot wortelharen. In de centrale cilinder
liggen de hout- en bastvaten. De endodermis zorgt voor de selectieve opname van mineralen:
- Water met opgeloste mineralen wordt via wortelharen opgenomen uit de bodem en gaat
tussen de cellen door via de schors naar de endodermis. Dit gebeurt voornamelijk via
celwanden
- In de celwanden van endodermiscellen bevindt zich het bandje van Caspary, deze is niet
doorlaatbaar voor water en mineralen. Dit ligt aan de zijkant,
onderkant en bovenkant van de celwand. Je kunt dit alleen passeren
door de endodermiscellen.
- Het celmembraan van endodermiscellen transporteert actief
mineralen van de wortelschors naar de centrale cilinder. Het water
met opgeloste mineralen gaat dus i.p.v. tussen de cellen door, dóór
de cel heen. Hierdoor ontstaat worteldruk.
- Door deze druk stijgt het water met de opgeloste mineralen in de
houtvaten. De bandjes van Caspary verhinderen dat het water met opgeloste mineralen
vanuit de centrale cilinder kan terugstromen naar de schors.
Capillaire werking en verdamping (anorganische sapstroom):
Water met opgeloste mineralen gaat vervolgens naar de nerven van bladeren. De houtvaten
vertakken zich door het gehele blad.
Capillaire werking: hier stijgt een vloeistof in een smal buisje. Deze werking is mogelijk doordat de
houtvaten nauw zijn. Watermoleculen trekken elkaar aan het cohesiekrachten en ze ‘plakken’ aan
de celwanden door adhesiekrachten.
In de huidmondjes (kleine openingen in de epidermis van blad of stengel) verdampt water vanuit de
luchtholten en cel tussenruimten naar buiten. Planten kunnen hun waterbehoefte regelen door de
huidmondjes te openen/sluiten. ’s Nachts zijn ze gesloten, overdag open. Bij droge omstandigheden
kunnen ze ook overdag gesloten worden.
Worteldruk kan het water maar een paar meter omhoog pompen. Bij naald- en loofbomen speelt
daarom de worteldruk een kleine rol in de zomer. Verdamping van water door de bladeren speelt
een grote rol. In het voorjaar speelt worteldruk bij loofbomen een grotere rol; er zijn dan nog geen
bladeren die de opwaartse sapstroom in stand kunnen houden.
Organische sapstroom:
Bastvaten transporteren organische producten van de fotosynthese door de hele plant. Bastsap kan
soms wel tot 30% bestaan uit sacharose. Daarnaast bevat het andere stoffen als mineralen,
aminozuren en hormonen. De sapstroom kan in alle richtingen verlopen. Suiker wordt opgeslagen in
de plant in de vruchten en in groeipunten van wortels en stengels.
1
,Circulatiesysteem bij dieren:
Bij dieren vindt circulair transport plaats: een vloeistof met daarin opgeloste stoffen stroomt rond.
- Geleedpotigen: open circulatiesysteem met een buisvormig hart.
- Gewervelde dieren: bloedsomloop: gesloten systeem waarin het bloed is gescheiden van
andere lichaamsvloeistoffen. Transport vindt plaats door bloedvaten en het is effectiever en
over grotere afstanden dan bij een open circulatiesysteem.
Bloedsomloop:
Enkelvoudige bloedsomloop: per omloop stroomt het bloed één keer door het hart. Het bloed dat
van de organen komt, verzamelt zich in de boezem, deze pompt het naar de kamer en de kamer
pompt het weer naar de kieuwen.
Mensen:
Kleine bloedsomloop: de rechterhelft van het hart pompt het bloed naar beide longen, vanuit de
longen stroomt het bloed naar de linkerharthelft. Hierbij neemt het bloed O 2 op en geeft CO2 af.
Grote bloedsomloop: linkerhelft pompt het bloed heel het lichaam door, het stroomt door alle
organen. Vanuit de organen stroomt het terug naar de rechterharthelft. Hierin worden O 2 en
voedingsstoffen (zoals glucose) afgegeven aan de cellen, CO 2 en afvalstoffen worden opgenomen in
het bloed.
Dubbele bloedsomloop: per omloop stroomt het bloed twee keer door het hart, hiermee kan een
hogere druk worden bereikt dan met een enkelvoudige bloedsomloop.
Bloed: speelt een rol bij afweer tegen ziekteverwekkers. Verdeelt warmte die vrijkomt bij
dissimilatie, hierdoor en door de aan- afvoer van stoffen zorgt de bloedsomloop voor een gelijkmatig
en constant intern milieu (homeostase).
Paragraaf 4.2
Kransslagaders: zijn aftakkingen van de aorta, ze voorzien het hartspierweefsel van zuurstof en
voedingsstoffen. Deze zijn vaak rood afgebeeld.
Kransaders: voeren CO2 en andere afvalstoffen af, ze monden rechtstreeks uit in de rechterboezem.
Vaak blauw afgebeeld.
Het hart staat in Binas tabel 84C.
Het bloed uit het lichaam komt het hart binnen via de onderste en
bovenste holle ader, die uitmonden in de rechterboezem. Hieruit stroomt
het bloed naar de rechterkamer. Deze pompt het bloed in de
longslagader die zich vertakt naar beide longen. Het bloed uit de longen
stroomt via de longaders terug naar het hart en komt in de linkerboezem
terecht. Hieruit stroomt het naar de linkerkamer. Deze pompt het bloed
in de aorta (grote lichaamsslagader). Door slagaders die van de aorta
aftakken, stroomt het bloed naar de organen van het lichaam.
Werking van het hart:
Drie fasen die elkaar steeds opvolgen:
- Samentrekking boezems: als de boezems zijn volgestroomd met bloed uit de holle aders en
de longaders, dan trekken beide boezems gelijktijdig samen. Het bloed stroomt dan de
kamers in, die op dat moment ontspannen zijn.
2
, - Samentrekking kamers: als de kamers zijn volgestroomd, trekken ze samen en de druk in de
kamers stijgt. Hierdoor slaan de hartkleppen dicht en zorgen dat bloed niet terugstroomt
naar de boezems. Er wordt voorkomen dat de hartkleppen ‘doorslaan’ naar de boezems
doordat de hartkleppen door pezen verbonden zijn met spieren in de hartwand. Deze
spieren zorgen ervoor dat de pezen strakgespannen staan bij het samentrekken van de
kamers. De boezems ontspannen. Het samentrekken van hartspierweefsel heet systole, de
ontspanning heet diastole.
- Hartpauze: als de druk in de kamers hoger is dan de druk in de aorta en longslagaders,
worden de halvemaanvormige kleppen opengedrukt. Het bloed wordt tegelijkertijd in de
aorta en longslagaders gepompt. Hierna volgt de hartpauze: zowel de boezems als kamers
zijn ontspannen. De halvemaanvormige kleppen zijn gesloten en verhinderen dat het bloed
terugstroomt naar de kamers. Het bloed stroomt uit de holle aders en longaders in de
boezems en gedeeltelijk door naar de kamers.
Een arts kan horen of de kleppen goed functioneren. Bij elke hartslag zijn twee harttonen te horen:
één als de hartkleppen dichtslaan als de kamers samentrekken en één als de halvemaanvormige
kleppen dichtslaan na het einde van de samentrekking. Als de kleppen niet goed sluiten, is er een
hartruis te horen.
Hartslagfrequentie:
De sinusknoop is een groep gespecialiseerde
cellen in de wand van de rechterboezem. Het
creëert impulsen die zorgen voor
samentrekking van het hartspierweefsel. De
impulsgeleiding werkt zoals hiernaast
afgebeeld.
De oorzaak van hartritmestoornissen ligt in de vorming of de geleiding van impulsen. Het hartritme
kan worden ondersteund door een pacemaker, die herstelt het normale hartritme met elektrische
pulsen.
De snelheid waarmee de sinusknoop impulsen afgeeft, noem je de hartslagfrequentie. Dit hangt
samen met de lichaamsactiviteit. De bloeddruk is geregeld door negatieve terugkoppeling. Het
slagvolume is de hoeveelheid bloed (in mL) dat per hartslag in de aorta wordt gepompt. Dit is
afhankelijk van de hoeveelheid bloed die vanuit de holle aders de rechterboezem instroomt.
Paragraaf 4.3
Bloedvaten:
- Het hart pompt het bloed in slagaders. Via hier stroomt het bloed weg van het hart, naar de
organen toe. De wanden zijn dik, stevig en elastisch en bevatten een dikke laag glad
spierweefsel. Ze liggen meestal diep in het lichaam, waardoor ze beschermd zijn.
- In de organen vertakken slagaders in steeds fijnere bloedvaten. De wand bestaat
grotendeels uit glad spierweefsel, waardoor de bloedvaten zich makkelijk kunnen
vernauwen of verwijden.
- Slagaders vertakken zich tot haarvaten, waarin de wand uit één laag cellen bestaat. Hierdoor
kunnen O2 en andere voedingsstoffen de haarvaten verlaten. CO 2 en andere afvalstoffen
kunnen juist in de haarvaten terecht komen. De haarvaten herenigen zich tot aders.
Hierdoor stroomt het bloed naar het hart terug. De wanden zijn dunner en minder elastisch
dan van slagaders. De bloeddruk is lager dan in haarvaten. Veel aders (vooral in armen en
benen) bevatten aderkleppen (zie afbeelding). Deze laten het bloed slechts in één richting
door. In aders is geen hartslag merkbaar en ze liggen meestal minder diep in het lichaam.
3
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper susannevk. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,49. Je zit daarna nergens aan vast.
