Crisis- en Rampenbestrijding
Hoofdstuk 1 Crises, calamiteiten en ander onheil:
Er wordt bij crisismanagement voornamelijk gefocust op crisissituaties met een fysieke oorzaak of
verschijning. Een economische crisis of tegenvallende verkopen bij een bedrijf vallen buiten dit
domein.
1.1 Crisisbeheersing: risico, kansen, effecten, gevaren en veiligheid
● Risico: Risico is een conditie waarin de mogelijkheid bestaat van een nadelige afwijking van
de gewenste uitkomst.
Als we een risico globaal definiëren als het gevaar voor schade of verlies, gebruiken we de volgende
formule: risico = kans x effect. De hoogte van een risico wordt dus door twee factoren bepaald. Deze
eenvoudige formule zegt niks over de manier waarop we risico beleven of ervaren, of waarop risico
ons gedrag beïnvloedt. Bij de beleving van een risico speelt de eigen keuze een belangrijke rol.
Iemand die een gevaarlijke sport beoefent, heeft hier zelf voor gekozen en is zich vaak ook bewust
van de gevolgen. Daarbij komt dat de perceptie van een risico ook te maken heeft met de kennis van
een activiteit of de relatie hiermee. Zo klinkt bijvoorbeeld de chemische stof natriumchloride veel
gevaarlijker dan keukenzout, maar in theorie is het hetzelfde.
Bij bedrijven die gevaarlijke activiteiten, die kunnen leiden tot ernstig letsel of schade, ontplooien,
wordt naar naar twee vormen van risico gekeken. Hiervoor wordt de QRA gebruikt: quantitative risk
assessment. QRA is een hulpmiddel om de kans op en de effecten van incidenten te bepalen bij het
gebruiken, bewerken, vervoeren en opslaan van gevaarlijke stoffen. Er wordt ook nog onderscheid
gemaakt tussen het plaatsgebonden risico en het groepsrisico. Het plaatsgebonden risico is de kans
dat een denkbeeldig persoon loopt om op een bepaalde plek dodelijk getroffen te worden door een
ongeval. Het groepsrisico is de cumulatieve kans (per jaar) dat ten minste tien, honderd of duizend
personen overlijden als rechtstreeks gevolg van een calamiteit. Hierbij speelt ook de inrichting van de
omgeving een rol.
Voorbeeld: Wanneer een gevaarlijk bedrijf zich in een woonwijk bevindt, heeft zij een hogere
groepsrisico dan eenzelfde bedrijf die zich in een industriegebied bevindt. De kans op ontploffing is
dus gelijk, maar als er veel mensen in de buurt zijn, is bij de eerste ontploffing meer kans op veel
slachtoffers.
Bij zulke risicovolle bedrijven, bijvoorbeeld bij een chemische industrie, wordt er op basis van het
plaatsgebonden risicogebied een gebied berekend. Dit heet de zogenaamde 106 -contour. Deze
contour heeft de grens aan van het gebied rondom een object waarbinnen een persoon jaarlijks een
kans van een op de miljoen zou hebben te overlijden als gevolg van een ongeval bij een object.
Om de burgers in Nederland te informeren over risico’s, maakt de overheid gebruik van grafische
weergaven via het internet. Deze zijn te vinden op www.risicokaart.nl
In de praktijk kan het risico nooit nul zijn. Als het wel nul kon zijn, zouden we geen gevaar lopen. Een
situatie wordt als veilig beschouwd, als het risico acceptabel is. Het effect speelt hierbij een rol. Denk
bijvoorbeeld aan de vuurwerkramp in Enschede, waar de effecten van het ontploffende vuurwerk veel
groter waren dan verwacht. Over het algemeen wordt er gebruik gemaakt van schattingen. In de
rampenbestrijding wordt de maatramp gebruikt.
,Het wordt echter pas moeilijk als we de kansen gaan berekenen. Er zijn verschillende methodes om
de kansen te berekenen. We kunnen bijvoorbeeld kijken naar het verleden en hier een berekening
van maken, maar we weten niet of de kansen in de volgende jaren gelijk blijven. Menselijk gedrag
bijvoorbeeld, is niet te voorspellen. Zo kunnen we niet voorzien dat een slaperige medewerker een
ernstige fout maakt. Bovendien zijn veel situaties complex. De uitkomst van een aantal factoren kan
de uitkomst beïnvloeden. Een belangrijke regel bij het beoordelen van een risico is: don’t risk more
than you can afford to lose.
1.2: Terminologie: wat is een crisis, ramp of calamiteit?
Van Dale geeft als definitie voor een crisis: een periode van een ernstige stoornis. Dit begrip is echter
te breed. In dit domein komen we ook begrippen tegen als: noodsituaties, calamiteit, incident, ramp
en zwaar ongeval.
● Ramp: Een zwaar ongeval of een andere gebeurtenis waarbij het leven en de gezondheid
van veel personen, het milieu of grote materiële belangen in ernstige mate zijn geschaad of
worden bedreigd en waarbij een gecoördineerde inzet van diensten of organisaties van
verschillende disciplines is vereist om de dreiging weg te nemen of schadelijke gevolgen te
beperken (Art. 1 Wet veiligheidsregio’s).
De begrippen als ernstig, in ernstige mate en bedreigd zijn echter subjectief en afhankelijk van de
context.
Er is sprake van een crisis wanneer de normale voorzorgsmaatregelen gefaald hebben en een accuut
probleem hun functioneren van een organisatie grondig verstoort of in gevaar brengt. Er zijn
verschillende definites.
● Crisis: een situatie waarin een vitaal belang van de samenleving is aangetast of dreigt te
worden aangetast (Wet veiligheidsregio’s).
Bij deze definitie lopen we tegen hetzelfde probleem aan.
● Crisis: een gebeurtenis waardoor een ernstige verstoring van de openbare orde en/of de
fysieke veiligheid is ontstaan binnen een veiligheidsregio en waarbij een gecoördineerde inzet
van diensten en organisaties van verschillende disciplines is vereist om de dreiging weg te
nemen of schadelijke gevolgen te beperken.
Voor een bedrijf ligt de definitie voor een crisis heel anders. Het gaat hierbij om de impact op het
bedrijf zelf, zoals bij bijvoorbeeld het verongelukken van een vliegtuig waar veel belangrijke
medewerkers aanwezig zijn.
● Crisis: een gebeurtenis waardoor het bestaan van het bedrijf bedreigd wordt of bedreigd zou
kunnen worden.
Een meer algemene definitie is:
● Crisis: een ernstige bedreiging van de basisstructuren of van de fundamentele waarden en
normen van een sociaal systeem.
Een sociaal systeem is hier bijvoorbeeld een organisatie of een samenleving.
Ook bij deze definitie vinden we subjectieve begrippen, maar er zijn wel een aantal belangrijke
elementen die van belang zijn:
1. Bedreiging van het systeem: Hier is sprake van de verhouding tussen consequenties van de
gebeurtenis (effect) en de omvang van de veerkracht. Bij het ene systeem is er eerder sprake
van een bedreiging dan bij de ander.
2. Geringe beslistijd: De besluitvorming komt tijdens een crisis onder druk te staan. Dit heeft ook
gevolgen voor de manier waarop de besluitvorming plaatsvindt. Denk bijvoorbeeld aan de tijd
waarin er een corona vaccin gemaakt moest worden, vanwege de pandemie.
3. Hoge mate van onzekerheid: Een crisis is een routinematig proces. Er is vaak weinig
informatie beschikbaar of juist te veel en de betrouwbaarheid is vaak niet goed in te schatten.
, 4. Kritieke beslissingen: Er dienen kritieke beslissingen genomen te worden om escalatie te
voorkomen. Deze beslissingen kunnen consequenties hebben en er kunnen aanzienlijke
kosten meekomen.
Ernst: Omschrijving Impact
1 Verstoring Een gebeurtenis met negatieve De situatie kan binnen het
consequenties, maar er is geen reguliere proces en met het
ernstig letsel of schade bestaande systeem worden
veroorzaakt. opgevangen.
2 Incident Een gebeurtenis met negatieve De situatie vraagt speciale
consequenties waar een maatregelen en verstoort het
mogelijkheid is op ernstig letsel reguliere proces voor korte
of schade. Het escaleert niet. duur.
3 Calamiteit of ramp Een gebeurtenis met negatieve De situatie vraagt om het
consequenties waar op grotere toepassen van een specifiek
schaal kans is op ernstig letsel of proces of systeem en ontregelt
schade. Het kan escaleren en het bestaande proces
het kan bedreigend zijn voor het aanzienlijk.
systeem.
4 Crisis Een calamiteit met daaruit De situatie vraagt om het
voortkomende bedreigingen voor toepassen van een specifiek
het proces of systeem. proces of systeem en ontregelt
het bestaande proces
aanzienlijk voor langere tijd.
1.3: Wat is crisismanagement en waarom is het nodig?
● Management: een proces van plannen, organiseren, leiden en beheersen van inspanningen
van mensen in een organisatie en het gebruik van andere bronnen in de organisatie om
vastgestelde organisatiedoelen te bereiken.
Management moet gezien worden als een proces net zoals bij de cirkel van Deming:
Als we crisis toevoegen aan de definitie van management krijgen we een andere definitie.
● Crisismanagement: het proces van plannen, organiseren, leiden en beheersen van
inspanningen van mensen in een organisatie en het gebruik van andere bronnen in de
organisatie dat erop gericht is effecten van een crisis zo veel mogelijk te beperken.
● Crisisbeheersing: het geheel van maatregelen en voorzieningen, met inbegrip van de
voorbereiding daarop, etc.
Crisismanagement is dus het uitvoeren, terwijl crisisbeheersing de maatregelen en voorzieningen
bevat.
De veiligheidsketen:
● Proactie: het structureel wegnemen van de oorzaken van de crisis. Dit kan door de omgeving
dusdanig in te delen dat risico’s vermeden worden.
