SOCIAL PSYCHOLOGY AANTEKENINGEN COLLEGES
COLLEGE 1
Gehoorzaamheidsexperiment van Milgrim: deelnemers dachten dat ze iemand anders pijn
deden door schokken te geven (de “leraar” moest de “leerling” en schok geven als ze een
fout antwoord gaven). De schok was alleen niet echt. De vraag was, hoever zouden mensen
gaan met andere mensen pijn doen? Het bleek dat mensen best wel ver wilden gaan en dus
best ‘gehoorzaam’ zijn naar autoriteit.
Stanford gevangenisexperiment van Zimbardo: een aantal studenten werden (vrijwillig)
opgesloten. Ze werden ingedeeld in twee groepen, bewakers en gevangenen. Ze werden
gewoon hun gang laten gaan. Het bleek dat de toegekende ‘bewakers’ gewelddadig werden
tegenover ‘gevangenen’, waardoor het experiment vroegtijdig is stopgezet.
Het is echter niet echt een experiment. Het is gewoon een observatie. Er is maar één groep
en er zijn geen individuele metingen. Bij een experiment zou je dit eigenlijk meerdere keren
willen doen om te zien of mensen in verschillende situaties anders zouden handelen.
Mensen zijn gevoelig voor de sociale context waarin ze geplaatst worden. En mensen zullen
zich in bepaalde situaties anders gedragen dan ze van tevoren hadden ingezien. Uit deze
experimenten blijkt ook dat mensen heel gevoelig zijn voor autoriteit en de rol die ze
aangeschreven krijgen.
Mediatie vs. moderatie
Mediatie: via welk proces zou het effect kunnen lopen?
Moderatie: wanneer/bij wie is het effect sterker, zwakker, afwezig of omgekeerd? De
variabele waar dit van af hangt (of zou hangen) is de moderatie.
COLLEGE ‘THE SELF’
Zelfkennis kan zowel
- Accuraat als inaccuraat zijn;
- Bewust als onbewust zijn;
- Cognitief als affectief (gevoelsmatig) zijn.
Wat bepaalt het zelfconcept?
- Rollen die we ‘spelen’ (bv. student, partner, voetballer, muzikant, roker etc.);
- Sociale identiteiten (gender, religie, leeftijd etc.);
- Persoonlijkheid;
- Ervaringen in ons leven;
- Vergelijkingen met anderen;
- Hoe anderen ons beoordelen;
- Cultuur.
Bijvoorbeeld individualistische culturen (onafhankelijk zelfbeeld, manier om zichzelf
te definiëren in termen van eigen interne gedachten, gevoelens en handelingen) of
, collectivistische culturen (onderling afhankelijk zelfbeeld, manier om zichzelf te
definiëren in termen van relaties met anderen).
Hoe komen we aan zelfkennis?
- Introspectie
Het proces waarbij je interne staat observeert en onderzoekt in hoe jij je gedraagt.
Het levert met name kennis op over affectieve voorkeuren. Mensen zijn vaak niet zo
goed op de hoogte van hun innerlijke processen die leiden tot bepaalde beslissingen.
Vaak kunnen mensen wel verklaringen voor bepaalde beslissingen geven, maar die
zijn niet altijd accuraat.
- Zelfperceptie
Je bent wat je doet. Bv. je voetbalt, dus je bent een voetballer. Je neemt vaak de
leiding, dus je bent een leider.
- Attachment en Social appraisal
- Zelf vergelijkingsprocessen
Kan het wel, jezelf kennen?
Forer-effect: de neiging van mensen om vage en algemeen geldende uitspraken over de
eigen persoon te accepteren als rake, typerende omschrijving, zonder zich te realiseren dat
diezelfde omschrijving voor bijna iedereen opgaat.
Omdat veel dingen die wel doen onbewust gaan, kennen we onze eigen drijfveren niet.
Adaptieve onbewuste: ‘het is cognitief efficiënt dat allerlei dingen vanzelf en automatisch
gaan.’ We weten vaak wel wat we doen, maar niet perse de onderliggende redenen ervan.
Zelfbewustzijn
Zelfbewustzijn is de handeling van het denken over onszelf.
Self awareness theory: focus op het zelf maakt dat mensen nagaan in hoeverre ze hun
normen naleven.
Discrepantie (wanneer je iets doet wat eigenlijk niet binnen je normen en waarden valt) leidt
tot allerlei negatieve gevolgen (voor onszelf).
Functies
Door je eigen reacties te observeren en aan te nemen dat anderen net zo zijn als jij, leer je
van alles over je omgeving.
Het stelt mensen in staat hun gedrag af te stemmen met hun normen (ought self) en idealen
(ideal self).
Verhoogd zelfbewustzijn
Verhoogd zelfbewustzijn zorgt ervoor dat mensen hun normen en waarden beter naleven.
Mensen die zichzelf in een spiegel zien:
- Spieken minder bij een tentamen (Diener & Wallbom);
- Zijn minder geneigd om stereotypen toe te passen, wanneer ze zelf vinden dat de
stereotypen ontoelaatbaar zijn (Macrae et al).
Mogelijke nadelige gevolgen
- Onderbreken van gedragsroutines waardoor je slechter presteert op automatische
taken;
, - Ook kan het leiden tot angstige of depressieve gevoelens (bv. je voldoet niet aan het
ideaal).
Self-regulation theory
het proces van het controleren en leiden van ons gedrag om te zorgen dat we onze
gewenste gedachtes, gevoelens en doelen bereiken (‘de controle van de zelf door de zelf’).
Zie theorie box 5.5. Self-monitoring is hierbij heel belangrijk: is mijn gedrag in lijn met mijn
persoonlijke standaard?
Self-regulation strength: wilskracht/karakter?
Delay of gratification = het vermogen de verleiding van een directe beloning te weerstaan
en langer te wachten voor een grotere beloning.
Self-determination theory = een motiverende theorie die mensen hun redenen voor self-
regulation verklaart. Als self-regulation gemotiveerd is door externe druk is het inspannend
en kan het leiden tot psychologisch conflict. Echter, als self-regulation vrij gekozen is, is het
veel efficiënter en minder uitputtend.
Als self-regulation dus vrij gekozen is, is de kans groter dat het efficiënter is.
Zelfkennis via sociale vergelijking
Sociale vergelijkingstheorie (Festinger): ‘idee dat we ons over onze eigen vaardigheden en
attitudes leren door onszelf te vergelijken met andere mensen.’
Dit kan zowel opwaarts als neerwaarts beïnvloedt worden.
Zelfevaluatie-motieven
- Zelfverheffing: behoefte aan informatie die ons in een positief daglicht stelt.
o Neerwaartse sociale vergelijking. Jezelf verheffen t.o.v. een ander.
- Consistentie: behoefte aan informatie die overeenkomt met ons bestaande
zelfbeeld.
o Opwaartse/neerwaartse sociale vergelijking (bevestiging van wat je eigenlijk
al verwacht).
- Accuraatheid: behoefte aan zelfbeeld dat enigszins overeenkomt met de
werkelijkheid.
o Vergelijking met vergelijken.
- Zelfverbetering: behoefte aan informatie om onszelf te ontwikkelen of ontplooien.
o Opwaartse sociale vergelijking
Zelfkennis via reacties van anderen
Looking glass self: onszelf zien door de ogen van anderen (voorgehouden spiegel).
Self-fulfilling prophecy: onderzoek naar reacties docenten op ‘talentvolle’ leerlingen.
Het zelf is relatief positief
Above-average-effect: mensen beoordelen zichzelf als beter dan anderen op allerlei
verschillende kenmerken.
Anderen schatten ons vaak realistischer in dan wijzelf.