Geschiedenis samenvatting hoofdstuk 7 + HC 4
Tijd van pruiken en revoluties (1700-1800) en HC 4 Verlichting ideeën en de democratische revoluties
(1650 – 1848)
Kenmerkende aspecten:
1. Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de
samenleving: godsdienst, politiek en sociale verhoudingen.
2. Voortbestaan van het Ancien Régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse,
verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme).
3. Uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de
daarmee verbonlden trans-Atlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme.
4. De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten,
grondrechten en staatsburgerschap.
5. Het streven van vorsten naar absolute macht.
6. Wetenschappelijke revolutie.
7. De opkomst van de politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme,
socialisme, confessionalisme en feminisme.
Par. 7.1 De Verlichting
Ancien Régime = maatschappelijke ordening van de 17 de en 18de eeuw standenmaatschappij:
- Geestelijken (geen belasting) adel (geen belasting) boeren, burgers en de rest
- Sociale verhoudingen steeds meer onder druk, omdat rijke burgers wel belasting moesten
betalen en ze vonden dat ze meer invloed moesten krijgen meer op wetenschappelijke
wijze nadenken over maatschappelijke verhoudingen Verlichting
o Voltaire kritiek op nut priesters en tegen religieuze onverdraagzaamheid, mensen
worden bewust onwetend gehouden om macht te behouden
o Rousseau onderzocht kritisch de oorsprong van de macht van de koning Du
contrat social macht van volk afkomstig en alle mensen van nature gelijk
(volkssoevereiniteit), tegenstander Droit Divin (goddelijk recht vorst)
o John Locke tegen machtsmisbruik, tegen Droit Divin, voor volkssoevereiniteit
o Motesquieu: trais politica, volkssoevereiniteit
Het absoluut koningschap:
- Was in Frankrijk: Lodewijk
- 1 persoon met alle macht kritiek vanuit verlichtingsdenkers, omdat misstanden en
iedereen is gelijk, ook vorst (Locke), Trias Politica (scheiding der machten) en
volkssoevereiniteit (vorst bestuursmacht gekregen van volk)
- In Engeland na Glorious Revolution positie absoluut vorst aangetast ruimte voor kritiek
Verspreiding verlichte ideeën:
- Encyclopedie: verzameling verlichtingsideeën met als doel verspreiding van de ideeën om
kennis te verbreden
- Tijdschriften, kranten, boeken, verzamelwerken, wetenschappelijke verenigingen, salons en
kritische toneelstukken
- Censuur (achterhouden informatie) werd uitgeoefend door kerk en staat, in Engeland en
Republiek het minste
, - Kerk en staat moesten rekening houden met publieke opinie
Par. 7.2 Verlicht Absolutisme
Verlicht absolutisme:
- Frederik de Grote (koning van Pruisen) meest uitgesproken vertegenwoordiger verlicht
absolutisme alles voor het volk maar niets door het volk: probeerde denkbeelden toe te
passen van wetenschappers en verlichte filosofen om bestaan onderdanen dragelijker te
maken, maar hij bestuurde helemaal alleen (1 e dienaar van de staat, despoot)
- Religieuze verdraagzaamheid stond lijnrecht tegenover godsdienstpolitiek van Lodewijk
(opheven Edict van Nantes waardoor hugenoten het land uit moesten)
- Verdraagzaamheid zorgde voor economische voordelen en een stimulans in Pruisen door de
hugenoten uit Frankrijk en Frederik schoot te hulp bij gebieden verwoest door oorlog of door
pest ontvolkte streken
Oorlog:
- Ideeën over oorlog dubieus: oorlog voor de zwakken
- Uitbreiding van het gebied van Pruisen als gevolg van oorlogen met Oostenrijk waren niet
meer voor de zwakken, maar voor uitbreiding
- Pruisen belangrijkste staat / mogendheid (=macht)
- Andere absolute verlicht vorsten: Catherina de Grote van Rusland en Keizer Jozef van
Oostenrijk
HC par. 4.1 Welke ideeën ontstonden tijdens de Verlichting over de ideale samenleving, 1650-1789
Status quo:
- Vanaf de Renaissance kwamen er steeds meer onderzoekers die geen geestelijken waren:
o De leiding van de kerk minder geaccepteerd
o Niet-religieuze onderwerpen onderzocht
- De Wetenschappelijke Revolutie bestreden door Rooms-Katholieke kerk maar ook door
koningen kerkelijke opvattingen onderuit gehaald
- Door onafhankelijkheid, kruistochten en handel
- Eind 16de eeuw beter klimaat voor onderzoekers meer vrijheid, meer geaccepteerd
- Door Wetenschappelijke Revolutie ging men meer vertrouwen op eigen verstand
Verlichting beïnvloed
- Waarnemen en gebruik van verstand werden niet meer geremd door Bijbel en geloof
- Empirisme = kennis en wetenschap combineren en verkregen door ervaringen,
waarnemingen en natuurkundige proeven
- Rationalisme = kennis door gebruik van verstand
- Ideeën van verlichtingsfilosofen zijn geworteld in humanisme (Erasmus en Moore)