Samenvatting geschiedenis examenkatern
H2: republiek der zeven verenigde Nederlanden 1515-1648
1568→ opstand NL tegen Spanje. Op dat moment was Filips 2 heer van Nederland
16 eeuw → scheuring binnen de christelijke kerk → reformatie
e
Bijbel werd anders uitgelegd
Aflaathandel afschaffen
Andere sloten zich aan bij een nieuwe kerk → protestanten
Lutheranisme: Calvinisten:
Macht en wetten. * iedere gemeente bestuurd de kerk zelf
Van kerk onterecht. * je mag tegen je vorst in verzet komen
Alleen bijbel richtgevend * predestinatieleer, precieze waren voor; Maurits,
In god geloven rekkelijke nemen het niet serieus, arminianen,
Tegen aflaathandel contraremonstranten; olden barnevelt.
Tegen heiligenverering
Vorst is hoofd van kerk
Luther was populair onder Duitse vorsten.
1555 → vrede van Augsburg → cuius regio eius religio: vorst van de onderdanen bepaald
geloof.
Luther verschijnt voor de rijksdag in Worms 1521;
1517: spijkerde pamflet met 95 stellingen op de deur van de kerk. Paus stuurde bevel deze
opvattingen te herroepen. Dit deed hij niet. Karel v daagde Luther voor de rijksdag in Worms in
1521. Luther weigerde nog steeds te herroepen en werd vogelvrijverklaard edict van Worms. Hij
vluchtte en werd opgevangen door de vorsten van santen.
Indirecte oorzaken van de opstand:
Stedelijke burgerij had sterke positie in Nederland → welvaart onder burgers sterk
toegenomen. Bourgondische vorsten heffen belasting voor privileges aan de
gewesten.
Splitsing christelijke kerk door hervorming; revormatie
Directe oorzaken opstand:
Karel V en Filips 2 gingen protestanten (ketters) streng vervolgen → strenge
plakkaten → bestuurders voerde die wetten niet in, ze waren te erg
Ze streefde naar centralisatie en ongedaan maken van privileges.
1566 → smeekschrift, verzoek plakkaten afschaffen.
Margaretha trad minder hard op → calvinisten durfde meer openlijke acties; hagenpreken
1566 → beeldenstorm, heiligenbeelden werden verwoest. Zo werd de kerk gezuiverd van
het katholieke geloof en geschikt voor protestantse erediensten. → als reactie stuurt Filips
Alva naar nl. Margaretha nam ontslag en Alva werd landvoogd. Willem II verzette zich en
vluchtte naar Duitsland. Alva stelde centrale bank in → raad van beroerte; protestanten
(ketters) keihard gestraft
, De instelling van drie collaterale raden 1531:
Dit benoemde Karel v in 1531 raad van state, raad van financiën en de geheime raad.
Raad van state zette samen met Karel v en na hem Filips 2 zijn plaatsvervanger, de
landvoogd, het regeringsbeleid uit.
De geheime raad: was belast met de uitvoering van het beleid. Daardoor had de geheime
raad veel meer dan de raad van state te maken met lokale overheden, centralisatie
Raad van financiën: bestaat uit hoge edelen en juristen, voerde het financiële beleid. Een
bede is een verzoek om belasting, door de vorst gedaan aan de Staten-Generaal.
Karel v probeert met bloedplakkaten het protestantisme uit te roeien 1550:
Ketters waren aanhangers van opvattingen die tegen de leer van de katholieke kerk ingingen. De
vervolging was in handen van kerkelijke en niet-kerkelijke rechtbanken inquisitie.
Bloedplakkaten waren bedoeld ketterij tegen te gaan. Deze zijn een duidelijk voorbeeld van het in
deze tijd opkomende streven van vorsten naar alleenheerschappij.
In de prent zie je karel toekijken hoe een ketter op de brandstapel wordt verbrand,
mensen daarachter kijken toe en doen alsof het de normaalste zaak van de wereld is. De
man bidt omdat hij ondanks martelingen wilde terugkeren naar het katholieke geloof,
werd niet geaccepteerd.
Aanleiding opstand:
Directe oorzaak → beleid van Alva, gevluchte Nederlanden gingen in strijd met de
Spaanse overheersing.
1568 → Willem van Oranje viel NL aan met huurlegers, werden neergeslagen door
Alva. → vanuit westen vielen watergeuzen aan; calvinisten die voor Alva waren
gevlucht naar Engeland → er ontstond een guerrilla in NL en op zee.
Verovering Den Briel door watergeuzen
1572 → Statenvergadering tussen 12 Hollandse steden en geuzen.
Gezamenlijk de financiële lasten van verdediging op zich nemen
Willem van oranje herkennen als stadhouder. Oranje was na zijn vlucht in
1567 door Filips II in die functie vervangen door graaf van Bossu.
Statenvergadering in 2 opzichten revolutionair:
Alleen de landsheer, landvoogdes of stadhouder had het recht een vergadering
bijeen te roepen.
Alleen de landsheer mocht een stadhouder benoemen.
Het ontzet van leiden 1574:
Na Haarlem kwam het ontzet van Alkmaar. Bij Alkmaar begint de victorie, Spanjaarden trokken
zich terug. In leiden ontstond grote hongersnood. Sluizen werden geopend, weilanden en akkers
waren voor jaren bedorven. Beter bedorven dan verloren land zei de staten generaal. Op 2
oktober 1574 sloegen de Spaanse soldaten voor het water op de vlucht.
Doordat Alva na verovering van Den Briel niet hard optrad konden de opstandelingen zich
enigszins organiseren. Alva vreesde aanval vanuit Frankrijk → bestreden hugenoten (Franse
protestanten) en katholieken elkaar. Om dit te sussen trouwde de Franse koning Karel IX zijn
zus trouwen met een hugenoot. Kort hierna werden alle protestantse leiders vermoord. →
bloedbruiloft in 1572. Hierdoor geen Franse steun voor de protestanten. Alva besloot tot
hardere aanpak.
, Alva slaagde er niet in om de opstand in Holland en zeeland te bedwingen, hierdoor verving
Filips hem als landvoogd door Requesens in 1573. Lukte hem ook niet want:
De langdurige belegeringen van steden kostten veel geld in verhouding tot de
resultaten, voortdurend geldgebrek.
Holland en zeeland waren militair-strategisch in het voordeel. De opstandelingen
beheersten de waterwegen in hun gebied
Requesens ging dood in 1576 → niet direct opvolger, gezagscrisis.
De strijd leidde tot politieke en godsdienstige verdeeldheid in NL
Het Spaanse leger heroverde alle opstandige steden behalve een aantal steden in
Holland en Zeeland.
Godsdienstig gebied → tegenstelling tussen gewesten waar het katholicisme heerste.
In Holland en Zeeland; vrijheid van geweten, beperkte vrijheid van godsdienst,
openbaar was alleen gereformeerde kerk toegestaan.
Gewesten die tot dan toe trouw waren gebleven aan Spanje sloten vrede met Holland en
Zeeland vanwege overlast Spanjaarden → pacificatie van Gent 1576
Spaanse troepen moesten Nl verlaten.
Op godsdienstig gebied geen vervolgingen meer.
In Holland en Zeeland alleen calvinisme, wel gewetensvrijheid.
Overige gewesten mochten eigen beleid op godsdienstig gebied invoeren.
Gewesten bemoeien zich niet met elkaar
Mislukte omdat:
In strijd met de pacificatie maakte calvinisten zich de machtigste in Adam en veel
andere steden. Zij verboden het katholicisme
Reactie → unie van Atrecht in 1579, unie sloot vrede met Spanje en erkende de
nieuwe Spaanse landvoogd Parma
Alle noordelijke gewesten werd het calvinisme de enige door de overheid toegestane
kerk. Overheersende positie door hun belangrijke rol in verzet tegen Spanje.
De republiek der zeven verenigde Nederlanden
Fase 1: de noordelijke gewesten sluiten de Unie van Utrecht 1579. Als reactie op de
unie van Atrecht, ter verdediging tegen de troepen van Parma.
Fase 2: Filips II verklaart Willem van Oranje vogelvrij 1580. De breuk tussen de vorst
en de opstandige gewesten was een feit.
Fase 3: plakkaat van verlatinghe, Filips wordt afgezet in 1581. Velen waren ervan
overtuigd dat de koning de macht van god had gekregen → droit divin, opstand tegen
de koning was niet geoorloofd, de opstand was tegen de slechte raadgevers. Toch
wordt de vorst afgezet. Mocht want: niet regeren volgens de bijbel, of onmenselijk
gedragen. Gewesten kregen soevereiniteit.
Fase 4: de republiek der verenigde Nederlanden in 1588. Gewesten en Willem van
oranje zochten naar nieuwe vorst. Na de dood van Willem in 1584 besloten de
gewesten zonder vorst verder te gaan.
