Samenvatting
Samenvatting historische contexten vwo
- Vak
- Geschiedenis
de belangrijkste punten die je moet weten voor een toets van de historische contexten van het VWO
[Meer zien]Voorbeeld 4 van de 37 pagina's
Voorbeeld 4 van de 37 pagina's
In winkelwagengesponsord bericht van onze partner
Gekoppeld boek
Titel boek:
Auteur(s):
- Uitgave:
- ISBN:
- Druk:
Verkoper
Volgen
Voorbeeld van de inhoud
Historische contexten VWO1.1 Het begin van de Opstand (1515-1572)
Kerntekst
In de vijftiende en zestiende eeuw werd in de Nederlanden de positie van de stedelijke
burgerij sterker door de opbloei van handel en nijverheid. Het centralisatiebeleid van Karel
V, die gedurende zijn leven landsheer werd van uiteindelijk alle 17 gewesten van de
Nederlanden, bedreigde sommige van de privileges die zijn onderdanen in ruil voor
belastingafdrachten hadden verworven. De Opstand begon als een meningsverschil over de
manier waarop de overheid moest reageren op de aanhang voor het protestantisme onder
een minderheid van de Nederlandse bevolking. Discussies over het geloof hadden in het
begin van de 16e eeuw tot een scheuring binnen de rooms-katholieke kerk geleid. De
protestantse boodschap werd verspreid via de nieuwe media pamflet en boek. Luther
verkondigde dat de machtsaanspraken en zelfgemaakte wetten en regels van de kerk
onterecht waren. Alleen de bijbel was richtinggevend en moest daarom in de volkstaal
worden verspreid. Luther zocht en vond steun voor zijn opvattingen bij Duitse vorsten. In
1555 werd met de afspraak ‘cuius regio eius religio’ afgedwongen dat de vorst het geloof van
zijn onderdanen voortaan bepaalde. In de Nederlanden kreeg een andere protestantse
kerkhervormer, Calvijn, meer volgelingen dan Luther. Anders dan Luther vond Calvijn het
goed dat zijn volgelingen zich zo nodig zonder toestemming van de overheid organiseerden.
In de Nederlanden was dat van groot belang, want Karel V vervolgde alle ketters streng.
Bestaande privileges moesten daarvoor wijken. Veel Nederlanders twijfelden aan de zin van
strenge vervolging en waren bezorgd over de aantasting van hun privileges. De adel diende
in april 1566 een verzoek in om de ketterwetgeving te laten opheffen. Een tijdelijke
opschorting van de ketterwetgeving leidde tot meer calvinistische activiteit en de
Beeldenstorm. Filips II gaf de adel hiervan de schuld, en stuurde Alva om orde op zaken te
stellen. Die stelde de Raad van Beroerten in, die hard optrad en ook bij katholieken
impopulair was. Duizenden vluchtten naar het buitenland. Willem van Oranje riep vanuit
Duitse ballingschap op tot verzet, maar vond weinig weerklank. Zijn eerste invasies
mislukten. Hij gaf de watergeuzen toestemming een guerrilla te voeren in de Nederlanden
en op zee. Na verdere onrust, lukte het de watergeuzen in 1572 een opstand te ontketenen
in Holland, Zeeland en een aantal steden elders in de Nederlanden. Een deel van de
Statenvergadering van Holland riep Oranje uit tot stadhouder.
Belangrijke jaartallen
1521 – Luther verschijnt voor de Rijksdag in Worms.
1531 – Instelling van Collaterale Raden.
1550 – Instelling van de Bloedplakkaten.
1555 – Vrede van Augsburg.
1555 – Filips II volgt Karel V op.
1566 – Aanbieding van het Smeekschrift.
1568 – De slag bij Heiligerlee.
1572 – Watergeuzen veroveren Den Briel.
,Waardoor breekt de Opstand uit in de Nederlanden, 1515-1572?
1. Centralisatiepolitiek van Karel V & Filips II waardoor privileges van edelen en steden in de
Nederlandse gewesten worden bedreigd.
2. Geloofspolitiek van Karel V & Filips II > de afkeer onder Nederlandse protestanten én
katholieken tegen de steeds gewelddadiger en intensiever wordende kettervervolging in
de Nederlandse gewesten.
In de loop van de 16e eeuw zijn alle 17 gewesten van de Nederlanden onder bestuur van
Karel V > geen centraal bestuur, maar grote zelfstandigheid vd gewesten.
- De positie vd stedelijke burgerij sterker.
Toename vd handel en nijverheid > toenemende verstedelijking > stevige machtspositie
vd stedelijke burgerij: in ruil voor belasting aan de vorst breiden de steden hun privileges
verder uit.
Karel V wilt zijn gezag meer centraliseren > centralisatiebeleid vormt een bedreiging voor
de privileges vd steden > Nederlandse gewesten wilden particularisme > elke gewest en
stad eigen wetten en privileges behouden
1531: instelling vd Drie Collaterale Raden
- Raad van Staten > hoge edelen en juristen > politieke adviezen (Staatszaken met
name binnenlandse zaken)
- Geheime Raad > rechtsgeleerden > wetgevende bevoegdheden
- Raad van Financiën > edelen en juristen > geldzaken & belastingen
KA: Het begin van staatvorming en centralisatie.
KA: Het streven van vorsten naar absolute macht.
1555: Karel V wordt opgevolgd door Filips II > vanuit Spanje
Dagelijks bestuur in handen van een landvoogd > Margareta van Parma
1517: Luther heeft kritiek op de katholieke kerk > alleen de Bijbel is volgens hem
richtinggevend in het geloof.
Paus streeft naar wereldlijke macht > eigen staat en leger.
Luxe leven, corruptie en rijkdom van hoge geestelijkheid.
Onwetendheid > geestelijken wisten niet meer wat nou bij het geloof hoorde >
slechte opleiding van de priesters.
Handel in aflaten
Mensen dachten dat geestelijken nodig waren o in de hemel te komen >
contactpersoon met God
Protestante boodschap snel verspreid via nieuwe media, pamflet en boek > groeiende
aanhang Luther in Duitse rijk (van Karel V)
1521: Rijksdag in Worms > Karel V roept Luther op om in Worms te verschijnen.
Luther moet ideeën herroepen > hij weigert.
Karel V verklaart Luther vogelvrij
Scheuring van de Christelijke kerk > katholiek – protestant.
KA: De protestantse reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot
gevolg had.
, Volgens Luther mag de vorst het geloof voor zijn onderdanen bepalen > veel vorsten
steunen de ideeën van Luther > Vrede van Augsburg (1555): compromis waarin Duitse
vorsten voortaan zelf de geloofszaken in hun eigen vorstendom mogen bepalen > Karel V
ziet dit als een persoonlijke nederlaag > hij heeft het katholieke geloof niet voor alle
vorstendommen in het Duitse rijk kunnen waarborgen.
In de Nederlanden kreeg de kerkhervormer Calvijn meer aanhangers dan Luther.
Calvijn: gelovige mag zelf zijn geloof bepalen, zonder toestemming vd overheid > je mag
je verzetten tegen de overheid.
1550: instelling vd bloedplakkaten door Karel V > doodstraf en inslag name goederen als
gevolg van:
- Drukken, schrijven, verspreiden en bezitten van ketterse boeken en afbeeldingen.
- Bijwonen van protestantse bijeenkomsten.
- Huisvesten van protestanten.
Karel V gedraagt zich als een absolute vorst.
1566: Smeekschrift der edelen > een verzoek tot matiging vd kettervervolgingen.
- Belofte landvoogd: tijdelijk minder/geen kettervervolgingen
- Meer calvinistische bijeenkomsten > hagenpreken
- De Beeldenstorm
- Landvoogd eist trouw vd Nederlandse edelen
- Hoogste edelman Willem van Oranje weigert en vertrekt naar Duitsland.
Filips II stuurt Hertog van Alva als nieuwe landvoogd om orde op zake te stellen > stelt de
Raad van Beroerten (Bloedraad) in.
Veel weerstand, ook onder katholieken
Veel edelen, zowel katholiek als protestant, vluchten naar het buitenland.
Willem vO roept vanuit Duitse ballingschap op tot verzet tegen het strenge optreden van
Alva.
Nederlandse Opstand (1568-1648)
Er werden diverse aanvallen uitgevoerd op het Spaanse leger, maar vooralsnog moet
Oranje de tocht afblazen.
De door Oranje gesteunde watergeuzen voeren ondertussen hun strijd met de
Spanjaarden in de Nederlanden en op de Noordzee.
1572: watergeuzen nemen Den Briel in
- Andere steden in Holland en Zeeland sluiten zich aan bij de Opstand > gezamenlijke
financiering en Willem vO wordt standhouder.
, 1.2 Het ontstaan van de Republiek (1562-1588)
Kerntekst
Het lukte Alva niet om de opstand in de Nederlanden snel neer te slaan en er ontstond een
burgeroorlog. Daarbij bleek Oranjes politiek van gelijkberechtiging voor de katholieken en
protestanten in de opstandige gewesten onhaalbaar.
Oranje voerde een effectieve propagandaoorlog. Omdat hij een zo breed mogelijk draagvlak
wilde voor de Opstand, koos hij niet voor een religieuze, maar voor een nationale
invalshoek. Hij riep ‘Nederlanders’ op hun ‘vaderland’ te beschermen tegen ‘vreemde’
Spanjaarden, maar de koning zelf bleef aanvankelijk buiten schot.
De huurlingenlegers van Filips II werden slecht betaald en er braken steeds meer muiterijen
uit. Daarom sloten de tot dan toe loyale gewesten zich in 1576 bij de Pacificatie van Gent
aan bij de Opstand op voorwaarde dat het katholicisme bij hen werd gehandhaafd. Dat bleek
niet te lukken en radicale calvinisten namen in veel plaatsen in Brabant en Vlaanderen de
macht over. Katholieken werden daardoor afgeschrikt en waren bereid vrede te sluiten met
de koning. De Opstand viel in 1579 uiteen en de overgebleven opstandige steden en
gewesten sloten zich aaneen in de Unie van Utrecht. Twee jaar later werd Filips II officieel
afgezworen. De opstandige gewesten kregen het moeilijk. Oranje werd in 1584 vermoord, in
1585 viel Antwerpen weer in Spaanse handen en de zoektocht naar een staatshoofd leverde
niets op. Engelse steun gaf de opstandige gewesten de kans zich te herstellen en vanaf 1588
een levensvatbare Republiek te gaan vormen. In de jaren daarop slaagde de Republiek erin
terrein terug te winnen, vooral omdat Filips II op te veel fronten tegelijk oorlog voerde. De
soevereiniteit van de Republiek werd in 1596 door Engeland en Frankrijk erkend maar pas in
1648, met de vrede van Munster, werd de internationale erkenning algemeen.
Belangrijke jaartallen
1574 – Ontzet van Leiden.
1576 – Pacificatie van Gent.
1578 – Alteratie van Amsterdam.
1579 – Unie van Utrecht.
1581 – Plakkaat van Verlatinghe.
1584 – Willem van Oranje vermoord.
1588 – Spaanse Armada wordt verslagen.
1596 – Engeland en Frankrijk erkennen Republiek.
1648 – Vrede van Münster.
Waardoor resulteerde de opstand in het ontstaan van de Republiek, 1572-1588?
De Spaanse troepen zijn niet bij machte de opstand in de Nederlanden te stoppen. In 1581
zweren de noordelijke gewesten definitief het gezag van de Spaanse koning af. Na de moord
op Willem van Oranje en enkele vruchteloze pogingen een nieuwe vorst te vinden, kiest de
Unie van Utrecht in 1588 voor een republikeinse staatsvorm en roept De Republiek der Zeven
Verenigde Provinciën uit.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper ebakkum. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,49. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 60281 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 14 jaar dé plek om samenvattingen te kopen