Nederlands
Hoofdstuk 1: Ons spellingssysteem
§1.1 Ons schriftsysteem en leren spellen
We leggen de Nederlandse taal vast door de afzonderlijke klanken van een woord te
noteren, waarbij we gebruikmaken van de letters van het alfabet. Nederlands heeft ook wel
een alfabetisch schriftsysteem.
Het pictografisch schriftsysteem, de alleroudste manier, is woorden weer te geven door
middel van tekeningen en afbeeldingen. We maken hier nog steeds gebruik van. Het
voordeel is dat je een vrij ingewikkelde boodschap eenvoudig kunt overbrengen. Op de
basisschool wordt dit ook nog steeds gebruikt, onder andere voor leerlingen met een
vertraagde taalontwikkeling.
Het logografisch schriftsysteem is een systeem waarbij elk plaatje staat voor één woord. De
taal wordt op een systematische manier weergegeven: de woorden, voorvoegsels en
achtervoegsels krijgen aparte symbolen.
Een schriftsysteem waarbij taal wordt weergegeven door de afzonderlijke spraakklanken van
een woord te noteren, noemen we een alfabetisch schriftsysteem. In het Nederlands zijn er
spraakklanken waarvoor we geen apart teken hebben. De woorden been en beer hebben
verschillende ee-klanken, maar we gebruiken hetzelfde teken. Een foneem is een
spraakklank die betekenisverschil veroorzaakt. Bijvoorbeeld gaaf en raaf. De g en de r zijn
verschillende fonemen. Een foneem is een abstracter begrip dan een spraakklank.
Fonemen worden niet alleen weergegeven door letters,
maar ook door lettercombinaties. Zo zijn er 34
fonemen, terwijl het Latijnse alfabet maar 26
verschillende letters heeft. Een grafeem is een letter of
een lettercombinatie die verwijst naar een foneem. We
kennen in het Nederlands 36 verschillende grafemen.
Voor sommige fonemen zijn namelijk twee mogelijke
grafemen. Voor de ij-klank kun je gebruikmaken van de
grafemen ei en ij.
Het is lastig om fonemen te herkennen, je moet niet
goed luisteren maar abstract denken. Ook zijn grafemen
erg lastig, kinderen hebben moeite om de volgorde van
de letters binnen zo’n grafeem te onthouden. Ook is de
koppeling tussen de fonemen en grafemen moeilijk. Het
foneem aa schrijven we in principe als aa, maar
tegenwoordig schrijf je het ook wel als a.
§1.2 Hoofdregels van de Nederlandse spelling
Fonologisch principe
Het fonologisch principe wil zeggen dat elk foneem door een apart grafeem wordt
weergegeven. Ook wel het beginsel van de standaarduitspraak. Woorden die alleen volgens
, het fonologisch principe worden gespeld, noemen we ook wel klankzuiver. Kat, vaas, struik
en bang zijn voorbeelden van klankzuivere woorden. Hond, vazen, struiken en bank zijn geen
klankzuivere woorden.
Morfologisch principe
Als we bij de spelling van een woord niet uitgaan van de klank, maar van de vorm van
woorden, dan spreken we van het morfologisch principe. Woorden zijn vaak opgebouwd uit
kleinere elementen die elk een eigen betekenis hebben, deze elementen noemen we
morfemen. Wanneer morfemen als woord voorkomen, zijn het vrije morfemen. Er zijn ook
morfemen die niet als woord voorkomen, maar altijd aan een bestaand woord moeten
worden toegevoegd. Dat zijn gebonden morfemen, dit zijn voor- (on-, be- en ver-) en
achtervoegsels (-ig en -heid).
Het morfologisch principe is in twee regels op te splitsen: de regel van de gelijkvormigheid
en de regel van de overeenkomst. De regel van de gelijkvormigheid houdt in dat we een
woord of voor- of achtervoegsel steeds op dezelfde manier schrijven. De regel van de
overeenkomst houdt in dat ook de opbouw van een woord in de spelling duidelijk wordt. Als
woorden op dezelfde manier zijn gevormd, worden ze ook op dezelfde manier geschreven.
Bij de regel van gelijkvormigheid blijft de vergelijking beperkt tot één en hetzelfde morfeem:
je gaat na hoe dat morfeem in langere woorden geschreven wordt. Bij de regel van de
overeenkomst moeten we een woord vergelijken met een heel ander woord met ook een
andere betekenis.
Syllabisch principe
Dit heeft betrekking op de spelling van syllaben in een woord. Een syllabe is een klankgroep,
een gedeelte van een woord. Een morfeem heeft altijd een betekenis, klankstukken of
syllaben niet. De klanken die bij een gesegmenteerde uitspraak van woorden als één groep
worden uitgesproken, noemen we klankstukken of syllaben. Lettergrepen zijn wat anders,
dit is een visuele verdeling van een woord. De
verenkelingsregel is als een klankstuk eindigt op een
lange klank, dan schrijven we maar één letter. Bij de
verdubbelingsregel eindigt de klankstuk op een korte
klank, dan wordt de medeklinker die daarop volgt
verdubbeld (koffer, o is een korte klank dubbele f).
Etymologisch principe
De herkomst is bepalend voor de schrijfwijze van een
woord of spraakklank. Ook leenwoorden vallen
hieronder, radio /raadiejoo/.
§1.3 Spellingvereenvoudiging
Leerbaarheid: Voorstanders van spellinghervorming
vinden dat fonologisch spellen in een handomdraai te leren is. Maar zo eenvoudig is dit niet,
in het spellingonderwijs zit juist de meeste tijd in het aanleren van fonologisch spellen.
Kinderen uit groep 7 en 8 hebben dit al aardig onder de knie, dus dan is het geen wonder dat
ze in een vereenvoudigde spelling weinig fouten maken. De meeste fouten zitten bij de
verenkelings- en verdubbelingsregel.
