Dit is een samenvatting over hoofdstuk 4 van het lesboek Memo. Bedoelt voor de bovenbouw van VWO en gaat over staatvorming en centralisatie, het herleven van een agrarisch-urbane samenleving, opkomst stedelijke burgerij en of het geestelijke of wereldlijke primaat de macht behoort te hebben.
GESCHIEDENIS HOOFDSTUK 4
KENMERKENDE ASPECTEN
- De opkomst van de handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een
agrarisch-urbane samenleving.
- De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.
- Het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de
geestelijke macht het primaat behoorde te hebben.
- De expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van de
kruistochten.
- Het begin van staatsvorming en centralisatie.
4.1
Vanaf de 11e eeuw nam de handel in Europa weer toe, nadat deze in de vroege middeleeuwen
bijna geheel was verdwenen. Dat kwam vooral door toenemende opbrengsten van de landbouw.
Daar zijn drie oorzaken voor te noemen:
1. Van het tweeslagstelsel ging men over op het drieslagstelsel. In plaats van de helft van het land
braak te laten liggen, liet men nu 1/3 braak liggen. Daardoor nam de opbrengst van het land toe.
2. Woeste gronden werden ontgonnen en toegevoegd aan de landbouwgrond.
3. Boeren gingen ijzeren ploegen gebruiken die de plaggen niet alleen losscheurden, maar ook
omkeerden.
De gevolgen van het toenemen van het voedsel waren:
- de bevolking kon groeien.
- de handel nam toe.
Er ontstonden op strategische punten lokale markten en er ontstonden grote jaarmarkten. Zo
ontstond een opleving van de langeafstandshandel zoals de Italiaanse steden die handeldreven
met het Byzantijnse Rijk en het Midden-Oosten. Ook liep vanaf Italië een handelsroute via
Frankrijk en Vlaanderen naar Engeland. Ook het noorden van Europa, Scandinavië en het
Oostzeegebied, was aangesloten op dit netwerk.
De opbloei van de handel leidde ertoe dat oude handelscentra uitgroeiden tot steden en er
ontstonden veel nieuwe steden. Steden gingen samenwerken. Zo ontstond in de 12 e eeuw de
, Hanze, een samenwerkingsverbond van handelssteden in Noord-Europa. In Nederland waren
steden als Deventer, Kampen en Zwolle onderdeel van dit samenwerkingsverbond.
Naast de samenwerking van de steden gingen ook de landsheren zich actief met de handel
bemoeien. Ter bevordering van de welvaart zorgden ze voor meer veiligheid en stelden
rechtbanken in om conflicten tussen handelaren op te lossen. De handel zorgde ook voor een
groeiende vraag naar geld. Plaatselijk waren kleine zilveren munten in gebruik. Maar vanaf de 13
e eeuw werden er weer gouden munten geslagen, waardoor de geldeconomie en de geldhandel
tot ontwikkeling kwamen. Elke stad sloeg zijn eigen munt zodat geldwisselaars belangrijk
werden. Toen deze ook geld gingen uitlenen ontstonden in Italiaanse handelssteden de eerste
banken.
DE STAD HERLEEFT
Door de toenemende handel nam ook het aantal steden toe rondom strategisch gelegen plaatsen,
bij doorwaadbare rivieren, bij handelswegen die elkaar kruisten, bij adellijke hoven of kloosters.
Deze handelsgemeenschappen trokken ambachtslieden aan.
Bewoners begonnen te onderhandelen met de landsheer (koning, graaf of bisschop). Zij vroegen
om speciale privileges.
- Recht om een jaarmarkt/markt te houden.
- De eigen rechtsspraak regelen
- Tolvrijheid; de kooplieden hoeven geen belasting (tol) te betalen als ze hun handelswaar
door het gebied van de heer vervoerden.
- Het recht om een verdedigingsmuur om hun nederzetting te leggen.
Als zij een aantal van dit soort rechten kregen spreken we van stadsrecht. Veel landsheren
wilden stadsrecht verlenen omdat zij er iets voor terugkregen; belasting en militaire steun.
In een middeleeuwse stad werd onderscheid gemaakt tussen verschillende groepen bewoners;
- Burgerij, De voornaamste burgers hadden burgerrecht en kwamen in aanmerking voor
bestuursambten. Mensen met burgerrecht vormden samen de burgerij.
- Patriciërs, binnen de burgerij ontstond een groep die Patriciërs werden genoemd,
omdat ze de belangrijkste bestuursfuncties vervulden. In eerste instantie waren dat
vooral kooplieden, later maakten ook ambachtslieden er deel van uit.
- Arme, ongeschoolde arbeiders, deze groep deed vaak het sjouwwerk, zij waren vaak
op het platteland niet meer nodig en trokken dus naar de stad. Ze hadden de
mogelijkheid om bij de burgerij te horen, ze moesten een geldsom betalen of een
huwelijk ondergaan.
Om de toenemende concurrentie het hoofd te bieden stichtten handelaren en ambachtslieden
verenigingen op, die hun belangen behartigden. Deze verenigingen werden gilden genoemd.
Alleen mensen met hetzelfde beroep konden er deel van uit maken. Als je niet tot de gilde
behoorde mocht je het beroep niet uitoefenen. Gilden hielden de concurrentie klein door zelf
leden op te leiden en stelden voorwaarden aan de te produceren producten.
2
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper fleurbreij. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,49. Je zit daarna nergens aan vast.
