Volledige uitwerking hoorcolleges Aansprakelijkheidsrecht 2021
Inhoud
Hoorcollege 1 Aansprakelijkheidsrecht doelstellingen en functies ........................................................ 2
Hoorcollege 2 Gronden van aansprakelijkheidsrecht ........................................................................... 19
Hoorcollege 3 Grenzen van aansprakelijkheid ...................................................................................... 37
Hoorcollege 4 Kwalitatieve aansprakelijkheden voor zaken, opstallen en dieren ............................... 55
Hoorcollege 5 Kwalitatieve aansprakelijkheden voor personen ........................................................... 74
Hoorcollege 6 Schadevergoedingsrecht ................................................................................................ 92
Hoorcollege 7 Hoofdlijnen verzekeringsrecht ..................................................................................... 112
Hoorcollege 8 De aansprakelijkheidsverzekering ............................................................................... 138
Hoorcollege 9 Aansprakelijkheidsrechtverzekering in titel 7.17 BW .................................................. 167
1
,Hoorcollege 1 Aansprakelijkheidsrecht doelstellingen en functies
Je moet de actieve en passieve kant van het aansprakelijkheidsrecht kennen. Dat betekent
dat je niet alleen heeft begrepen en kan reproduceren, maar ook kan toepassen op nieuwe
gevallen en ook kan denken in het aansprakelijkheidsrecht. Dus in het
aansprakelijkheidsrecht kunnen denken in alternatieven. Dat laatste blijkt niet eenvoudig. Het
is ervaringsfeit dat complexiteit van het aansprakelijkheidsrecht soms wordt onderschat. Het
is meer dan alleen de onrechtmatige daad en de kwalitatieve aansprakelijkheden. Drie
partijenverhoudingen krijgen we erbij. Het verzekeringsrecht maakt het complexer, dus
onderschat het niet. Ik bedoel dat positief, aansporen tot snel beginnen van de studie.
Ervaring leert eerste drie weken niets doen dat die vastlopen. Het is de bedoeling en
belangrijker dat je meteen met de studie begint. Verplicht is het boek van hartlief
‘verbintenissen uit de wet en schadevergoeding achtste druk’ en de verplichte arresten staan
in de Leidraad. Tip is om de aantekeningen te selecteren, hoofdzaken er uit halen. Dat is een
advies van onze kant. Je leert daardoor beter hoofd en bij zaken te onderscheiden en je
denkt daarbij iets belangrijks te hebben gemist dan kunt u het terugkijken op de beelden die
gemaakt worden. Tentamen gaat over de voorgeschreven literatuur, de stof van hoorcollege,
zie in de leidraad.
Ik ga beginnen met een arrest dat tot de jurisprudentie behoort, namelijk de zogeheten Baby
Kelly arrest. Baby Kelly werd geboren op 24 januari 1994. De vreugde van de ouders over de
geboorte van Kelly werd overschaduwd, omdat ze geestelijke en lichamelijke beperkingen
had. Vrij serieuze beperkingen. Als gevolg van een aangeboren afwijking, oftewel een
chromosomale afwijking. Achteraf blijkt dat er een verhoogde kans was op die beperkingen,
omdat die vaker in de familie voorkwam.
2
,Niet alleen had de moeder van Kelly eerder spontaan miskraam gehad, maar er was een
neef die dezelfde aangeboren afwijking had. De moeder van Kelly had tijdens de
zwangerschap vertelt aan de verloskundige en gevraagd of er geen nader onderzoek moest
worden ingesteld in de vorm van een vruchtwaterpunctie. De verloskundige vond dat niet
nodig. Hadden ze dat wel gedaan dan hadden de beperkingen van Kelly voortijdig
vastgesteld kunnen worden en dan hadden ouders de keuze gehad, om de zwangerschap
voortijdig af te breken. Later in de procedure kwam naar voren dat de ouders daar ook voor
zouden kiezen anders. Nu dat niet was gebeurd werden de ouders geconfronteerd met het
leed van Kelly. Het kindje ontwikkelde zich slecht, na 2,5 jaar blijkt dat ze autistische trekken
heeft, de ouders niet herkend, niet kan lopen, doof is, slechtziend en negen keer is
opgenomen wegens ontroostbaar huilen. Ook voor de ouders heeft dit grote gevolgen, Kelly
behoeft extra intensieve zorgen.
Vooral voor de moeder van Kelly was het extra zorg belastend dat ze zelf ook hulp nodig had
ook van een psychiater en het bracht kosten mee voor de medische behandeling, intensieve
verzorging, psychiatrische behandeling van de moeder, verzachting leed van Kelly etc. De
ouders van Kelly lieten het er niet bij zitten en wilden de kosten verhalen op de
verpleegkundige en het ziekenhuis. Dat resulteert in een zogenaamde wrongful life
vordering, oftewel een onrechtmatig leven vordering.
Bij een wrongful life vordering gaat het altijd om een vordering tot schadevergoeding
vanwege het feit dat een kind met beperkingen is geboren hetgeen is toe te schrijven aan het
handelen van een andere, de medische hulpverlening. De meest voorkomende situatie is
wanneer de fout van de hulpverlener een gezonde beschadigt raakt, maar er zijn ook
gevallen zoals bij baby Kelly, waarin de beperkingen zijn aangeboren, maar onterechte voor
de geboorte niet is vastgesteld. Was het wel vastgesteld? Dan hadden de ouders gekozen
voor abortus. De fout van de verloskundige schuilt zich niet in het veroorzaken van de
handicap, maar in het verzuim om de aangeboren handicap vast te stellen en mede te delen.
Dat is niet een kunstfout, maar een informatiefout. Een kunstfout is de verloskundige direct
de vrucht beschadigt. Informatiefout is ten onrechte niet vaststelt wat er aan de hand is,
waardoor de ouders de keuze wordt ontnomen om het kind niet geboren te laten worden.
Een wrongful life vordering kan ingesteld worden door de ouders die schaden lijden door de
fout van de arts of de verloskundige, maar het kan ook ingesteld worden door het kind zelf.
Later als het volwassen is of nog als kind als de ouders namens het kind de vordering
instellen. De vordering kan worden ingesteld jegens de medisch hulpverlening zoals in het
geval van Baby Kelly, de artsen en de verloskundige. In theorie kan de baby zelfs een
vordering instellen tegen de eigen ouders op grond van de stelling met deze beperkingen
had ik liever niet geboren willen worden. In Nederland is een wrongful life vorm van kind
tegen de ouders nog nooit voortgekomen, in de VS wel, maar daar is de vordering
afgewezen. In dit geval spreken de ouders van Kelly de verloskundige in het ziekenhuis aan
zowel als vertegenwoordiger van Kelly als op eigen naam. Dus de ouders procederen zowel
voor zichzelf als in naam van Kelly, het minderjarig kind.
3
,Wat is dat precies de beoordeling?
Onze voorkeur gaat uit naar de sympathie van de ouders van Kelly. We kunnen hun verdriet
indenken, maar zo een vordering tot schadevergoeding heb je wel een wettelijke grondslag
nodig. Je kunt wettelijk aansprakelijk zijn op twee gronden, ofwel omdat het een afspraak
was een overeenkomst, ofwel een onrechtmatige daad is gepleegd. Het eerste noemen we
een contractuele aansprakelijkheid zoals u weet en het tweede buitencontractuele
aansprakelijkheid. De contractuele aansprakelijkheid is geregeld in art. 6:74 BW. Dat
verplicht om de tekortkoming in de nakoming van de verbintenis te vertalen in een
verbintenis of vergoeding van de schade. De schade die mede gelet op art. 6:98 BW daaruit
is ontstaan. Op grond van art. 6:162 BW onrechtmatige daad, verplicht een daartoe
onrechtmatige daad te plegen tot vergoeding van de schade, die mede gelet op art. 6:98 BW
daaruit is ontstaan. Vereiste is derhalve dat er een fout moet zijn. Dat kan zijn tekortkoming,
wanprestatie of een onrechtmatige daad, dat er schade is die voor een vergoeding in
aanmerking komt en dat er een causaal verband is tussen die fout en de schade. Is daar aan
voldaan in dit geval?
Het eerste vereiste is de fout. In dit geval van baby Kelly was er degelijk sprake van een
overeenkomst, namelijk een medische behandelingsovereenkomst art. 7:446 BW BW.
Gesloten tussen de moeder en de verloskundige. De eerste vraag is dan of de verloskundige
heeft wanpresteert? Of ze tekort is geschoten in de nakoming op de haar rustende
verbintenissen uit die overeenkomst? De maatstaf daarvoor ligt in art. 7:453 BW. Heeft ze
zich gedragen als een goed hulpverlener eist de wet. Zoals het vertaald is in de rechtspraak
heeft ze zich gedragen als een redelijk bekwame en redelijk handelde verloskundige? De
rechtbank kan dat niet beantwoorden, dus die benoemt een aantal deskundige. In dit geval
hebben die deskundige gezegd dat dat wel het geval was. Die handicap en leed van de
moeder en de eerdere miskraam had alle alarmbellen bij die verloskundige laten rinkelen.
Gelet op de informatie die met haar gedeeld was er volgens de professionele standaard
gehouden om nader onderzoek in te stellen. Nu ze dat niet heeft gedaan heeft ze zich niet
als een goed hulpverlener gedragen en dat levert een fout op; een toerekenbare
tekortkoming. Een wanprestatie jegens de moeder.
Levert dat ook voldoende ontslag op voor aansprakelijkheid jegens de vader en jegens baby
Kelly zelf. Hier wordt het al ingewikkelder. Hier krijgen we al de eerste drie partijen
verhouding. De HR oordeelt van wel. De vader zegt de HR, die is geen partij jegens de
behandelingsovereenkomst tussen de moeder en de medische hulpverlener, maar zijn
belangen waren daarbij wel heel nauw betrokken gelet op zijn financiële verantwoordelijkheid
van Kelly. Zo nauw betrokken dat de wanprestatie van de verloskundige jegens de moeder
tegelijkertijd een onrechtmatige daad oplevert jegens de vader. Een gedraging kan een
rechtsverhouding wanprestatie opleveren en in de andere rechtsverhouding tegelijkertijd een
onrechtmatige daad. Baby Kelly was zelf geen partij bij de medische
behandelingsovereenkomst. Dit werd ook als verweer aangevoerd door de verloskundige en
het ziekenhuis. Het verweer werd verworpen, want de moeder heeft de moeder de medische
behandelingsovereenkomst zelf gesloten, maar met het oog op de belangen van baby Kelly.
De zorgplicht die daaruit voortvloeit, de zorgplicht om noodzakelijke prenatale diagnostiek te
verrichten die geldt ook jegens het ongeboren kind. Schending van de plicht jegens de
moeder geldt ook als schending van ongeschreven zorgplicht jegens het ongeboren kind.
Samengevat de wanprestatie van de verloskundige jegens de moeder levert tegelijkertijd een
onrechtmatige daad op jegens de vader en jegens baby Kelly. Kortom de vereiste van de
fout kunnen we afvinken en is vervuld.
4
,Dan komen we bij het volgende vereiste. De causaliteit tussen de fout en de schade. Schade
kom ik dadelijk over te spreken. Het causaliteitsvereiste is tweeledig. In de eerste plaats
dient de fout een noodzakelijke voorwaarde te zijn voor het intreden van de schade art. 6:74
BW zegt immers dat die verplichte schuldenaar de schade van de schuldeiser daardoor leidt
door die wanprestatie te vergoeding. In het woordje daardoor ligt het conditio sine qua non
vereiste besloten. Art. 6:162 BW verplicht daardoor de schade vergoeden van een ander die
daardoor onrechtmatige daad leidt. De daardoor en dientengevolge daar ligt ook weer dat
vereiste van het conditio sine qua non gesloten, dat ligt in de tekst besloten. Zonder de fout
zou de schade niet zijn ingetreden.
In de tweede plaats dient de schade als gevolg van de gebeurtenis aan die gebeurtenis dient
te worden toegerekend. Dat staat in een artikel dat er speciaal over gaat art. 6:98 BW het
vereiste van de toerekening naar redelijkheid en daarvoor zijn een aantal omstandigheden
van belang en dat komt ruimschoots aan orde in het gevolg en daar is niet alleen vestiging
van aansprakelijkheid afgevinkt maar ook de omvang van de aansprakelijkheid bepaald.
Naar het oordeel van de HR in de zaak van baby Kelly aan beiden vereisten van de
causaliteit voldaan. In de eerste plaats is de fout van de verloskundige om geen nader
onderzoek in te stellen een noodzakelijke voorwaarde voor het intreden van de schade.
Zonder die fout zou die schade niet zijn ingetreden immers dan hadden de ouders geweten
van de beperkingen van Kelly en afbreking van zwangerschap besloten. De tweede vraag is
de schade redelijk door rekenbaar aan de fout? De verloskundige heeft de schade immers
niet direct een gezond kind beschadigd, dat was die kunstfout. Nee het was een
informatiefout. Toch is de schade toerekenbaar aldus de HR, omdat de verloskundige de
schade indirect heeft veroorzaakt. Doordat de verloskundige onderzoek heeft nagelaten
heeft ze immers wel aan de ouders de mogelijkheid ontnomen om te kiezen tot afbreking van
de zwangerschap. Hadden de ouders dat niet gedaan dan was baby Kelly niet geboren
geworden en had deze schade zich niet voortgedaan. Uit oordeel van de HR kan de schade
aan die fout worden toegerekend. Kortom ook aan dat vereiste is voldaan.
Dan het laatste vereiste, het schadevereiste. Met betrekking tot de schade wil ik twee
opmerkingen maken. Het eerste is dat de ouders van Kelly, zowel materiële als immateriële
schadevergoeding hebben gevorderd. Materiële schadevergoeding is schade die je lijdt in je
vermogen, vermogensschade, geld, rekeningen, je moet geld uitgeven. Immateriële
schadevergoeding is schade die op een andere manier wordt geleden, zoals pijn, verdriet,
verlies of littekens, ontsiering van je lichaam. Dit zijn vormen van immateriële schade en
deze komen ook in aanmerking voor vergoeding, maar dat is geen schade die je in je
vermogen lijdt. In dit geval hebben de ouders beiden vormen van schade geleden en om
vergoeding gevraagd. De gevorderde immateriële schade is toewijsbaar zegt de HR, omdat
de ouders het keuzerecht is ontnomen om de zwangerschap te afbreken. Dat is een inbreuk
op hun zelfbeschikkingsrecht en dat is iets immaterieels en dat is wel iets wat voor
vergoeding in aanmerking komt en voor Kelly zelf geldt bij uitstek dat ze door de fout van de
verloskundige als person is aangetast, want zij is met die beperking geboren, zodat zij recht
heeft op de vergoeding van de immateriële schade.
5
,De tweede opmerking die ik wil maken is hoe begroot je die schade dan? Dan wordt het
ingewikkeld. Het ziekenhuis en de verloskundige hadden ongetwijfeld goede advocaten en
een slim verweer bedacht. Het verweer was dat de schade niet kan worden vastgesteld,
omdat de schade vast te stellen moet je de huidige situatie van Kelly vaststellen en
vergelijken met wanneer ze niet had bestaan. Dat is niet mogelijk. Die vergelijking kun je niet
maken. Je mag niet haar schade bepalen door de huidige situatie te vergelijken met de
situatie waarin ze gezond ter wereld was gekomen. Dat heeft nooit in het bereik van de
verloskundige gelegen, het was namelijk een aangeboren afwijking. Als je de situatie van nu
van Kelly had moet vergelijken met waarin ze niet had bestaan dan heb je een vergelijking
met een hele grote onbekende, die vergelijking kun je niet berekenen en maken. Hoe lossen
we dat op? Door de vordering af te wijzen zegt het ziekenhuis en de verloskundige.
Daarin ging de HR niet in mee. We hebben een art. 6:97 BW die bepaling zegt is als er
schade begroot moet worden, als omvang van de schade moet worden bepaald dat het op
de meest aangewezen manier moet gebeuren. In dit geval zei de HR de meeste
aangewezen manier is de vergelijking van de situatie met de Kelly van nu en de situatie
waarin ze gezond ter wereld was gekomen. Dat kunnen we wel begroten en dat zijn alle
kosten van de verzorging van Kelly en kosten ter bestrijding van haar beperkingen, ook na
haar 21ste levensjaar. Dat is dan de schade die voor de vergoeding in aanmerking komt. Dat
gaat best ver en daar kom ik nog op terug, omdat een gezond leven van Kelly had nooit in
het bereik gelegen. Dat is niet wat de verloskundige gefrustreerd heeft, wat de verloskundige
gefrustreerd heeft is dat de ouders van Kelly geboren te laten worden. Als ze dat hadden
gedaan was Kelly er niet geweest en was er ook geen schade en dat is heel moeilijk om te
begroten. Dat zijn de juridische verweren die in deze zaak zijn gevoerd.
Dan heb je ook nog andere verweren die zijn aangevoerd tegen deze vordering een
onrechtmatige leven vordering, oftewel een wrongful life vordering. Die hebben de strekking
het klopt wel, maar het deugt eigenlijk niet. De eerste is dit geen hellend vlak? Krijgen we zo
niet de Amerikaanse toestanden. Krijgen we zo niet dat op een gegeven moment kinderen
die met een beperking op de wereld komen tegen hun eigen ouders gaan procederen, omdat
ze liever niet geboren wilde worden. Moeten we dit wel willen? Het argument van het hellend
vlak. De HR die is niet onder de indruk en zegt nou nee, kinderen kunnen tegen hun ouders
gaan procederen, maar zolang de ouders geen zorgplicht of een zorgvuldigheidsnorm
hebben geschonden worden die vorderingen afgewezen die worden op eigen grond
beoordeeld. De HR is niet gevoelig voor het argument van het hellend vlak.
Anders ook het laatste argument dit lijkt op defensieve geneeskunde. Medische
hulpverleners gaan uit angst voor aansprakelijkheid aansturen op abortus op afbreking van
de zwangerschap. Stel dat het kind geboren wordt met beperkingen en zij worden
aansprakelijk gesteld voor de burgerlijke rechten van schade. Ook daar geeft de HR
antwoord op. Zij vrezen dat effect niet. De norm voor aansprakelijkheid blijft op de
hulpverlener als redelijk bekwame hulpverlener heeft gedaan dat van hem mocht worden
verwacht. Als we ons aan die norm houden is er geen enkele reden voor defensieve
geneeskunde. Dat zijn argumenten die in deze zaken een rol hebben gespeeld. U heeft al
gehoord aan het slot dat het meer dan alleen gaat om juridische argumenten. In het
aansprakelijkheidsrecht tegen de grenzen aanzitten van morele en pragmatische
argumentatie. Hoe u dat maar noemen wilt, maar dat we soms op niet juridische intuïties een
beroep moeten doen. Hoe doen we dat dan?
6
, Dat doen we onder andere door stil te staan bij de functies en doelen van het
aansprakelijkheidsrecht van waarom willen we het überhaupt, wat voor doelen willen we
dienen in het aansprakelijkheidsrecht? Waartoe is het aansprakelijkheidsrecht op aarde? Die
vraag kunnen we beantwoorden door aandacht te besteden aan de functies die het vervult in
onze samenleving en in onze rechtssysteem. Dan kunnen we voortaan zelf in die hard cases
waar we te maken mee krijgen, zoals wrongful life vordering, kunnen we zelf onze
afwegingen maken welke functie is hier mee gediend? Het is een soort ethische oeuvre voor
het aansprakelijkheidsrecht vanaf vrijdag gaan behandelen maar ook in de beantwoording
van vragen en oplossingen kan betrekken. Als je twee kanten op kan en moet kiezen en
moet je zelf afvragen met welke functie kan de schade worden gediend. Die functies wil ik
met u gaan bespreken.
Het zijn er drie, alleen deze zijn ingewikkeld dus daar heb ik de rest van het college voor
nodig. De eerste functie is compensatie inclusief de corrigerende notie van rechtvaardigheid.
De tweede functie is genoegdoening inclusief niet financiële belangen van slachtoffers. Ik
spreek meestal niet van slachtoffers, maar van benadeelden of gelaedeerden, want
slachtoffers vind ik een krantenterm. Iedereen is onmiddellijk begaan met het slachtoffer en
terecht, maar de dader is ook soms slachtoffer. Wij spreken wat neutraler als jurist over
veroorzakers en benadeelden. Dan hebben we ook nog preventie. Het voorkomen van
onrechtmatig gedrag. Dat kan ook een belangrijke functie zijn van aansprakelijkheid. Ik ga ze
alle drie afzonderlijk bespreken.
7
