Tijdvak 1: Tijd van jagers en boeren. Tot 3000 v. Chr.
1. De levenswijze van jagers – verzamelaars
De eerste mensen waren jagers-verzamelaars, deze mensen leefden als nomaden:
- Kleine groepen die rond trekken
- Wonen in tenten / hutten
- Voedsel verzamelen door: jagen, vissen en noten / vruchten verzamelen
Na verloop van tijd werd het voedselaanbod in de omgeving van het kamp vaak
minder of brak er een ander seizoen aan → jagers-verzamelaars trokken naar een
ander gebied.
Samenleving van Jagers-Verzamelaars:
Economie: jagen en verzamelen
Politiek: kleine nomadische groepen, dus geen georganiseerd bestuur
Sociaal: weinig sociale verschillen (geen arm en rijk, doordat mensen in kleine groep
en bij elkaar leefden, iedereen had dezelfde taken en plichten). Wel een strikte
rolverdeling tussen taken van vrouwen (zorgen voor kinderen en verzamelen van
voedsel) en mannen (jagen)
Cultureel: grafgiften (voorwerpen zoals sieraden die in graven van jagers-
verzamelaars lagen)
Verder zijn er uit deze periode alleen ongeschreven bronnen.
2. Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenleving
11.00 v.Chr.: begin landbouw revolutie in de Vruchtbare Halvemaan (gebied in
Midden-Oosten). Het begon in dit gebied door het gunstige gematigde klimaat → veel
plantengroei → veel beesten → voedsel in overvloed voor de jagers-verzamelaars die
hier leefden → meer voedsel dan ze op konden → niet meer nodig om rond te
trekken → akkerbouw & veeteelt ( zelf zaden van gewassen planten en beesten
temmen)
Lange tijd leefden jagers-verzamelaars en boeren naast elkaar → uiteindelijk kwam
jagen en verzamelen minder vaak voor → landbouw meer voordelen (meer voedsel,
niet meer rondtrekken)
Landbouw samenleving:
Economie: landbouw: akkerbouw & veeteelt
Politiek: dorpen werden bestuurd door dorpsoudsten & priesters
Sociaal: sedentaire revolutie: vaste woonplaats → toename sociale verschillen,
mensen konden meer bezittingen hebben, doordat ze niet meer rond hoefden te
trekken→ status verschillen & sociale ongelijkheid. Ook nog een strikte rolverdeling
tussen man en vrouw, werd wel kleiner t.o.v. jagers-verzamelaars.
,Cultureel: uitvindingen die het leven makkelijker maken, zoals: de eerste kalenders
en het eerste schrift.
3. Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen
De eerste stedelijke gemeenschappen ontstonden in Mesopotamië rond de grote
rivieren de Eufraat en de Tigris, rond 3300 voor Christus. Vruchtbare grond → Het
ontstaan van de eerste steden. Elk jaar overstroomden de rivieren en lieten zij een
laagje vruchtbaar slip achter. De boeren zorgden voor irrigatie (irrigatielandbouw)
→ Overvloedige oogsten → zo veel eten dat de bevolking snel kon groeien → de
boerendorpjes werden steeds groter → ontstaan van de eerste steden.
Irrigatie landbouw = landbouw waarbij op kunstmatige wijze water naar de akkers
wordt geleid
Boeren die keer op keer rijke oogsten binnen haalden kregen meer aanzien en
macht → sociale verschillen namen toe.
Van Jagers-Verzamelaars naar oudheid:
Jagers-verzamelaars (kleine groepen nomaden) → Ontwikkeling landbouw (vaste
woonplaats) → voedseloverschot & innovaties (bijv. de ploeg)→ Stedelijke
gemeenschappen en specialisatie in beroepen en opkomst handel → mensen
worden afhankelijk van elkaar, ontwikkeling godsdienst en wetgeving → begin
Oudheid: kennis en informatie worden op schrift gezet.
Samenleving stedelijke gemeenschappen:
Economie: - Landbouw: akkerbouw
- Ambachten
- Handel
Politiek: Steden werden bestuurd door koning en priesters
Sociaal: Grote groepen en sociale verschillen: samenleving in sociale klassen
(slaven – boeren – ambachtslieden – priesters)
Cultureel: - polytheistische godsdienst (= meerdere goden)
- magische rituelen in tempels
- veel uitvindingen (het geschrift)
Overige begrippen die bij dit tijdvak horen:
Monotheïsme: vereren van één god
Natiestaat: Staat waarin sprake is van een politieke en maatschappelijke eenheid.
De inwoners hebben het gevoel dat ze bij elkaar horen door een
gemeenschappelijke taal, cultuur of geloof. De overheid bevordert dit.
Staat: Een land waarin sprake is van wetgeving, rechtspraak en duidelijk bestuur,
met een overheid die besluiten neemt voor alle inwoners.
,Stadstaat: Staat ter grootte van een stad met omringend platteland. Een stadstaat
had een eigen bestuur, rechtspraak, leger en regels.
De belangrijkste ontwikkeling voor de mensen in tijdvak 1 is dat ze van jagers en
verzamelaars, boeren worden: de landbouwrevolutie. De mensen gaan op vaste
plaatsen wonen.
Tijdvak 2: Tijd van Grieken en Romeinen (3000 v.Chr.- 500 n. Chr.)
4. De ontwikkeling van wetenschappelijk denken en het denken over
burgerschap en politiek in de Griekse stadstaat
Filosofen probeerde de wereld te verklaren op een rationele manier → ontstaan
wetenschap (= opdoen van kennis op basis van onderzoek, waarneming en het
gebruik van het verstand). Filosofen en geleerden hielden zich nu ook bezig met
onderzoek op het gebied van wiskunde, natuurkunde, geneeskunde en vervolgens
ook met de politiek. → ontstaan Griekse beschaving
Stadstaat (polis): stad met omringend platteland en autarkisch (= zelfvoorzienend)
en ook autonoom (= eigen bestuur en regels)
Staat: gebied met vaste grenzen en een eigen bestuur
Iedere polis had dus een eigen staatsvorm, de soorten zijn:
- Monarchie: Staatsvorm waarbij de macht legitiem bij één persoon ligt.
- Tirannie: Staatsvorm waarbij de macht niet legitiem bij één persoon ligt
- Aristocratie: Regering van de adel
- Oligarchie: Regering van een kleine groep mensen die niet persé van adel zijn.
- Democratie: Regering door de bevolking met burgerrecht
De eerste democratie ontstond in Athene, was gebaseerd op twee uitgangspunten
- Vrijheid: de mogelijkheid krijgen om politiek actief te zijn en om vrij te kunnen
spreken in het openbaar, bijvoorbeeld in een volksvergadering
- Gelijkheid: iedereen was voor de wet gelijk en voor vrijwel alle functies werd
geloot, maar deze vrijheid en gelijkheid gold alleen voor de mannen met
burgerrecht, dus niet voor vrouwen, niet-Atheners en slaven.
5. De klassieke vormentaal van de Grieks-Romeinse cultuur
Bestuur van het Romeinse rijk:
Van koningstijd naar republiek naar keizertijd:
Burgeroorlogen tussen consuls: Pompeius en Caesar → Caesar won en hij had bijna
onbeperkte macht → hij werd door een aantal senatoren vermoord, omdat ze bang
waren dat hij de republiek af wilde schaffen
, Sterk en gedisciplineerd leger, goed verdedigbare grenzen, goede infrastructuur
(goed voor het leger, want als er ergens een opstand uitbeconomieEnorme groei van
het romeinse rijk → Imperium Romanum (= een groot rijk onder macht van een
keizer of één volk)
Redenen voor de groei Romeins rijk:
1. Sterk en gedisciplineerd leger
2. Goed verdedigbare grenzen
3. Goede infrastructuur ( iedereen kon met elkaar in contact staan, goed voor het
leger, want als er ergens een opstand uitbrak kon het leger snel ter plekke
zijn. Ook goed voor de economie, want handelaren konden veilig van plek A
naar plek B komen)
4. Goed bestuur (in het hele rijk golden dezelfde regels, iedereen wist waar die
aan toe was)
Als veroverde vorsten meewerkten behielden zij hun macht en kregen zij het
romeinse burgerschap (= belangrijke functies krijgen en niet veroordeeld kunnen
worden) → romanisering (= het overnemen van de romeinse cultuur door andere
volkeren)
6. De groei van het Romeinse imperium, waardoor de Grieks-Romeinse
cultuur zich over Europa verspreidde.
Toen de Romeinen Griekenland veroverden waren zij onder de indruk van de
Griekse cultuur. De romeinen namen Griekse beelden mee als oorlogsbuit naar
Rome. → de romeinen namen veel over van de Grieken en veel van hen werden ook
mee genomen naar Rome om daar te werken (architecten, beeldhouwers, leraren) →
ontstaan Grieks-Romeinse cultuur→ Grieks-Romeinse cultuur werd door de
veroveringen van de romeinen over heel Europa verspreid.
7. De confrontatie tussen de Grieks-Romeinse cultuur en de Germaanse
cultuur van Noordwest-Europa
De Germanen (= verschillende stammen ten noorden van de Rijn) keken op naar de
Romeinse cultuur → De Germaanse cultuur wordt beïnvloed door de Grieks-
Romeinse cultuur. De Germanen vielen het Romeinse rijk binnen, omdat de
Germanen opzoek waren naar goede landbouwgrond en ze wilde profiteren van de
Romeinse welvaart → chaos → Romeinse rijk in oost en west verdeeld, om de
controle te behouden.
Germanen en Romeinen hebben onderling ook contact met elkaar, doordat ze
handelen en Germanen in het Romeinse leger zaten.
Belangrijke gebeurtenis: volksverhuizing: een volk migreert, (van de ene plek naar de
andere plek gaan). Verschillende Germaanse volken gingen in de 5e eeuw,
Germanen werden weggejaagd door de Hunnen → Germanen gingen zich
verplaatsen naar het Romeinse rijk → strijden met het Romeinse rijk, maar romeinen
