Hoorcollege 1: introductie
Historisch overzicht
o Oude Grieken: de eersten die gezondheid en ziekte beschouwen in termen van lichamelijk
functioneren in plaats van ziekte te zien als een gevolg van het binnendringen van boze geesten in het
lichaam. Lichaam en geest worden gezien als onderdeel van hetzelfde, een eenheid die samenwerkt ---
> monisme
o Plato: de geest en het lichaam zijn afzonderlijke entiteiten. Het lichaam werd gezien als een fysiek
wezen en de geest als iets anders, iets abstracter ---> dualisme
o Hippocrates: ziekte trad op in het lichaam en dit proces was onafhankelijk van de geest ---> dualisme
o Vijfde eeuw (ineenstorting Romeinse Rijk): de opvattingen over gezondheid en ziekte veranderden en
ziekte werd opnieuw gezien als het resultaat van boze uitbarstingen, demonen of straf door God
o Renaissance (14e eeuw): Descartes introduceerde dualisme opnieuw, maar voegde er ook aan toe dat
ze op elkaar inwerken. De menselijke ziel verliet het lichaam bij de dood en dieren hadden geen ziel
o Lichaam en geest beïnvloeden elkaar
o Een ziel hebben zou iets unieks zijn voor de mens
Epidemiologie
Ranking publieke gezondheid in Nederland
o Welke aandoeningen komen het meeste voor?
o 1. Nek- en rugklachten
o 2. Artrose
o 3. Diabetes mellitus
o Wat zijn de belangrijkste doodsoorzaken?
o 1. Dementie
o 2. Longkanker
o 3. Beroerte
o Aan welke aandoeningen gaan veel levensjaren verloren?
o 1. Longkanker
o 2. Dementie
o 3. Coronaire hartziekten
o Welke aandoeningen leiden tot het grootste verlies van gezonde levensjaren?
o 1. Angststoornissen ---> psychische klacht staat bovenaan
o 2. Coronaire hartziekten
o 3. Diabetes mellitus
- 5.3 miljoen personen (32% van de Nederlandse bevolking) hebben een of meer chronische ziekten
- Ongeveer 11% van de bevolking heeft twee of meer ziekten (multimorbiditeit)
- Personen van 75 jaar of ouder: 50% heeft twee of meer ziekten
- In 2030 stijgt het totale aantal met chronische ziekte; 7 miljoen personen (40%) van de bevolking
Mentale problemen en ziekte
Psychologie is anders dan geneeskunde
o Mono-causale verklaring van ziekte in de geneeskunde (traditioneel)
o Nadruk op biologische paden
o Duidelijk onderscheid tussen lichaam en geest
o Ziekte (disease): duidelijke tekenen en symptomen die wijzen op pathologie
o Ziekte (illness): ziektegedrag en de subjectieve beleving
Psychiatrie
o Focus op mentale gezondheidsproblemen
o Behandeling van abnormale emoties en gedrag
o Grotendeels aangedreven door DSM-classificatie (Diagnostic and Statistical Manual of Mental
Disorders)
Samenvatting Marlies Kolen
, o Gebruik van psychotrope medicijnen om mentale aandoeningen te behandelen
o Psychiater is een arts
Klinische psychologie
o Diagnostiek van mentale problemen
o Bijv. angststoornis, klinische depressie, fobie
o Psychotherapeutische behandeling
o Let op: psychologen schrijven geen medicijnen voor
Gezondheidspsycholoog
o Onderdeel van de psychologie die voornamelijk betrekking heeft op ziektepreventie en bevordering
van gezondheid
o Bevordering van bepaald gezondheidsgedrag om ziekte te voorkomen
o Gezondheidsproblemen: roken, alcoholmisbruik, snacken, onveilige seks etc.
o Gezondheidsbevorderend gedrag: lichaamsbeweging, consumptie van groenten en fruit
Medische psychologie
o Focus op patiënten in medische situaties en hun psychische problemen
o Focus op mensen die een diagnose hebben gehad
o Psychologen werken (voornamelijk) in ziekenhuizen of revalidatiecentra
o Patiënt die angst voor naalden ontwikkelt terwijl hemodialyse nodig is
o Patiënt die tijdens of na chemotherapie depressief wordt
o Patiënt die angst wordt omdat hij bang is voor een nieuwe cardiale gebeurtenis
Modellen
Biomedisch model
o Het lichaam is gescheiden van psychologische en sociale processen van de geest
o Alle ziekten en lichamelijke aandoeningen kunnen verklaard worden door verstoringen in fysiologische
processen als gevolg van letsel, biochemische onevenwichtigheden, bacteriële of virale infectie etc.
o Gezondheid wordt gezien als biochemisch of fysiek van aard
Kritiek:
o Het negeert de complexiteit van gezondheidsfactoren
o Het gaat ervan uit dat elke ziekte een primaire biologische oorzaak heeft
o Het negeert sociale en psychologische aspecten van het individu
o Het gaat ervan uit dat we biologische oorzaken van ziekte objectief kunnen identificeren
Biopsychosociale model (Engel, 1977)
o Gezondheid en ziekte komen voort uit het samenspel van biologische, psychologische en sociale
factoren
o Lichaam en geest zijn beide betrokken bij gezondheid en ziekte
o De geneeskunde moet rekening houden met de patiënt
o Je moet de hele patiënt in beschouwing nemen wil je een goed beeld krijgen
Kritiek:
o Sociaal aspect is niet meegenomen in onderzoek
o Onderzoek complexe interactiesystemen om in de loop van de tijd te worden bestudeerd
o Dit zien we niet zo terug in dit model
Biomedisch model Biopsychosociaal model
Oorzaak Extern Biopsychosociale factoren
Rol van gedrag Beperkt Groot
Behandeling Medische behandeling Patiënt en dokter
Rol van de arts, patiënt, systeem Arts Patiënt, systeem
Rol van gedragsfactoren van behandeling Beperkt Groot: zelfmanagement is belangrijk
Gezondheid-ziekte Geen continuüm (ziek-niet ziek) Continuüm
Samenvatting Marlies Kolen
,Associatie tussen gedrag, ziekte en uitkomst
Gedrag ---> ziekte ---> ziektegedrag ---> uitkomst: bijv. functionele status, gezondheidsstatus, kwaliteit van
leven.
Het verloop van de ziekte bij patiënten
1. Symptoom perceptie (je voelt iets en je maakt je er druk om)
2. Verzoek om hulp/diagnose
3. Diagnose en behandeling
1---> 2 is vaak complex want:
o Beoordeling vertraging
o Ziekte vertraging
o Gedragsvertraging
o Planning vertraging
2---> 3 kan ook worden uitgesteld:
o Provider vertraging
o Behandeling vertraging
Totale patiëntvertraging (Andersen model)
De vertragingen die je als patiënt kan ervaren:
o Beoordeling vertraging: de tijd die een persoon nodig heeft om een symptoom als een teken van
ziekte te evalueren
o Ziektevertraging: de tijd die de persoon nodig heeft vanaf het eerste teken van ziekte tot de beslissing
om professionele medische zorg te zoeken (hier denk je nog meer na, geen actie)
o Gedragsvertraging: de tijd tussen een persoon die merkt dat een ziekte behandeling nodig heeft en
daadwerkelijk in actie komt (bijv. afsprak maken bij de dokter)
o Planningsvertraging: de tijd tussen het besluit om gevolg te geven aan het besluit om hulp te zoeken
en het daadwerkelijk bijwonen van een afspraak
o Behandelingsvertraging: de tijd tussen de eerste afspraak en de start van de behandeling
Het verloop van de ziekte bij patiënten
o Acute fase: diagnose en behandeling. Focus op genezing. Medicatie, chirurgie, veranderingen in
levensstijl
o Verlies van controle, hulpeloosheid, onzekerheid
o Chronische fase: focus op nazorg, aanpassing, onderhoud
o Naleving en therapietrouw
o Palliatieve en eindfase: focus op symptoomverlichting en het handhaven van een optimale kwaliteit
van leven
o Rouw
Medische psychologie in ziekenhuizen
o Er zijn ongeveer 100 algemene ziekenhuizen (waarvan 16 opleidingsziekenhuizen) en acht
academische ziekenhuizen in Nederland
o Patiënten kunnen pas een medisch specialist raadplegen na verwijzing door de huisarts
o De huisarts kan patiënten echter niet rechtstreeks doorverwijzen naar een medisch psycholoog in het
ziekenhuis dit gaat via een andere specialist in het ziekenhuis
o Binnen de afdelingen van medische psychologie werken de volgende disciplines:
o Psychologen (die hun masterdiploma hebben afgerond)
o Gezondheidspsychologen – GZ psycholoog (die een aanvullende tweejarige opleiding hebben
afgerond)
o Klinische psychologen (die een aanvullende vierjarige opleiding hebben afgerond)
o Psychologische assistenten, psychologische werkers, secretaresses en stagiaires die
psycholoog, gezondheidspsycholoog of klinisch psycholoog worden
Patiëntcategorieën in een medische setting
Samenvatting Marlies Kolen
, 1. Volwassen patiënten met chronische ziekten, zoals patiënten met longaandoeningen,
hartaandoeningen, kanker en diabetes mellitus
2. Patiënten met functionele klachten die somatische klachten vertonen, bij gebrek aan een duidelijke
medische oorzaak (bijv. functionele hoofdpijn of buikpijn)
3. Volwassen patiënten met (vermoede) hersenschade, die neuropsychologische beoordeling en
behandeling nodig hebben (bijv. beroerte, dementie, epilepsie, hersentumoren)
4. Kinderen tot 18 jaar met verschillende ziekten en symptomen. Deze patiënten kunnen worden
onderverdeeld in vier primaire groepen:
o Kinderen met psychosomatische aandoeningen: hoofdpijn, slaapproblemen, enuresis en
obstipatie
o Kinderen met chronische medische ziekten, zoals diabetes
o Kinderen met vermoedelijke ontwikkelingsstoornissen
o Kinderen met verworven hersenbeschadiging
5. Volwassen psychiatrische patiënten met primaire psychiatrische aandoeningen, bijv. angststoornissen,
paniekstoornissen, depressie, persoonlijkheidsstoornissen, PTSD
Taken van een psycholoog in een medische setting
o Directe interactie met de patiënt
o Beoordeling van de patiënt en zijn klachten door middel van interviews, observatie en testen
o Psychologische (vaak gedrags-) behandeling, doorgaans een kortdurende interventie (minder
dan een half jaar)
o Indirecte, patiëntgerelateerde taken
o Teamwork
o Teamcoaching
o Overleg met andere professionals
o Deelnemen aan personeelscomités (bijv. de ethische commissie)
o Beheerstaken
o Opleiding van masterstudenten en postdoctorale studenten (stage)
o Onderzoek is in het algemeen geen structurele taak in normale ziekenhuizen; dit is uiteraard het geval
in academische ziekenhuizen
Vergelijking van zorgmodellen
Traditionele zorg Gedeelde zorg / besluitvorming
Arts-patiënt relatie De arts= deskundige; top- Gedeelde expertise, patiënt is actief, arts
down is expert, patiënt is ‘hands-on’ expert
Verantwoordelijkheid Arts Arts en patiënt
Doel van de zorg Nakoming/naleving Patiënt bepaalt het einddoel
Oplossing voor medische problemen Arts De arts leert de patiënt hoe hij
problemen moet oplossen
Inhoud van informatie Over de ziekte, technieken Over probleemoplossing
Psychosociale gezondheidszorg
o Ziekenhuis
o Patiënten met hart- en vaatziekten, longziekte, diabetes, multiple sclerose, de ziekte van
Parkinson, chronische pijn, vruchtbaarheidsproblemen, obesitas…
o Revalidatiecentrum
o Patiënten met chronische pijn, patiënten met neurologische problemen, na trauma…
o Thuiszorgdiensten
o Geestelijk welzijn (GGZ)
Samenvatting Marlies Kolen
