literatuur:
W.C.T. Weterings, ‘De economische analyse van het recht’, in W.C.T. Weterings (red.), De economische analyse van het recht, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2007, p. 1-18.
W. Farnsworth, ‘1. Ex Ante and Ex Post’, in W. Farnsworth, The Legal Analyst. A toolkit for thinking a...
Probleem 1:
Leerdoel 1: wat is een rechtseconomische analyse?
Wat is rechtseconomie?
Rechtseconomie = de economische benadering van het recht. Aan de hand van het toepassen van
economische concepten op juridische vraagstukken tracht de rechtseconomie het recht en haar
werking te analyseren. Door een economische bril wordt gekeken naar typisch juridische
vraagstukken.
De economische analyse van het recht wordt gebruikt om:
1. De effecten van juridische regels op het gedrag van mensen te beschrijven en te voorspellen
2. Te evalueren of deze effecten maatschappelijk gezien wenselijk zijn
3. Zo nodig alternatieve oplossingen te formuleren
Ontwikkeling van de rechtseconomie:
De rechtseconomie is tot ontwikkeling gekomen in de Verenigde Staten.
Rechtseconomische analyse:
The principal effect of economic analysis is to change not the conclusions but the
arguments - for both sides of any controversial issue.
~ D.D. Friedman ~
Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de positieve economische analyse van het recht en de
normatieve economische analyse van het recht:
De positieve rechtseconomische analyse: houdt zich bezig met het recht zoals het is. Bezien
wordt of het bestaande recht efficiënt is.
- De (verklarende) positieve rechtseconomie beoogt – economische – antwoorden te geven op
vragen naar het ontstaan en de inhoud van rechtsregels en rechtsinstituties. In de positieve
rechtseconomie wordt met behulp van economische principes een verklaring gegeven voor
bestaande rechtsregels en rechtsinstituties.
(vb: Waarom heeft een bepaalde juridische regeling een bepaalde vorm gekregen?
Waarom is bijvoorbeeld toetreding tot de markt van de advocatuur niet vrij maar
voorbehouden aan juristen die aan bepaalde kwalificaties voldoen?)
- Tevens wordt in de (evaluerende) positieve economische analyse van het recht getracht om
de gedragseffecten van rechtsregels te voorspellen of evalueren. Waarom en hoe zullen
mensen waarschijnlijk reageren op bepaalde rechtsregels? Daarbij wordt geprobeerd om
globaal vast te stellen of die rechtsregels – meer of minder – efficiënt zijn en wat de te
verwachten gevolgen van die rechtsregels op de maatschappelijke welvaart zijn.
(vb: De (evaluerende) positieve economische benadering van het aansprakelijkheidsrecht
evalueert bijvoorbeeld hoe op het terrein van verkeersaansprakelijkheid regels van
risicoaansprakelijkheid respectievelijk schuldaansprakelijkheid het gedrag van
verkeersdeelnemers en de kans op het ontstaan van ongevallen beïnvloeden.)
De normatieve economische analyse: tracht aan te geven hoe het recht er uit zou moeten zien,
waarbij het uitgangspunt is dat het recht efficiënt behoort te zijn. (De normatieve
rechtseconomie is meer omstreden en wordt kritischer door juristen ontvangen.)
, - Bij de normatieve analyse wordt aan de hand van het efficiëntiecriterium aangegeven welke
rechtsregel gehanteerd zou moeten worden. (Is een beleidsmatige aanbeveling). Een
positieve economische analyse waaruit naar voren komt dat bepaalde bestaande
rechtsregels niet (voldoende) efficiënt zijn, leidt derhalve tot een normatieve economische
analyse. Er wordt dan een normatieve uitspraak gedaan en aangegeven welke veranderingen
in het recht tot betere resultaten kunnen leiden vanuit het oogpunt van efficiëntie.
Bij de normatieve economische analyse wordt bijvoorbeeld naar voren gebracht welke
aansprakelijkheidsregel op het terrein van verkeersaansprakelijkheid –
schuldaansprakelijkheid of risicoaansprakelijkheid – van toepassing zou moeten zijn.
De rechtseconomie stelt drie fundamentele vragen:
1. Waarom hebben wij een rechtsregel? [= (verklarende) positieve rechtseconomie]
2. Wat is het effect van bepaalde rechtsregels? [= (evaluerende) positieve rechtseconomie]
3. Welke rechtsregel is wenselijk vanuit het perspectief van efficiëntie? [= normatieve
rechtseconomie]
(Deze vragen zijn aan elkaar verwant maar kunnen duidelijk worden onderscheiden.)
In het bovenstaande zijn enkele kernbegrippen uit de rechtseconomie naar voren gekomen:
gedragseffecten, efficiëntie en maatschappelijke welvaart.
Gedragsprikkels: (ook wel: incentives)
Rechtsregels definiëren de rechten en plichten van mensen die in een maatschappelijk verband leven
(een samenleving). Daardoor wordt het onderlinge verkeer tussen mensen vergemakkelijkt en in
goede banen geleid.
Ex post = In de traditionele juridische invalshoek wordt het recht met name gezien als een
instrument om gerezen conflicten tussen mensen uit de wereld te helpen. Er wordt ex post (achteraf)
gekeken naar een conflict dat in een concrete situatie is ontstaan en aan de hand van het recht wordt
getracht dit conflict op te lossen.
Ex ante = In de rechtseconomie worden rechtsregels daarentegen beschouwd als instrumenten om
gedrag te beïnvloeden. De rechtseconomie analyseert ex ante (vooraf) welke effecten rechtsregels
zullen hebben. Rechtsregels creëren prikkels die toekomstig gedrag van mensen kunnen sturen.
Rechtsregels kunnen mensen naar ander gedrag manoeuvreren dan zij bij afwezigheid van die regels
zouden hebben gekozen. Daardoor kan worden voorkomen dat ongewenste situaties of ongewenste
gedragingen zich in de toekomst zullen voordoen.
From an economist point of view:
Legal rules are to be judged by the structure of incentives they establish and the
consequences of people altering their behavior in response to those incentives.
~ D.D. Friedman ~
‘Ex Ante and Ex Post’, by W. Farnsworth:
Stel dat een bankovervallen een klant gijzelt en dreigt haar neer te schieten tenzij de medewerker
geld geeft. De medewerker geeft het geld niet en dus schiet de overvaller de klant neer. De bank
wordt aangeklaagd door de familie. En de rechters moeten nu beslissen. Voor de rechters zijn er
twee mogelijkheden:
, 1. Aan de ene kant kan de rechter kijken naar wat misschien rechtvaardig voelt en dus de bank
schade vergoeding laten betalen aan de familie. Ex post benadering. Hoe los je het probleem
wat er nu is op en zorg je er voor dat de schade die nu is gelopen zo veel mogelijk wordt hersteld.
2. Aan de andere kant kan de rechter ook kijken wat de gevolgen zouden zij voor soortgelijke
gevallen later. Ex ante benadering. Hoe doe je dit? Kijk naar de gevolgen die elke uitkomst
zou hebben en welke de kans op herhaling verminderd.
Het scenario wat hiervoor wordt genoemd heeft de volgende gevolgen; de bank betaald schade
vergoeding aan de familie. Dit geeft de bank een prikkel om er voor te zorgen dat het niet weer
gebeurd en waarschijnlijk zal de bank volgende keer dat iemand gegijzeld wordt het geld mee
geven omdat ze weten dat ze anders toch hun geld wel kwijt raken tijdens de rechtszaak.
Hiermee geeft je dieven een prikkel om meer te gijzelen omdat zij merken dat dit werkt. Op deze
manier maak je de kans op gijzelingen alleen maar groter. Zoals the Illinois Supreme Court het
verwoordde: “In this particular case the result may appear to be harsh and unjust, but, for the
protection of future business invitees, we cannot afford to extend to the criminal another weapon
in his arsenal.” Op basis hiervan is dus duidelijk dat de bank deze rechtszaak moet winnen,
waarom? Omdat je door een uitspraak te doen ook gevolgen creëert voor de toekomst en daar
moet een rechter rekening mee houden. Het gaat om vooruit kijken en je af te vragen welke
gevolgen de beslissing over deze zaak zal hebben in de toekomst, op partijen die in soortgelijke
situaties zitten en nog niet hebben besloten wat te doen, en waarvan de keuzes kunnen worden
beïnvloed door de gevolgen die de wet voor hen heeft.
“So here we arrive at a different vision of what the law can do about a case.
Instead of looking back and deciding who should bear the suffering, it can look
ahead and decide what ruling will make the suffering less likely to occur later.” ~
W. Fawnsworth ~
Er zijn dus 2 duidelijke manieren om naar het recht te kijken: ex post en ex ante. Een deel van wat
rechterlijke beslissingen interessant maakt is dat rechtbanken op beide manieren denken wanneer ze
zaken beslissen, en dat de twee denk stijlen kunnen leiden tot hele verschillende conclusies. Beslecht
de beslissing van een rechter het geschil tussen deze partijen of is het een regel voor anderen in de
toekomst? Het doet bijna altijd beide.
Het is soms moeilijk om ex ante te denken. Maar een paar manieren zijn:
1. Stel je voor dat beide partijen winnen en denk aan hoe zij er over een week in zouden staan. Wat
zouden de gevolgen zijn?
2. Hoe zou de wetgever zo’n probleem aanpakken?
Stel het gaat om een huis wat te ver over een erf grens is gebouwd. De ex post oplossing zou zijn om
de bouwer schade vergoeding te laten betalen of het stuk grond te huren van de ander. Dit zou
echter kunnen leiden tot het feit dat als iemand een stuk land wil en jij dat niet wil verkopen dat ze
maar beter kunnen beginnen met bouwen op jouw grond i.p.v. onderhandelen omdat de kans dat ze
het stuk grond dan mogen houden (maar er wel een stukje meer voor moeten betalen) het grootste
is. Daarom is de ex ante uitkomst het slopen van het over de grens gebouwde stuk. Als de casus aan
alle kanten wijst naar een makkelijke ex post uitkomst, en de ex ante uitkomst is ook nog eens niet
fijn want daarmee verspil je werk wat al gebouwd was, waarom zou je er dan toch voor gaan? Nou
omdat de regel wanneer hij wordt toegepast er bruut en slecht uit ziet maar hij in werkelijkheid juist
prachtig maar onzichtbaar werkt door er voor te zorgen dat het gebruik er van zeldzaam wordt.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper florinebriet. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.
