I&M blok 4 – Recht & ethiek
Inhoudsopgave
Gezondheidsrecht ........................................................................................................................................... 2
Week 1 ................................................................................................................................................................ 2
Aantekeningen hoorcollege ........................................................................................................................... 2
Hoofdstuk 1 – Recht en gezondheidszorg...................................................................................................... 4
Hoofdstuk 2 – Professionaliteit...................................................................................................................... 6
Week 2 .............................................................................................................................................................. 13
Aantekeningen hoorcollege ......................................................................................................................... 13
Hoofdstuk 4 – Het beroepsgeheim .............................................................................................................. 16
Hoofdstuk 5 – De behandelingsovereenkomst ............................................................................................ 18
Hoofdstuk 6 – Dossier en inzage .................................................................................................................. 20
Hoofdstuk 8 – De positie van ouders en hun kinderen in de behandelingsovereenkomst ......................... 21
Week 3 .............................................................................................................................................................. 24
Aantekeningen hoorcollege ......................................................................................................................... 24
Hoofdstuk 9 – Gedwongen zorg .................................................................................................................. 31
Hoofdstuk 13 – Het Nederlandse zorgstelsel............................................................................................... 34
Week 4 .............................................................................................................................................................. 35
Aantekeningen hoorcollege ......................................................................................................................... 35
Hoofdstuk 3 – Kwaliteit van de zorg ............................................................................................................ 38
Hoofdstuk 12 – Civielrechtelijke en strafrechtelijke aansprakelijkheid ....................................................... 39
Ethiek ........................................................................................................................................................... 41
Week 5 .............................................................................................................................................................. 41
Aantekeningen hoorcollege ......................................................................................................................... 41
Hoofdstuk 3 – Werken in een relatie ........................................................................................................... 42
Hoofdstuk 6 – Professionaliteit.................................................................................................................... 43
Hoofdstuk 7 – Verklaring van termen .......................................................................................................... 45
Week 6 .............................................................................................................................................................. 47
Aantekeningen hoorcollege ......................................................................................................................... 47
Hoofdstuk 4 – Werken in een organisatie ................................................................................................... 47
Hoofdstuk 5 – Zorgverlenen in een samenleving ........................................................................................ 48
Week 7 .............................................................................................................................................................. 51
Aantekeningen hoorcollege ......................................................................................................................... 51
Hoofdstuk 2 – Afhankelijkheid ..................................................................................................................... 52
,Gezondheidsrecht
Week 1
Aantekeningen hoorcollege
Voorbeeld tentamenvraag
Een net afgestuurde HBO-verpleegkundige heeft zich in het BIG-register ingeschreven. Welke stelling
is juist?
A) Deze verpleegkundige mag op eigen indicatie een injectie geven, mits hij/zij bekwaam is.
B) Deze verpleegkundige mag medicatie verstrekken en valt onder het tuchtrecht.
C) Deze verpleegkundige mag een infuus inbrengen als hij/zij zelfstandig bevoegd is.
Gezondheidsrecht = recht met betrekking tot zorg voor de gezondheid (recht op gezondheidszorg)
- Recht met betrekking tot de positie van individuen in dat verband
- Centraal
o Rechten van de patiënt en het recht op gezondheidszorg
o Ethiek en aansprakelijkheid spelen hierbij een belangrijke rol
Twee grondslagen in het Gezondheidsrecht:
1. Zelfbeschikkingsbeginsel
o Recht op onaantastbaarheid van het lichaam (mensen hebben keuze of ze behandeld
worden)
o Recht op eerbiediging van persoonlijke levenssfeer (privacy, beroepsgeheim)
o Recht op zelfmanipulatie (cosmetische chirurgie)
2. Recht op gezondheidszorg
o Waarborgen kwaliteit
o Waarborgen toegankelijkheid
1865 – Wet op de uitoefening geneeskunst à algemeen verbod op uitoefening geneeskunst
- Beroep van arts, tandarts en verloskundige: beroepsbescherming
o Onbevoegd uitoefenen beroep à strafbaar
- Verpleegkundigen, verzorgenden, paramedici: titelbescherming
o Onbevoegd uitvoeren van titel à strafbaar
o Voor verpleegkundigen: de speld
Wet BIG:
- Doel = bevorderen en bewaken kwaliteit van beroepsuitoefening
- Bescherming van publiek tegen ondeskundig en onzorgvuldig handelen door
beroepsbeoefenaren
- Achterliggende gedachte
o Uitoefening van geneeskunst is vrij, met uitzondering van voorbehouden
handelingen
o Patiënt mag zelf kiezen door wie hij zich laat behandelen
o Toezicht/handhaving van verantwoorde beroepsuitoefening
Geneeskunst = alle verrichtingen – het onderzoeken en het geven van raad daaronder begrepen –
ertoe strekkende om iemand van een ziekte te genezen, hem voor het ontstaan van een ziekte te
behoeden of zijn gezondheidstoestand te beoordelen, dan wel deze verloskundige bijstand te
verlenen.
2
,Tegenwoordig: geen beroepsverbod maar titelbescherming
- Lichte regeling: verzorgende, diëtist, logopedist, mondhygiënist
o Beschermende opleidingstitel
o Geen BIG-register
o Geen tuchtrechter
- Zware regeling: artsen, verpleegkundigen, apothekers, verloskundigen
o Beschermde beroepstitel
o BIG-register
o Voorbehouden handelingen
o Tuchtrecht
Onbekwaam maakt onbevoegd!!
Bevoegdheidsregeling:
- Zelfstandig bevoegd à binnen eigen deskundigheidsterrein
- Onbevoegd
o In opdracht van zelfstandig bevoegde à opdrachtgever houdt toezicht
o Functionele bevoegdheid à zonder direct toezicht, maar nog steeds in opdracht van
Nieuw wetsvoorstel:
- Taakherschikking à capaciteitsprobleem
- Verpleegkundig specialist, physician assistant, klinisch technoloog
- Zelfstandige bevoegheden voor bepaalde voorbehouden handelingen
o Voorspelbare en routinematige medische handelingen
- Tuchtrecht (beperkt)
- Voordelen
o Meer aandacht en tijd voor patiënt
o Arts heeft minder routinematige handelingen
o Arts heeft meer tijd voor specialistische zorg
HBO-verpleegkundige:
- I.M. injectie à niet bevoegd
- I.V. injectie à niet bevoegd
- Inbrengen infuus à niet bevoegd
- Spoelen van infuus à geen voorbehouden handeling (wel bevoegd)
- Diagnose vaststellen à geen voorbehouden handeling (wel bevoegd)
- Bloedgas prikken à niet bevoegd
- Medicatie voorschrijven à niet bevoegd (behalve diabeet vpk, oncologie vpk en long vpk)
- Medicatie verstrekken à geen voorbehouden handeling (wel bevoegd)
BIG-register:
- Omschrijving deskundigheidsgebied
- Voldaan aan opleidingseisen
- Bedoelt voor patiënten om hun hulpverleners in op te zoeken
- Maatregelen tuchtrecht
o Beperking van bevoegdheid
o Berisping à aard van vergrijp
o Geldboete à aard van vergrijp
o Schorsing à aard vergrijp
- Waarschuwingen komen er niet in te staan!
3
,Toezicht en handhaving:
- IGZ à inspectie voor gezondheidszorg
o Tuchtrecht
o Bestuurlijke boete
o Strafsanctie
Alternatieve geneeskunst is altijd in aanvulling op de beroepsnormen en niet ter vervanging van.
Hoofdstuk 1 – Recht en gezondheidszorg
Recht = het geheel van overheidsregels dat de samenleving ordent
Doel van het recht = het ordenen van de samenleving en het geven van regels om conflicten op te
lossen zodat de orde kan terugkeren
Rechtsbronnen = de vindplaatsen van het recht
1. Wet
- Belangrijkste vindplaats van het recht
- Wetten = algemeen geldende regels afkomstig van een overheidsorgaan
2. Jurisprudentie
- De verzamelde rechtspraak waarin het aan de rechter is om in zijn uitspraak de wet uit te
leggen en toe te passen op de zaak
- Medisch tuchtcollege = een speciale instantie die binnen de beroepsgroep van
(geregistreerde) zorgverleners bindende uitspraken doet over de zorg die een
zorgverlener heeft geboden
3. Internationaal verdrag
- Hebben steeds meer invloed op ons nationale recht
4. Gewoonte
- Het moet gaan om een vaststaand en door iedereen in een bepaalde sector erkend
gebruik dat in die kring ook als ‘recht’ wordt ervaren
- Vb: handjeklap van veehandelaren op de veemarkt à ook al staat het niet in de wet, op
de veemarkt is de koop pas gesloten nadat deze met handjeklap is bezegeld
Rechtsgebieden:
1. Burgerlijk recht
- Geeft regels voor de rechtsverhouding tussen burgers (en bedrijven) onderling
- Regelt bijvoorbeeld de koopovereenkomst, huurovereenkomst en arbeidsovereenkomst
- Er is geen opsporingsdienst die controleert of iedereen zich wel aan de regels van het
burgerlijk recht houdt
- Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering beschrijft de procesregels van het burgerlijk
recht
2. Bestuursrecht
- Stelt de overheid in staat om te zorgen voor een goede gang van zaken in de samenleving
- Vb: belastingwetgeving, milieuwetgeving en regelgeving over de sociale zekerheid tot het
bestuursrecht
- Algemene wet bestuursrecht schept een algemeen kader voor de verschillende
onderdelen van het bestuursrecht
3. Staatsrecht
- Geeft regels voor een democratische organisatie van onze overheid
- Beschrijft de grondrechten van burgers
- De Grondwet vormt de grondslag van het staatsrecht
4
, 4. Strafrecht
- Meeste strafbepaling zijn te vinden in het Wetboek van Strafrecht
- Vervolgen = dat de officier van justitie de zaak voor de rechter brengt
- Medische missers worden in de meeste gevallen niet strafrechtelijk afgedaan à gebeurt
alleen bij zeer ernstige fouten die de dood of zwaar lichamelijk letsel tot gevolg hebben
gehad
5. Internationaal recht
- EVRM = Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de
fundamentele vrijheden
Gezondheidsrecht:
Wet BIG = De Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg
- Geeft regels voor handelingen op het gebied van de individuele gezondheidszorg
o Alle activiteiten in de zorg die worden verricht in verband met de gezondheid van
één individueel persoon, inclusief het doen van onderzoek en het geven van
advies
- Richt zich vooral op de kwaliteit van de individuele beroepsbeoefenaar in de
gezondheidszorg
- Stelsel van registratie, titelbescherming en tuchtrecht voor 9 zorgberoepen
- Stelsel van voorbehouden (medische) handelingen die uitsluitend door bevoegde
zorgverleners mogen worden verricht
Wkkgz = Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg
- Stelt eisen aan de zorg die zorgaanbieders bieden en geeft een regeling voor de
afhandeling van klachten
WGBO = Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst
- Geeft regels voor de hulpverleningsrelatie tussen een individuele patiënt en de
zorgverlener
- Geeft regels over het beroepsgeheim, de behandelingsovereenkomst, het dossier en het
inzagerecht, de informatieplicht en de toestemming voor een behandeling
Wet zorg en dwang en de Wet verplichte GGZ:
- Hoofdregel in het gezondheidsrecht is dat de patiënt zelf over zijn beslist: de
zorgverlener mag in principe alleen behandelen met toestemming van de patiënt
- Geven regels voor gedwongen zorg en opname en voor de positie van een patiënt als hij
gedwongen is opgenomen of gedwongen zorg ondergaat
- Vallen beide onder het bestuursrecht omdat beslissingen over gedwongen zorg en
gedwongen opname gezien worden als een overheidstaak
Rechtsbeginselen = de algemene normen die het fundament vormen voor het recht
Drie belangrijkste rechtsbeginselen voor het gezondheidsrecht:
1. Zelfbeschikking = de vrijheid die ieder mens heeft om zoveel mogelijk zelf te beslissen
2. Bescherming = dat er verantwoordelijkheid moet worden genomen voor mensen die
(dringend) hulp en zorg behoeven
3. Gelijkheid = dat iedereen in gelijke omstandigheden aanspraak behoort te kunnen maken op
goede zorg
Moraal = het geheel van waarden en normen dat wordt gehanteerd door een persoon of door een
groep
5
, Ethiek = het nadenken over en het analyseren van deze moraal
- Bestudeert en analyseert de waarden en normen die wij hanteren
Hoofdstuk 2 – Professionaliteit
Professionaliteit: van belang voor effectieve zorg en voor het vertrouwen van de samenleving in de
gezondheidszorg à wordt vooral bewaakt door de wet BIG
Kerndoel wet BIG: het bewaken van een goede beroepsuitoefening door de individuele professionals
in de gezondheidszorg
Voor de kwaliteitsbewaking zet de Wet BIG een aantal instrumenten in:
- Titelbescherming door registratie
- Titelbescherming door opleiding
- Voorbehouden handelingen, door zelfstandig bevoegden
- Voorbehouden handelingen, door opdracht en functionele zelfstandigheid
- Tuchtrecht
- Strafbepalingen
Titelbescherming door registratie:
- Pas als de beroepsbeoefenaar zich in het desbetreffende register heeft laten inschrijven,
heeft hij het recht om de titel van bv. vpk, arts, fysio, etc te voeren
- Registratie is pas mogelijk als de zorgverlener aan bepaalde opleidingsvereisten voldoet
- CIBG: houdt de registers voor de verschillende beroepen bij
- De registers zijn openbaar, zodat iedereen kan nagaan of de persoon die zich als vpk
voordoet, ook werkelijk vpk is
Het systeem van titelbescherming door registratie geldt voor: artsen, tandartsen, apothekers,
gezondheidszorgpsychologen, psychotherapeuten, fysiotherapeuten, verloskundigen,
verpleegkundigen, physician assistants à artikel 3-beroepen
Artikel 14-specialismen = specialismen binnen een beroepsgroep
Vijf verpleegkundige specialismen:
- Preventieve zorg bij somatische aandoeningen
- Acute zorg bij somatische aandoeningen
- Intensieve zorg bij somatische aandoeningen
- Chronische zorg bij somatische aandoeningen
- Geestelijke gezondheidszorg
Let op:
- De registratie van het beschermde specialisme is 5 jaar geldig; daarna is herregistratie
mogelijk als de vpk specialist kan aantonen dat hij zijn vakkennis op peil heeft gehouden en
in voldoende mate in het specialisme werkzaam is
- De vier somatische specialismen voor vpk gaan in de toekomst op in één specialisme à twee
specialismen over; specialisme somatische aandoeningen en specialisme geestelijke
gezondheidszorg
- Artsen met een bepaald specialisme kunnen zich bij de KNMG laten inschrijven in een
specialistenregister, waardoor ook hun specialistentitel is beschermd
6