WHY ZEBRAS DON’T GET ULCERS
H1. WHY DON’T ZEBRA’S GET ULCERS?
Langdurige stress: accumulatie kan uiteindelijk ziekte (mede)veroorzaken
Persoonlijkheid van belang in hoe je omgaat met stress; invloed op ontwikkeling van ziekte
Acute fysieke stress: directe actie noodzakelijk; niet erg, omdat het lichaam hiervoor is gemaakt
Chronische stress: langdurige actie noodzakelijk; wel erg, uitputtingsslag voor het lichaam
Psychologische en sociale belemmeringen: overmatig nadenken kan leiden tot stress
Homeostase = lichamelijke balans
Stressor = factor die de balans verstoort (of mogelijk kán verstoren: anticipatie)
Stressrespons = wat het lichaam doet om de balans te herstellen
Selye (1930): onderzocht langdurige en terugkerende stress bij ratten door injecties toe te dienen en
vond maagzweren, vergrote nieren (stresshormoonproductie) en verkleinde immuun weefsels.
Het lichaam heeft een opvallend lijkende set van responsen (“general adaptation syndrome”
of tegenwoordig stressrespons) voor een groot aantal stressoren.
Als stressoren te lang aanhouden, maken ze je ziek.
Originele homeostase concept:
1) Eén optimaal level in het lichaam; niet waar! Verschilt per omstandigheid.
2) Optimale level wordt bereikt door lokale regulatorsystemen in het lichaam.
Vb. Watertekort: nieren merken dit en produceren minder urine om water te conserveren.
Herziene homeostase concept = het allostatische concept:
1) Brein vindt uit wat er aan de hand is en stuurt signalen om werkzaamheden aan te sturen.
2) Homeostase kan bereikt worden op verschillende manieren met verschillende uitkomsten.
Vb. Watertekort: brein ontdekt, vertelt nieren wat te doen, stuurt signalen om water weg te halen
van waar het normaal het lichaam verlaat en zorgt ervoor dat je dorst krijgt.
1
,WAT DOET HET LICHAAM OM OM TE GAAN MET EEN ACUTE STRESSOR?
- Glucose verzamelen en zo snel mogelijk naar kritieke spieren brengen.
- Hartslag, bloeddruk ademhaling verhogen om transport van voedingsstoffen en zuurstof te
versnellen.
- Langetermijnprocessen op pauze zetten omdat alle energie acuut nodig is.
o Groei en reproductie (seksuele drive vermindert bij acute stress)
o Immuniteit vermindert, is op dat moment minder dringend
- Analgesie = onderdrukking van pijngevoel
- Bepaalde geheugenaspecten verbeteren (heb ik dit al eerder meegemaakt?)
- Zintuigelijke gewaarwordingen worden scherper (schrikken van telefoon tijdens spannende film)
Selye’s stressresponstheorie:
1) Stressor wordt waargenomen, initiële alarmen gaan af in het hoofd.
2) Adaptatie of weerstand = stressresponssysteem aangezet, allostatische balans herstelt
3) Uitputting, punt waarop je ziek wordt omdat voorraad stresshormonen op is klopt niet!
Bij langdurige stress is de stressrespons schadelijker dan de stressor zelf.
- Continue hoge bloeddruk, verminderd immuunsysteem, stresssysteem in het brein beschadigd.
Allostatische belasting = als het herstellen van de balans na een stressor zoveel hormonen e.d. kost
dat het andere processen in het lichaam verstoort.
Soms wordt de stressrespons te lang in stand gehouden of worden verschillende componenten van de
stressrespons op andere momenten uitgezet. Bijvoorbeeld ene hormoon nog steeds geproduceerd,
terwijl het andere al verdwenen is. Dit zorgt voor onbalans en mogelijk stress gerelateerde ziekten.
Conclusie is dat het niet kunnen aanzetten van stressrepons problematisch kan zijn, evenals het niet
kunnen uitzetten van een stressrespons.
A. Chronische of herhaaldelijke stressoren kunnen je ziek maken, maar dit is afhankelijk van de
reactie op een stressor.
B. Stress verhoogt het risico op aandoeningen die je ziek maken of verhogen – wanneer je een
aandoening hebt – de kans dat je verdedigingsmechanisme het niet meer aan kan.
Addison’s ziekte: bij stress te lage bloeddruk men raakt in shock
Shy-Drager syndroom: mensen die dit hebben, krijgen bij staan al een te lage bloeddruk
duizeligheid, slappe spieren e.d.
2
,H2. GLANDS, GOOSEFLESH, AND HORMONES
Hersenen sturen signalen via zenuwen van ruggengraat naar de rest van het lichaam.
Autonome, onbewuste zenuwstelsel bestaat uit:
- Sympathische zenuwstelsel: actieve deel van het autonome zenuwstelsel
o Regelt de vier F = flight, fight, fright en seks
o Is verantwoordelijk voor alle actie (snellere hartslag, bloed naar spieren)
o Epinefrine uitgescheiden bij zenuweinden in bijnieren
o Norepinefrine uitgescheiden bij zenuweinden door het hele lichaam
- Parasympatische zenuwstelsel: medieert kalme en vegetatieve acties als slapen
o Groei, energieopslag en optimistische processen (langzamere hartslag…)
o Bloed vanuit spieren
- Om te voorkomen dat deze delen tegelijk werken, inhiberen hersendelen elkaar.
Hypothalamus = grote rol in activatie en inhibitie van hormonen die de hypofyse aansturen
Hypofyse = stuurt andere hormoonklieren aan
Duale aansturing: zowel inhiberend als activerend hormoon van hypothalamus zorgen ervoor dat een
bepaald hypofysehormoon wordt geproduceerd.
Adrenaline = Epinefrine
Twee belangrijke hormonen voor de stressrespons:
Noradrenaline = Norepinefrine
1) Epinefrine en norepinefrine = werkt binnen seconden
2) Glucocorticoïden = werkt binnen minuten of uren
Stress hypothalamus laat CRH los hypofyse laat ACTH los in bloedbaan bijnieren
laten glucocorticoïden vrij (+ soms alvleesklier glucagon)
Glucocorticoïden = stresshormonen, maken energie
Verschillende stresshormonen van de hypofyse: vrij in het lichaam
Prolactine: onderdrukken reproductie tijdens stress
Endorfines en enkefalines: verminderen o.a. pijnperceptie
Vasopressine, antidiuretisch hormoon: cardio-vasculaire stressrespons = vocht vasthouden
Het lichaam reageert niet alleen op stress door voor te bereiden op agressie of vluchten en er zijn
verschillen tussen de geslachten in fysiologische en psychologische stress.
Niet alle stressoren zorgen voor dezelfde stressrespons, o.a. afhankelijk van de psychologische context.
3
,H3. STROKE, HEART ATTACKS, AND VOODOO DEATH
Activatie van cardiovasculair systeem bij acute stress:
- Hart sneller pompen (parasympatisch geïnhibeerd, sympathisch geactiveerd)
- Hart met meer kracht pompen (bloedvaten naar het hart worden stijver, dus bloed komt harder
tegen hartwanden aan deze rekken mee en geven bloed meer kracht mee naar het lichaam)
- Minder bloed naar de ingewanden, meer naar de spieren
- Minder bloed naar de nieren en nieren houden meer vocht vast (door vasopressine)
o Vocht dat in de nieren zit kan weer terug het lichaam in, eenmaal in blaas niet meer
Cardiovasculaire systeem wanneer waakzaamheid vereist is:
- Hartslag en kracht van bloedstroom verlagen
- Vasculaire weerstand in het lichaam wordt verhoogd, inclusief de spieren
- Wanneer dit over is stuurt parasympatische zenuwstelsel alles weer aan tot rust
CHRONISCHE STRESS EN CARDIOVASCULAIRE AANDOENINGEN
Bij chronische stress houden lichamelijke aanpassingen lang aan, wat mogelijk schadelijk kan zijn.
1) Hypertensie = chronisch hoge bloeddruk
2) Bloedvaten moeten harder werken om bloedstroom te reguleren bloedvatwand wordt dikker
en stijver bloeddruk wordt nog hoger enz.
3) Linker ventriculaire hypertrofie = linker ventrikel van het hart wordt verdikt door continue
harde aanstroom van bloed uit het lichaam (risico voor onregelmatige hartslag)
Bifurcatie = opsplitsen van bloedvaten in steeds kleinere vaatjes.
Hypertensie kan de wandjes van kleine bloedvaten makkelijk beschadigen.
- Immuunsysteem komt in actie om deze beschadigingen te verhelpen = ontsteking
- Vetcellen worden aangemaakt en via bloed vervoerd naar de beschadiging
- Tijdens stress maakt sympathische zenuwstelsel bloed dikker
artherosclerose = accumulatie van ophopingen aan bloedvatwand
- Wanneer iemand veel cholesterol in het bloed heeft wordt het risico op dichtslibben groter
C-reactieve proteïne = gemaakt in de lever, afgegeven op het signaal van letsel naar beschadiging
o Goede predictor van cardiovasculaire aandoeningen! Beter dan cholesterol.
Claudicatio = wanneer veel atherosclerotische plak zuurstoftoevoer naar ledematen blokkeert
Trombose = wanneer plakdeeltje loslaat (bv. door hoge bloeddruk) en vast komt te zitten in kleiner
bloedvat en zo de bloedstroom daar helemaal blokkeert.
o Gevolgen : in het hart hartaanval, in de hersenen herseninfarct/ beroerte
4
,Myocardiale ischemie = bloedvaten naar het hart dichtgeslibd, waardoor het hart geen glucose en
zuurstof meer krijgt aangeleverd.
o Acute stress maakt kleine bloedvaatjes nog kleiner (waar minder voedingsstoffen
nodig zijn) hart heeft tijdelijk nog groter tekort aan voedingsstoffen en zuurstof
o Dit kunnen zowel psychologische of fysiologische stressoren zijn
Inademen : sympathisch, dus hartslag hoger. Uitademen = parasympatisch, dus hartslag lager.
Door het monitoren van ademhaling en hartslag kan gekeken worden of er een continue stressreactie is
na psychologische stressor (sympathische deel actiever) of dat deze na de stressor wordt
uitgeschakeld. Aanhoudende stressreactie geeft continu hogere hartslag, ook bij uitademen.
PLOTSELINGE HARTAANVAL
Extreme, onoverzienbare acute stress (bv. overlijden partner) leidt tot:
- Ventriculaire hartritmestoornis
- Ventriculaire fibrillatie (samentrekking van spieren in hartkamerwanden) + onvoldoende
doorbloeding
Logischerwijs is dit een groter risico wanneer iemand al een slecht hart of slechte doorbloeding heeft.
Dit kan ook gebeuren bij extreme plezier of opwinding = hetzelfde effect als bij verdriet of angst.
VERSCHILLEN IN HARTSTOORNISSEN TUSSEN MANNEN EN VROUWEN
- Meer mannen krijgen een hartaanval dan vrouwen.
- Meer vrouwen overlijden eraan of worden er invalide door : vaak ± 10 jaar later dan mannen.
Bij vrouwen hartaanval veroorzaakt door:
- Teveel opwinding van het sympathische zenuwstelsel
- Te hoge secretie van glucocorticoïden
- Stress onderdrukt de oestrogeen niveaus:
o Oestrogeen vermindert de kans op hartstoornissen, maar verhoogt de kans in
combinatie met progestageen
o Oestrogeen remt de vorming van artherosclerose, vermindert niet de plak die er al is
5
,VOODOO DOOD
De sjamaan van een stam:
- Ziet dat iemand ernstig ziek is en vervloekt hem (in feite is het voorspellen van iemands dood)
- Vervloekt iemand en vergiftigd deze vervolgens
- Zegt dat iemand vervloekt is, waarop de gemeenschap hem goed eten en water ontzegd
Dit fenomeen komt zowel voor bij mensen die al ziek zijn, maar ook bij jonge en gezonde mensen.
Cannon : overactiviteit van sympathische zenuwstelsel door angst om vervloekt te worden.
Richter: overactiviteit van parasympatische zenuwstelsel, omdat het individu het simpelweg al opgeeft.
Davis en DeSilva concludeerden dat als geloof in iets je kan genezen, het je ook kan vermoorden.
PERSOONLIJKHEID EN HARTSTOORNISSEN: EEN INTRODUCTIE
Twee mensen hebben een heftig leven, maar één van de twee krijgt een cardiovasculaire aandoening:
- De ene persoon had al een beschadigd cardiovasculair systeem
- Genetische factoren die het systeem beïnvloeden (bv. elasticiteit bloedvaten, persoonlijkheid)
Risicofactoren als roken en overmatig eten vormen meer dan 50% van de variabiliteit in de oorzaak van
hartstoornissen.
H4. STRESS, METABOLISM, AND LIQUIDATING YOUR ASSETS
Energie uit voedsel wordt in ons lichaam gebruikt:
- Voeding wordt door enzymen afgebroken tot molecuulvorm, bijvoorbeeld glucose
- Via bloedvaten vervoerd naar de cellen die ze nodig hebben
- Cellen construeren uit de aangeleverde bouwsteentjes de benodigde proteïnen en vetten
Overtollige bouwsteentjes blijven niet los, maar worden aan elkaar gekoppeld en opgeslagen:
- Vetzuren en glyceriden triglyceriden
- Keten van glucosemoleculen = glycogeen
Insuline = glucose glycogeen
- Wordt gemaakt in alvleesklier (Eilandjes van Langerhans)
- Kan ook via parasympatische systeem worden aangemaakt: biologische klok (bv. iedere dag 17:00)
Glucagon = glycogeen glucose
- Wordt gemaakt in de alvleesklier (Eilandjes van Langerhans) 6
, ENERGIEMOBILISATIE TIJDENS EEN STRESSOR
Bij acute stress niet langer energie opslaan:
1) Sympathische zenuwstelsel activeren, parasympatische zenuwstelsel uitschakelen
2) Insuline afgifte stoppen
3) Glucocorticoïden worden vrijgegeven = blokkeren opslag van voedingsstoffen – cellen worden
minder gevoelig gemaakt voor insuline; effect mogelijk nog aanwezige insuline valt weg
Bij acute stress energie direct vrijmaken:
1) Stresshormonen breken de opgeslagen voedingsstoffen weer in stukjes
o Glucocorticoïden, glucagon, epinefrine en norepinefrine zorgen ervoor dat
triglyceriden weer worden afgebroken
glycogeen weer wordt omgezet in glucose
grote proteïnen in spieren worden omgezet in aminozuren
ze blokkeren opname van energie in spieren en vetcellen, maar spieren pakken
de benodigde voedingsstoffen door deze blokkade heen
2) In de lever worden aminozuren omgezet in glucose = gluconeogenese
“Chronic fatigue syndrome” = o.a. te weinig glucocorticoïden in bloedstroom te weinig energie om in
het dagelijks leven te kunnen functioneren
WANNEER WORDEN WE DAN ZIEK?
Gevolgen van chronische stress:
A. Inefficiënt energiegebruik: bij het opslaan en vrijmaken van energie gaat steeds iets verloren,
omdat het energie kost om dit proces te doen
B. Eventueel kunnen spieren langzaam wegkwijnen (myopathie): continue afbraak van proteïnen,
terwijl de spieren niet de kans krijgen ze weer op te bouwen en te gebruiken (niet heel
waarschijnlijk, komt zelden voor)
C. Omdat de kleine onderdeeltjes van voedingsstoffen door je bloed blijven circuleren, wordt de
kans vergroot dat bloedvatwanden dichtslibben. Cholesterol speelt hierbij een rol.
Tijdens stress meer LDL en minder HDL.
Slechte cholesterol = LDL, lage dichtheid lipoproteïne-geassocieerde cholesterol blijft plakken
Goede cholesterol = HDL, hoge dichtheid lipoproteïne-geassocieerde cholesterol verwijderd van de
plak aan bloedvatwand en op weg naar de lever
7
