Fundamentele rechten
Belang in de rechtsorde I ‘Nationaal’
Belang element van de rechtsstaat:
● Legaliteitsbeginsel
● Machtenscheiding/ verdeling
● Rechtsbescherming door onafhankelijke rechter
Belangrijk in democratie:
● Politieke grondrechten
● Gelijkheid
Belang in de rechtsorde II ‘Internationaal’
Element van de internationale rechtsorde:
● Doelstelling VN (art. 1 Handvest)
● Vastlegging in verdragen
● Staten spreken elkaar erop aan
● Toezicht en handhavingsmechanismen
● Jurisprudentie EHRM
Belang in de rechtsorde III ‘EU’
Toenemend belang in rechtsorde EU:
● Oorspronkelijke ‘4 vrijheden’
● Fundamentele rechten steeds meer betekenis (volgens ook art. 2 VEU) en eventueel
sancties bij schending (art. 7 VEU)
● Inmiddels eigen Handvest van de grondrechten
● Belangrijke arresten HvJ (opslaan verkeersgegevens, recht ‘om vergeten te worden’)
Praktisch/ principiële kwesties I ‘veiligheid’
Tal van maatregelen ter bevordering van de veiligheid beperken de grondrechten, onder
andere:
- opsporing strafbare feiten (bv huiszoeking)
- opslag gegevens (vingerafdrukken, DNA, verkeersgegevens)
- bestuurlijke maatregelen (o.a. gebiedsverboden)
- activiteiten AIVD
Praktisch/ principiële kwesties II ‘grenzen politiek debat’
Wanneer beperken?
● Bij aanzetten tot geweld?
- bv publicist schrijft op internet dat de premier dood moet
- bv oproepen tot strijd in Syrië
● Bij streven in samenhang met de uitgangspunten van de democratische rechtsstaat?
- verbod CP’ 86 (Rb Adam 18- 11- 1998)
, - verbod Refah Partisi (EHRM 13-2- 2003)
● Bij belediging, haatzaaien?
Grenzen politiek debat: belediging
Belediging gezagdragers/ staatshoofden:
● EHRM 13- 3 2018 (stern taulats)
- Veroordeeld wegens het verbranden van foto’s van de Koning, EHRM:
politieke discussie, betreft een gezagsdrager, niet tegen in privé persoon
gericht, veroordeling van die man is een schending van art. 10 EVRM
● Al eerder EHRM 15-3- 2011: koning niet te veel beschermen tegen belediging
● Mede onder invloed daarvan: in Nederland delict majesteitsschennis afgeschaft
Grenzen politiek debat: uitlatingen over groepen
● HR vernietigt arrest Hof Amsterdam, dat had overwogen dat een politicus alleen
strafbaar kan zijn, indien de uitlatingen aanzetten tot haat, discriminatie en geweld.
Jurisprudentie
Sunday times
● Persvrijheid
● Cruciaal voor een democratie
Vo. v. France
Feiten en procedure bij nationale rechter
- Mevr. Vo, zes maanden zwanger, is ter controle in het ziekenhuis
- In wachtkamer verwisseld met andere mevr. Vo; ingreep waardoor zij aanzienlijke
hoeveelheid vruchtwater verliest, wat uiteindelijk leidt tot een beëindiging van de
zwangerschap.
- In Frankrijk tracht zij een strafrechtelijke procedure wegens dood door schuld te
initiëren, tevergeefs, foetus kan in het Franse recht niet slachtoffer daarvan zijn.
Klacht bij EHRM: Frankrijk biedt onvoldoende bescherming aan het recht op leven,
vastgesteld in art. 2 EVRM, wegens ontbreken mogelijkheid strafrechtelijke vervolging.
Ontvankelijkheid?
● Is art. 2 EVRM überhaupt wel in het geding, nu het maar de vraag is of de foetus
grondrecht drager is?
● Heeft mevr. Vo wel alle nationale rechtsmiddelen (ook civiele en administratieve
recht) uitgeput, alvorens zij bij het EHRM heeft geklaagd?
● Hof: ontvankelijkheidsvraag sterk verweven met de inhoud van de klacht: toch klacht
wel behandelen (44)
In rechte
,Foetus drager van recht op leven?
● Onderzoek eigen jurisprudentie: ongeboren kind tot nu toe niet beschouwd als
persoon in de zin van art. 2 EVRM (80)
● In Europa grote verscheidenheid (cultuur, juridisch) in opvattingen ten opzichte van
begin van leven, geen consensus: ruime appreciatiemarge (82)
● Noch mogelijk, noch wenselijk dat Hof vraagt in abstracto zou beantwoorden ‘waar’
het leven van een mens begint (85)
● Overigens sws niet nodig, want zelfs als 2 EVRM van toepassing zou zijn, zou
Frankrijk niet in gebreke zijn (85)
● Art. 2 EVRM omvat weliswaar meer dan onthouding plicht (88) → positieve
verplichting het leven te beschermen maar (niet per se strafrechtelijk van aard:)
- effectieve bescherming tegen dood door schuld in gezondheidszorg kan ook
door onafhankelijke controle en civiele/ bestuursrechtelijke schadevergoeding
- tuchtrechtelijke sancties (90)
- niet per se strafrechtelijke procedure nodig
● Dictum: geen schending; 14 rechters geen schending - 3 wel
Opmerkingen
● Dragers van grondrechten, ongeborene in beginsel niet per se drager van EVRM
rechten (als een bepaald grondrecht al relevant is)
● Positieve verplichtingen: art. 2 EVRM meer dan alleen onthoudingsplicht (week 4)
● Daarbij wel vaak keuze aan maatregelen (week 4)
● Appreciatiemarge bij gebrek aan consensus in lidstaten (week 3)
● Achtergrond ook: verschillen in opvattingen over abortus
- Ierland: rechten ongeborene tot voor kort in grondwet; Polen strenge
wetgeving
- Duitsland: recht op privéleven moeder versus recht vrucht, afwegen door
BVerfG
- Sommige andere landen: vooral recht op privéleven moeder
● NL strafrecht: moord, doodslag op levensvatbare foetus mogelijk; dood door schuld
niet (art. 82a Sr)
● Grens levensvatbaarheid - grens abortus
Verenigingsvrijheid Gedetineerden
Feiten en procesverloop
● Vereniging van gedetineerden in huis van Bewaring De Schans heeft de directeur
verzocht om een vergadering te faciliteren
● Verzoek geweigerd
● Kort geding tegen de staat en tegen directeur aangespannen
● President vd Rb: vordering toegewezen; directeur had ruimte moeten geven aan
gedetineerden
● Hof: vernietigt vonnis en wijst vordering af
, In rechte
● Cassatiemiddel: ontoelaatbare beperking recht op vrijheid van vereniging/
vergadering als vastgesteld in art. 11 EVRM, art. 22 IVBPR en art. 9 Gw
● HR onderzoekt aantal aspecten:
- HR: inmenging niet alleen dan ‘voorzien bij wet’ (in lid 2 art. 11 EVRM en art.
22 IVBPR), indien wet in materiële zin daar met zoveel woorden in voorziet,
maar ook in geval van beschikking van een rechtens bevoegde uitvoerende
autoriteit (4.2). → ook is aan het vereiste voldaan (voorzien bij wet) als een
regeling een bevoegdheid geeft aan iemand en die persoon kan die
bevoegdheid gebruiken, (in dit geval vrijheid van vergadering in te perken).
- HR: lid 2 art. 11 EVRM (zo ook art. 22 IVBPR) vereist afweging tussen belang
uitoefening grondrecht en belangen genoemd in tweede lid (4.3):
➔ Directeur kon in redelijkheid tot afwijzing komen
➔ Directeur mocht mate van beschikbaarheid van ruimte en personeel
gewicht toekennen bij afweging, rekening houden met redelijke eisen
van gevangenhouding (volgens doelen in het 2e lid)
- HR: art. 9 Gw eist formeel wettelijke grondslag voor een beperking
➔ HR stelt echter dat degenen aan wie rechtmatig hun vrijheid is
ontnomen, door een beschikking van de directeur van de gevangenis
kunnen worden beperkt in de uitoefening van hun grondrecht voor
zover de uitoefening zich niet met de vrijheidsbeneming verdraagt
(4.2)
➔ Cassatieberoep verworpen
Gevangen zijn dragers van de in de Nederlandse Grondwet vastgelegde Grondrechten,
maar beperkingen van hun rechten hoeven niet aan dezelfde voorwaarden te voldoen als
beperkingen van de rechten van andere individuen.
Opmerkingen
● Gevangenen zijn dragers van grondrechten; beroep van vereniging op grondrecht
● HR neemt als vanzelfsprekend aan dat (vereniging van) gevangenen een beroep op
de grondrechten (Verdrag, Grondwet) toekomt; tegelijkertijd wel ruimte
beperkingsmogelijkheid geformuleerd w.b. Grondwet
● Zie tegenwoordig art. 15 lid 4 Gw (HR loopt daarop vooruit)
● Beperkingsmogelijkheden (week 3): voorzien bij wet/ overeenkomstig de wet in
EVRM betekent: wet in materiële zin (Sunday Times) en ook bevoegd gegeven
beschikking (Vygedet)
● ‘Wet’ in Grondwet betekent: wet in formele zin
● Noodzakelijkheidstoets in EVRM: afweging allerlei betrokken belangen
● Positieve verplichtingen
- rechter ziet in weigering directeur beperking van grondrecht
- tegelijkertijd gaat het om verschaffen van faciliteiten
- bij gevangenen onderscheid negatieve - positieve verplichtingen vaak niet
zeer scherp te maken (kosher/ vegan eten, bril)
