Uitwerking BOKS Module 10
Anatomie en fysiologie
Stress, gezondheid en welzijn
Autonoom zenuwstelsel in relatie tot stress en gedrag
Voordat stress optreedt is er vaak sprake van stress uitlokkende factoren,
genaamd stressoren. Dit kunnen ingrijpende levensgebeurtenissen zijn
maar ook chronische, dagelijkse ergernissen of gevoel van controleverlies.
Er is onderscheid te maken tussen stressoren die door de persoon zelf zijn
uit te lokken en stressoren van buitenaf. Voorbeelden die de zwangere zelf
kan uitlokken is bijvoorbeeld wanneer iemand chaotisch is en daardoor
vaak te laat komt. Gebeurtenissen van buitenaf zijn (traumatische)
ervaringen zoals overvallen worden door een natuurramp, ongeluk of
aanslag. In de zwangerschap kan er natuurlijk ook angst/zorgen zijn voor
het (on)geboren kind, de zwangerschap en de veranderingen door de
komst van een kindje. Lichamelijke stress systemen van de zwangere
vrouw kunnen geactiveerd worden bij angst en stress. Dit kan invloed
hebben op de foetus. Het autonome zenuwstelsel functioneert op een
onbewust niveau en reageert automatisch en snel op een stressvolle
situatie door bijvoorbeeld de hartslag, ademhaling en bloeddruk te
verhogen. De HPA-as is juist betrokken bij een minder snelle stressreactie.
De hypothalamus produceert CRF waardoor de hypofyse ACTH gaat
produceren. Dit komt via het bloed in de bijnierschors waardoor cortisol
wordt afgegeven. Verhoogde cortisolniveaus komen ook bij de foetus. Via
het sympathische deel van het autonome zenuwstelsel treedt er vasoconstrictie in de placenta op
waardoor er verminderde doorbloeding kan optreden. Zowel een verhoogde toevoer van cortisol als
verminderde placentadoorbloeding kan de foetale (hersen)ontwikkeling verstoren. Dit kan verschillende
effecten hebben zelfs op neurotransmitterniveau.
Model van Seyle
Het model van Seyle beschrijft het algemeen aanpassingssyndroom (General Adaption Syndrome). De
response op stress is in het algemeen namelijk heel zinvol, maar bij een chronisch stressvolle situatie kan
het leiden tot hartkwalen, astma, hoofdpijn, maagzweren, artritis en verschillende andere ziekten. GAS
beschrijft dat het lichaam op elke ernstige chronische stressor op dezelfde manier reageert. Het model
bestaat uit 3 fases:
Alarmfase: het lichaam mobiliseert de hulpbronnen om de stressor het hoofd te bieden. Lijkt op de figh-or-
flightreactie van Cannon. Hypothalamus geeft 2 alarmsignalen af:
o Via het sympathisch zenuwstelsel gaan berichten naar de organen en klieren. Dit gaat sneller dan
bij hormonen. Het stimuleert ook het bijniermerg voor adrenaline-afgifte.
- Hartslag versnelt, bloeddruk stijgt.
- Bloedtoevoer naar het hart, de hersenen en de spieren neemt toe. Hierdoor sneller
denken en reageren.
- Pupillen worden wijder zodat je meer ziet.
- Transpiratie om te voorkomen dat we oververhit raken.
- Bloedtoevoer naar het spijsverteringsstelsel neemt af.
- Bloedsuikerspiegel stijgt.
o Activatie hormoonstelsel. De bijnieren geven een stroom steroïden af, en door deze stoffen krijgt
het lichaam meer kracht en uithoudingsvermogen. Ook worden endorfinen afgegeven, waardoor
het lichaam zich minder bewust wordt van pijnprikkels.
- Hypothalamus-hypofyse-bijnieras (HPA-as): is betrokken bij de minder snelle reactie op stress
(minder snel dan autonoom zenuwstelsel). De hypothalamus geeft CRF af (corticotropin releasing
, factor), wat de hypofyse aanzet tot de productie van ACTH (adrenocorticotroop hormoon). Die
komt via het bloed in de bijnierschors, waar het stresshormoon cortisol wordt afgegeven.
Weerstandsfase: het lichaam lijkt zich aan te passen aan de aanwezigheid van de stressor
o Het lichaam probeert de effecten van de stressor te bestrijden. Afweerstelsel in de hoogste staat
van paraatheid en het aantal witte bloedcellen neemt toe. Laatste poging van het lichaam om
de stressor te bestrijden. Als de situatie niet verandert kan het lichaam de intense fysiologische
strijd niet langer volhouden.
o Deze verhoogde afweer werkt alleen tegen de oorspronkelijke stressor! Bijv. een soldaat die
maanden aan het front heeft gestaan maar ineens sterft als hij geconfronteerd wordt met de
stress van het gevangenenkamp. De hulpbronnen zijn namelijk heel sterk uitgeput.
Uitputtingsfase: de hulpbronnen van het lichaam zijn volledig uitgeput.
o Het lichaam heeft rust en herstel nodig om het fysiologisch functioneren weer naar een
acceptabel niveau te brengen.
o Als er chronische stressoren blijven (komt veel voor in de huidige tijd!) ontstaat in het lichaam
een risico op het ontstaan van lichamelijke ziekten als hersenbloedingen, overgewicht,
hartaanvallen, verhoogde kans op infecties en depressies.
Tend-and-befriend
De psycholoog Shelley Taylor vond dat het fight-of-flightmodel vooral toepasbaar was op mannen.
Vrouwen reageren namelijk vaak niet agressief of door te vluchten op stressoren, maar ze proberen hun
nakomelingen te beschermen en hun overlevingskansen te vergroten.
Dit wordt het tend-or-befriendmodel genoemd.
Volgens dit model reageren vrouwen dus op stress door hun nakomelingen te koesteren en te
beschermen. Bewezen verschillen in stressreactie tussen mannen en vrouwen:
o Mannen hebben meer cortisol als reactie op acute stress. Cortisol heel belangrijk bij fight-or-
flight.
o Oxytocine is een hormoon dat zowel door vrouwen als mannen wordt gevormd als reactie op
een stressor. Het is bekend dat dit hormoon (mogelijk samen met oestrogeen)
tot hechtingzoekend gedrag leidt bij vrouwen.
o Zowel vrouwen als mannen zoeken sociale ondersteuning als reacties op stress, maar vrouwen
zoeken dit vaker en consequenter dan mannen.
Stress is complex en het is niet zo dat fight-or-flight of tend-and-befriend hét juiste model is. Wel is tend-
and-befriend een nodige aanvulling op fight-or-flight want de reacties zijn samen verantwoordelijk voor
de overleving.
Invloed stress op zwangerschap, partus en kraambed
Enkele onderzoeken laten zien dat ernstige levensgebeurtenissen of veel werkstress kunnen leiden tot
spontane miskramen. PE is ook gerelateerd aan een hoge mate van werkstress of angst die vooral in de
eerste fase van de zwangerschap optrad. Een hoge mate van stress of angst in het laatste trimester wordt
in verband gebracht met vroeggeboorte, een laag geboortegewicht en lagere APGAR scores na 5 minuten.
Uit Noors onderzoek is gebleken dat angst voor de bevalling een voorspeller is voor gemiddeld 45
minuten langer durende baring.
Kinderen uit een zwangerschap met extreme stressoren vroeg in de zwangerschap hebben een iets
hogere kans op aangeboren hartafwijkingen, voornamelijk atrium- en ventrikelseptumdefecten. Ook is
een verhoogd risico op craniofaciale afwijkingen (lip/verhemelte spleten) en hartafwijkingen bij ernstige
ziekte of overlijden van de partner/andere kinderen tijdens het eerste zwangerschapstrimester.
In het eerste levensjaar hebben kinderen die prenataal aan stressoren zijn blootgesteld meer
regulatieproblemen, aandachtsproblemen en lastig temperament (huilbaby). Maar andere onderzoeken
toonden dit gedrag pas aan wanneer de moeder na de
Zwangerschap Kind
baring ernstige mentale problemen had (PTSS). De
Spontane abortus Aangeboren hartafw.
PE Craniofaciale afw.
Vroeggeboorte Regulatieproblemen
Laag geboortegewicht Aandachtsproblemen/Huilbaby
Lage APGAR na 5 min Impulsief/hyperactief
45 min langere baring Depressie (adolescentie)
,vroeg postnatale periode is dus ook erg belangrijk in het ontstaan van gedragsproblemen. Vanaf de
kleutertijd tot vroege adolescentie wordt meer impulsief en hyperactief gedrag gevonden en in de
adolescentie meer depressie.
Complementaire en alternatieve geneeswijzen
Natuurlijke producten (voedingssupplementen)
Voedingssupplementen
Voedingssupplementen zijn aanvullend op je dagelijkse voeding. Ze bevatten vitamines, mineralen of
bioactieve stoffen en kunnen als enkelvoudig, multisupplement of nutraceutical worden aangeboden. De
bestanddelen kunnen uit natuurlijke bronnen geïsoleerd zijn of gemaakt worden d.m.v. biochemische
processen. Het doel is om de balans in het lichaam te herstellen.
Mind-body benaderingen (mindfullness, yoga, acupunctuur,
ontspanningsoefeningen)
Meditatie
Meditatie is een reeks technieken om de patiënt te ontspannen om diepe reflectie en opruiming van de
geest te vereenvoudigen. Meditatie en andere mentale technieken hebben gunstige effecten op de
gezondheid van het kind en de duur van de bevalling. De technieken verbeteren de stemming tijdens de
zwangerschap. Het geboortegewicht na meditatie is hoger, de geboorte eenvoudiger en er zijn minder
complicaties. Het helpt voornamelijk tegen angst en stress door endorfines die worden gemaakt. Ook
wordt er meer melatonine gevormd (kalmerend) en werkt DHEA beter en is de bloeddruk beter. Het
DHEA hormoon is o.a. belangrijk voor het immuunsysteem, verlagen van stress en angst, vitaliteit en een
goede functie van het brein. Dit hormoon werkt beter in de zwangerschap
Verminderde complicaties in zwangerschap
Keizersnede kans 50% lager
Epiduraal analgesie kans 80% lager
Yoga
Yoga is een systeem om houdingen aan te nemen die het geestelijk en lichamelijk welzijn bevorderen. Het
is een vorm van ontspanning gericht op lichaam en geest. Deze vormen van ontspanning zorgen er
voornamelijk voor dat de angst wordt verminderd. Hierdoor is geboorte makkelijker.
Acupunctuur
Bij acupunctuur worden dunne naalden in verschillende delen van het lichaam geplaatst. Hierdoor
worden zenuwimpulsen gestimuleerd. De traditionele vorm is gebaseerd op het idee ‘qi’ (vitale energie)
wat door het lichaam stroomt langs bepaalde hoogtepunten waar de acupunctuur dan dus de naalden
plaatst. In het westen gebruiken we dezelfde techniek maar hierbij is het meer gebaseerd op de impulsen
van de zenuw en het CZS.
Tijdens de zwangerschap kan het ervoor zorgen dat zwangerschapsklachten op een natuurlijke manier
zonder bijwerkingen worden behandeld. Het is er op gericht dat de energiebalans in het lichaam herstelt.
De hormoonhuishouding komt meer in evenwicht en de klachten nemen af. Het kan gebruikt worden bij:
Misselijkheid
Zwangerschapsjeuk
Obstipatie
Maagklachten
Hoofdpijn
Harde buiken
Daarnaast wordt beweerd dat als een baby in stuit licht het door acupunctuur kan draaien (33-34 weken).
Diepe inademingsoefeningen
Tijdens de bevalling is de ademhaling een hulpmiddel om te ontspannen. Een goede ademhaling tot diep
in de buik kan de pijn verminderen. Hoe langer je de buik ademhaling aanhoudt, hoe meer endorfine er
gemaakt wordt. Een verkeerde ademhaling kan ervoor zorgen dat de pijn erger wordt en de baringsduur
, langer. Er ontstaat een hogere spierspanning waardoor er meer adrenaline wordt aangemaakt.
Adrenaline remt oxytocine waardoor de bevalling langer duurt. Bij lichte weeën is het belangrijk om door
je neus in te ademen tot diep in de buik, en door de mond uit te ademen. Bij heverige weeën adem je
diep in door je neus en adem in meerdere pufjes uit. Tijdens het persen moet er een hap lucht genomen
worden welke wordt vastgehouden en vervolgens zachtjes met het middenrif en de buikspieren naar
benden duwen.
Hypnotherapie
Het gebruik van hypnose als behandeling van gedragsstoornissen en disfunctie. Tijdens de zwangerschap
wordt met hypnotherapie zelf hypnose aangeleerd om snel en diep te ontspannen. Hierdoor is de
pijnbeleving lager, kan er beter met de weeën worden omgegaan en heeft iemand meer controle over het
baringsproces doordat de barende de middelen zelf in handen heeft.
Baringsvoordelen
De geboorte verloopt soepeler
Bevalling verloopt sneller en herstel is sneller
De behandeling start vaak rond 20-24 weken.
Voetreflex
Voetmassage gebaseerd op het idee dat er onzichtbare zones verticaal door het lichaam lopen zodat elk
orgaan een overeenkomstige locatie op de voet heeft. Het zou de bloedtoevoer stimuleren en spanning
verlichten. Het kan gebruikt worden om de bevalling op gang te brengen. Andere doeleinden:
Verlichten van maagzuur in de zwangerschap
Verlichten van misselijkheid
Verminderen van slapeloosheid
Verminderen van obstipatie en oedeem
Beginnende zwangerschapsdiabetes
Recidiverende cystitis
De buiten-binnenkant van de hiel/achilleszone mag nooit worden geprikkeld. Dit zorgt voor overprikkeling
van de uterus.
Manipulatieve en lichaamsgerichte technieken (chiropractie, massage)
Spinale manipulatie
Spinale manipulatie gaat over manipulatie van de wervelkolom om de rug- en nekpijn te verlichten. Dit
dateert vanuit de oude Egyptenaren. De schijven van de wervelkolom worden verplaatst of
gemanipuleerd door fysiotherapeuten, chiropractoren of osteopathische artsen. Spinale manipulatie heet
ook wel het kraken, wat ontstaat door ontsnappende lucht/gasbellen.
Chiropractie
Wordt gebruikt voor problemen met de spieren en botten door het buigen van spieren, pezen en
gewrichten, door manipulatie en massagetechnieken. Diagnostische procedures zijn gebaseerd op de
anamnese, echo’s en klinische beoordeling. Het was gebaseerd op het idee dat een verlaagde
zenuwstroom leidt tot ziekte. Een chiropractor heeft voordelen in de zwangerschap.
Voordelen in zwangerschap
Baringsduur 25% korter (multen 31%)
Betere balans in bekken, meer ruimte voor baby
Osteopathie
Systeem van diagnose en behandeling voornamelijk door manipulatie die voornamelijk focust op
problemen met spieren het botten. Het verschil met chiropractie is omdat de stoornissen volgens
osteopaten berusten op problemen in de bloedstroom en niet met de zenuwen. Uit onderzoek blijkt dat
tijdens de zwangerschap de effecten van osteopathie bij lage rugpijn voornamelijk positieve effecten
heeft. Het is zinvol als voorbereiding op de bevalling en heeft een preventieve functie op het aantal
gevallen van meconium houdend vruchtwater, vroeggeboorte, tangverlossing en keizersnede.
