Aansprakelijkheidsrecht 2020/2021
, HC 1: Aansprakelijkheidsrecht doelstellingen en functies
Opzet van de cursus
• Thema’s – Doelen en functies van het aansprakelijkheidsrecht, gronden van aansprakelijkheid, grenzen
van aansprakelijkheid, kwalitatieve aansprakelijkheden, gevolgen van aansprakelijkheid (schade,
remedies), aansprakelijkheid en verzekering.
• Leerdoelen – Het gaat om de passieve en de actieve beheersing van het aansprakelijkheidsrecht: de
literatuur en jurisprudentie kunnen begrijpen, reproduceren en toepassen op nieuwe gevallen.
• Literatuur – Hartlief e.a. verbintenissen uit de wet en schadevergoeding, 2018
• Werkvormen – 6 HC’s over aansprakelijkheidsrecht, 3 HC’s over verzekeringsrecht, 4 WC’s parallel.
• Tentamen – Voorgeschreven literatuur, stof van de hoor- en werkcolleges. Alleen gebruik van het
wetboek, geen open boek tentamen.
HR 18 maart 2005, ECLI:NL:HR:2005:AR5213 (Baby Kelly-arrest)
• Baby had een geboren afwijking. Achteraf blijkt dat er een verhoogde kans was op deze beperkingen
omdat deze al eerder in de familie waren voorgekomen. De moeder van Kelly heeft dit tijdens de
zwangerschap aan de verloskundige verteld en gevraagd of er geen nader onderzoek gedaan moest
worden. Hadden ze dit wel gedaan, dan hadden de beperkingen voortijdig vastgesteld kunnen worden en
hadden de ouders de keuze gehad om de zwangerschap voortijdig af te breken. In de procedure werd
aangevoerd dat zij hier ook voor gekozen zouden hebben.
• Het kindje ontwikkelt zich slecht en heeft heel veel afwijkingen. Dit heeft voor de ouders ook veel
gevolgen. Ze behoeft extra zorgen en de moeder behoeft ook medische zorg als gevolg van psychische
problemen. De ouders van Kelly willen de kosten verhalen op de verloskundigen. Dit resulteert in een
zogenaamde ‘wrongful life vordering’.
• Een wrongful life vordering is altijd een vordering tot schadevergoeding vanwege het feit dat een kind
met beperkingen geboren is, hetgeen is toe te schijven aan het handelen van een ander. Het meest
voorkomend is de situatie waarin door de fout van de hulpverlener een gezonde vrucht beschadigd raakt
(kunstfout). Er zijn ook gevallen waar de afwijking is aangeboren, maar dit ten onrechte niet voor de
geboorte is vastgesteld. Indien het wel vastgesteld was, zouden de ouders kunnen hebben kiezen om de
zwangerschap af te breken (informatiefout).
• Vorderingen: kunnen worden ingesteld door de ouders en ook door het kind zelf. Kan worden ingesteld
door het kind tegen de ouders. De laatste vorm is in Nederland nog nooit voorgekomen, wel in de VS
(afgewezen). In casu stellen de ouders een vordering in namens Kelly en ook een vordering uit eigen
naam. Ze procederen zowel voor zichzelf als in naam van Kelly.
• Het wettelijk kader, twee opties: contractueel en buitencontractueel.
o Art. 6:74, 6:162 en 6:98 BW: fout, schade en causaal verband
o Art. 7:446 en 7:453 BW: medische behandelovereenkomst, gedragen als een goed hulpverlener?
• Fout: In casu hadden de alarmbellen bij de verloskundige moeten gaan rinkelen. Zij was volgens
professionele standaarden gehouden om nader onderzoek in te stellen. Zij heeft dit niet gedaan en heeft
zich dus niet gedragen als een goed hulpverlener, dat levert een toerekenbare tekortkoming op.
Wanprestatie jegens de moeder staat nu vast. Levert dit ook voldoende aansprakelijkheid op jegens de
vader en jegens baby Kelly zelf. Volgens de HR wel. De vader was weliswaar geen partij bij de
medische behandelovk, maar zijn belangen waren daarbij wel heel nauw betrokken, mede gelet op zijn
financiële verantwoordelijkheid. De wanprestatie jegens de moeder levert dus gelijk een onrechtmatige
daad op jegens de vader. Eén gedraging levert dus in de ene rechtsverhouding een wanprestatie op en
, tegelijk in een andere rechtsverhouding een onrechtmatige daad. Ook baby Kelly was geen partij bij de
overeenkomst, maar de moeder heeft de overeenkomst namens zichzelf gesloten maar met het oog op de
belangen van Kelly. Hier vloeit een zorgplicht voor prenatale diagnostiek uit voort die ook geldt jegens
het ongeboren kind. Schending van de zorgplicht jegens de moeder is dus schending jegens het
ongeboren kind.
• Causaliteit: Naar het oordeel van de HR is in de zaak van baby Kelly aan beide vereisten van causaliteit
voldaan. Hoewel het een informatiefout is, is deze wel toerekenbaar. Door het vereiste onderzoek na te
laten, heeft zij de ouders een mogelijkheid tot keuze ontnomen en door deze keuze had de schade
worden voorkomen.
o C.s.q.n. (‘daardoor’, ‘dientengevolge’, ‘door zijn gedraging’)
o Toerekening naar redelijkheid → art. 6:98 BW.
• Schade: Ze vorderden zowel materiële als immateriële schadevergoeding. De gevorderde immateriële
schade is toewijsbaar omdat er een inbreuk is gemaakt op hun zelfbeschikkingsrecht. Het verweer van
het ziekenhuis: de schade kan niet worden vastgesteld. Om de schade vast te stellen moet je de huidige
situatie van Kelly vergelijken met de situatie waarin ze niet had bestaan. Je kunt niet haar huidige
situatie vergelijken met de situatie dat ze gezond ter wereld was gekomen, omdat dit nooit binnen het
bereik van de verloskundige heeft gelegen. De meest aangewezen manier volgens de HR is de
vergelijking met de situatie waarin ze gezond ter wereld was gekomen. Dat houdt in: alle kosten van
opvoeding, verzorging en alle kosten ter bestrijding van haar beperkingen
o Immateriële schade: art. 6:106 lid 1 sub b BW: lichamelijk letsel, aantasting eer en goede naam,
‘andere aantasting in de persoon’.
o Art. 6:97: BW → de meest aangewezen manier
• Bezwaren tegen dit soort vorderingen: het klopt wel, maar het deugt eigenlijk niet. Is dit geen hellend
vlak? Dit leidt tot defensieve geneeskunde. Medische hulpverleners kunnen uit angst voor
aansprakelijkheid aan gaan sturen tot afbreken van de zwangerschap. Volgens de Hoge Raad is daar
geen reden voor: zolang hulpverleners zich als een goed hulpverlener gedragen is er niets aan de hand.
Functies van het aansprakelijkheidsrecht
• Compensatie (inclusief corrigerende rechtvaardigheid)
• Genoegdoening (inclusief niet-financiële belangen)
• Preventie (inclusief kostenallocatie, risicospreiding en vermijden van inefficiënt gedrag)
Compensatie van het onrecht dat de benadeelde is aangedaan door de veroorzaken
• Herstel in oude toestand (‘restitutio in integrum’)
• Vaak in de vorm van een schadevergoeding in de vorm van geld, niet altijd kan de oude toestand
hersteld worden (art. 6:103 BW)
• Materiële en immateriële schadevergoeding (art. 6:106 BW)
o Een duim is bijvoorbeeld 600EUR en een hand 1500EUR, dit gaat enkel om de pijn en het
verlies. In Nederland zijn we vrij zuinig, dus dit is allemaal niet zo hoog. De materiële
schadevergoeding komt hier uiteraard nog bovenop.
o Straffen in de VS zijn hoger, omdat het daar ook een straffende functie heeft. In Nederland mag
het niet hoger zijn dan de echte geleden schade. De benadeelde moet er niet ‘beter’ van worden.
• Remedies: schadevergoeding, verklaring voor recht, rechterlijk bevel
o Vaak is schadevergoeding niet echt een vorm van genoegdoening, soms leveren remedies in
andere vorm dan geld meer genoegdoening op (denk aan excuses maken)
, o Verklaring voor recht: een vaststelling dat iemand aansprakelijk is. Soms genoegdoening en geen
verder gevolg, maar vaak als afscheiding van de bepaling van de omvang van schade vergoeding.
o Rechterlijk bevel: gebod of verbod om de gedaagde iets te laten doen of nalaten.
• Corrigerende en verdelende rechtvaardigheid. Voor de vestiging en omvang van de aansprakelijkheid
hebben we corrigerende respectievelijk distributieve rechtvaardigheid (art. 6:162 BW jo. 6:98 BW).
o Rechtvaardigheid als herstel van de balans: er moet een symmetrie zijn tussen de schade en de
schadevergoeding.
o Iets anders is verdelende rechtvaardigheid: eerlijke verdeling van een beperkte hoeveelheid
goederen. Dit speelt meer in het publiekrecht, maar er zijn uitzonderingen. Art. 6:109 BW geeft
de rechter de mogelijkheid om de hoogte van de schadevergoeding te matigen op grond van de
draagkracht van de partijen.
Genoegdoening
• Twee kanten: erkenning en boetedoening
o Erkenning van het leed van de benadeelden
o Boetedoening: normbevestiging. Dit is echter betwistbaar, want vaak is het een verzekeraar die
betaalt en niet degene die aansprakelijk is.
• Genoegdoening voor aansprakelijkheid in de zaak van baby Kelly?
• Verklaring voor recht (moreel-declaratoir): de rechter maakt een statement
• HR 9 oktober 1988, NJ 1988/853 (Jeffrey): Jongetje van 3 met een bewegingsstoornis. Hij kreeg
zwemtherapie bij het ziekenhuis in aanwezigheid van de moeder en twee therapeuten. Na het zwemmen
ging iedereen douchen, ontsnapte Jeffrey en viel in het water. Hij verdronk. De ouders spreken het
ziekenhuis aan, niet voor schadevergoeding maar vorderen een verklaring voor recht als deel van hun
rouwverwerking. Art. 3:303 BW → zonder voldoende belang komt niemand een rechtsvordering toe. De
vraag is of het belang van de ouders van Jeffrey een voldoende belang is. Ze hebben daarom ook een
symbolische schadevergoeding gevorderd. Volgens het hof is er geen voldoende belang: enkel
emotioneel belang is niet een voldoende belang. De Hoge Raad onderstreept dit: er is meer nodig, een
zakelijk of financieel belang. Hier kwam heel veel kritiek op, er zijn heel veel niet-financiële belangen
die een rol spelen in het aansprakelijkheidsrecht. Mogelijke redenen: De HR heeft willen voorkomen dat
het hof daadwerkelijk feitelijk onderzoek zou moeten doen en dat de conclusie zou zijn dat de dood van
Jeffrey niet of niet voornamelijk aan het ziekenhuis (de therapeuten) zou zijn te wijten, maar aan de
moeder zelf.
• HR 6 september 2013, ECLI:NL:HR:2013:BZ9225, BZ9228 (Srebrenica): de belangen: erkenning,
waarheidsvinding, verantwoordelijkheid. Nederland nam deel aan een (mislukte) vredesoperatie van de
VN. Er zijn toentertijd 7 à 8 duizend Moslimmannen vermoord. In deze zitting mochten de nabestaanden
hun pleidooi houden, ook onderdeel van de genoegdoening. Ze vorderden een verklaring voor recht dat
de Staat aansprakelijk was voor schade uit een onrechtmatige daad. Ze benadrukten dat het niet om geld
ging, maar enkel om een verklaring voor recht. De rechtbank wees deze vordering af: ten tijde van de
operatie waren de Nederlandse soldaten niet onder het gezag van de Staat, maar van de VN. De VN kan
niet civielrechtelijk aansprakelijk worden gesteld. Het Hof besliste dat zendstaten wel degelijk
aansprakelijk kunnen worden gesteld voor wat soldaten te velde doen of nalaten. In cassatie bij de Hoge
Raad kwam ook naar voren dat het gedrag wel onrechtmatig was en dat het toegeschreven kon worden
de VN en de Nederlandse Staat allebei.
• HR 8 oktober 2010, ECLI:NL:HR:2010:BM6095 (Hangmat): schadevergoeding zonder genoegdoening.
Schadevergoeding wordt lang niet altijd gevorderd ten rede van genoegdoening. Mevrouw lag thuis in de
hangmat. Deze hing aan de ene kant aan muur en aan de andere kant in een pilaar. Hij stortte in en
