ONTWIKKELINGSLEER – BLOK 4 PSYCHOLOGIE
COLLEGE 1: Introductie + Methoden
1. Wat is ontwikkelingspsychologie?
2. Wat ontwikkelt wanneer en hoe?
a) Onderzoeksmethoden en uitdagingen
b) Psychologie van de levensloop
>>> Leerdoel 1 - Wat is ontwikkelingspsychologie?
Nauwe visie op ontwikkeling
- Sequentieel – verschillende stadia/niveaus/fases
- Undirectioneel – eerdere veranderingen zijn een voorwaarde voor latere
- End state(eindstaat)– hogere waarde dan de oorspronkelijke staat
- Onomkeerbaar – in de vooruitgang
- Kwalitatief – structurele transformaties
- Biologische groei – onafhankelijk van cultuur
- Universeel – hetzelfde voor iedereen
Bredere visie op ontwikkeling
… niet noodzakelijk gebaseerd op fases die elkaar opvolgen
… heeft niet altijd een eindstaat die een hogere waarde heeft (bv. persoonlijkheid)
… is zowel kwalitatief als kwantitatief (bv. taal – aantal woorden)
… kan universeel zijn, maar ook verschillen tussen personen
… wordt beïnvloed door cultuur en biologie
… kan binnen personen in positieve zin veranderd maar ook beperkt worden, afhankelijk van
de omstandigheden (plastisch)
Definitie > Ontwikkelingspsychologie:
Ontwikkelingspsychologie betreft de veranderingen binnen personen doorheen de levensloop en
de verschillen en overeenkomsten tussen personen met betrekking tot de aard vd veranderingen.
Het doel is niet alleen om deze intra persoonlijke veranderingen en interpersoonlijke verschillen te
beschrijven maar ook om te verklaren waarom ze plaats vinden en om te zoeken naar manieren om
ze zo optimaal mogelijk te veranderen.
>>> Leerdoel 2 – Wat ontwikkelt wanneer, hoe en waarom?
De ‘WAT’ in ontwikkelingspsychologie
,Ontwikkeling binnen verschillende gebieden van de psychologie:
- Je kan op iedere leeftijd een nieuwe taal leren. Kun je ook binnen dezelfde tijd hetzelfde niveau bereiken?
- Individuen verschillen in hun persoonlijke kenmerken. Hoe veranderen deze kenmerken en hoe stabiel
zijn ze doorheen de levensloop?
- Individuen kunnen baat hebben van cognitieve trainingen. Wie leert er het meest van en waarom? Welke
training is het meest effectief voor wie en op welk moment in het leven?
Typische vragen voor ontwikkelingspsychologen:
- Wat kan je verwachten van een baby, schoolkind, tiener, een volwassene en een oudere volwassene?
- Welke competenties, attitudes en interesse kunnen er verwacht worden?
- Welke minimumleeftijd zou er gehanteerd moeten worden voor rechtsbevoegdheid, stemrecht,
strafrechtelijke verantwoordelijkheid, huwbaarheid en pensioenleeftijd?
- In welke perioden vd ontwikkeling kunnen we welke typische crisissen, risico’s, problemen verwachten?
- Is het mogelijk om ontwikkeling te beïnvloeden?
- Wat zou er vermeden moeten worden en waarbij zou er ingegrepen moeten worden in welke
leeftijdsperiodes zodat er geen blijvende schade ontstaat?
Ontwikkelingspsychologie focust zich op > Normatieve ontwikkeling en individuele verschillen:
- Welke deviaties van de norm zijn waarschijnlijk?
- Hoe kunnen ze verklaard worden?
- Wat betekenen ze voor de toekomst? Zijn ze stabiel? Zijn ze veranderbaar?
- Hoe kunnen toekomstige ontwikkelingen op een gunstige manier beïnvloed worden?
- Hoe kunnen mensen immuun worden voor schadelijke invloeden?
- Hoe kunnen we de kans vergroten dat mensen om kunnen gaan met nadelige gebeurtenissen?
De ‘WANNEER’ in ontwikkelingspsychologie
Wat ontwikkelt wanneer?
Bij bestuderen van de normatieve ontwikkeling, linken we belangrijke veranderingen in de ontwikkeling
aan bepaalde leeftijden:
Twee fases van de oude leeftijd:
,Wat ontwikkelt zich wanneer?
> BELANGRIJK: Biologische leeftijd is nooit verantwoordelijk voor veranderingen en verklaart
veranderingen daarom ook niet.
- Veranderingen kunnen alleen correleren met leeftijd – ‘vehicle’ of change
- Doel = link veranderingen aan ‘waarom’: welke mechanismen drijven ontwikkeling?
> Tijdschaal van ontwikkeling:
- Variabiliteit vs Verandering
- Variabiliteit = korte termijn veranderingen die min of meer omkeerbaar zijn
- Verandering = min of meer blijvend
- Variabiliteit kan verandering voorspellen
,Cohorteffecten:
- Cohort = iedere groep uit dezelfde culturele omgeving en dezelfde tijdsinterval (bv. kinderen die nu
opgroeien groeien op met computers en internet) (bv. 2e wereldoorlog schaarste)
- Cohorteffect = verschillen in variabelen die relevant zijn voor de ontwikkeling, die voortkomen uit (niet-
leeftijd gerelateerde) factoren waaraan iedere geboortecohort is blootgesteld.
> Geobserveerde verschillen zijn veroorzaakt door cohortkenmerken
Kunnen cohorteffecten een probleem vormen voor cross-sectionele en longitudinale designs?
Cross-sectionele designs
Voordelen: Nadelen:
- Economische mbt. tijd (weinig tijd tussen meting - Leeftijdseffecten zijn verstrengeld met cohorteffecten
en resultaten) - Geen info over individuele paden van ontwikkeling
- Toont overeenkomsten en verschillen tussen leeftijdsgroepen
- Redelijk goedkoop
Longitudinale designs
Voordelen: Nadelen:
- Echte meting van intra persoonlijke verandering - Tijd-van-meting effect (verstrengeld leeftijdseffecten)
- Meting van stabiliteit en verandering van - Test-Hertest effecten
ontwikkelingskenmerken - Attrition (uitval) effecten
- Beperkt generaliseerbaar naar andere cohorten
- Kost veel tijd en veel geld
Combineren van cross-sectionele en longitudinale designs = Sequentie-modellen
,Onderzoeksmethoden:
- Zelf-rapportage vs. rapportage ‘by proxy’ (e.g., ouder, partner, verzorger)
> Interview, Vragenlijsten, Dagboeken.
- Gedragsobservatie (Naturalistisch vs. Gestructureerd)
- Gestandaardiseerde Testen/Testbatterijen (Vergelijking met norm)
- Experimenten (Vergelijking van leeftijdsgroepen of experimentele condities met bv. gedragsmatige of
neurobiologische uitkomstmaten)
Uitdagingen in onderzoek:
In onderzoek naar ontwikkeling focussen we op de leeftijdsgroepen (zuigelingen, kinderen, oudere
volwassenen) die van jongere volwassenen kunnen verschillen in:
- Receptie en productie van spraak - Aandacht spanne/vermoeidheid
- Sensomotorische vaardigheden - Subjectieve betekenis van concepten
- Suggestibiliteit - Proportie van ongediagnosticeerde klinische beperkingen
> Pas de methode aan aan de vermogens/mogelijkheden van de individuen!
- Materialen aangepast aan leeftijd (bv. grotere letters)
- Orale respons in plaats van geschreven
- Non-verbale materialen gebruiken
- Gebruik van gestructureerde observaties, fysiologische meth., of ‘reports by proxy’ ipv. zelfrapportage
- Bekijk selectiviteit van de steekproef > Representatief? (Mobiele oudere volwassenen met hoog cognitief
functioneren)
- Response bias: Social Desirability (sociale wenselijkheid), trade-off tussen accuraatheid en snelheid,
stereotypen
Uitdagingen: Experimenteel onderzoek naar verouderen:
Uitdagingen: Experimenteel onderzoek met baby’s:
,De ‘HOE’ in levenslooppsychologie
7 Principes van levenslooppsychologie (Baltes). Ontwikkeling is..
1. Levenslang 5. Plastisch
2. Multidisciplinair 6. Ingebed in de geschiedenis
3. Multidirectioneel 7. Gecontextualiseerd
4. Gains and losses (groei en verlies)
1. Levenslang:
2. Multidisciplinair: De ontwikkeling moet multidisciplinair benaderd worden: Biologen,
neurowetenschappers, historici, economen, sociologen, antropologen, etc.
3. Multidirectioneel: Ontwikkeling is niet een universeel proces dat maar één richting op gaat (> richting
meer ‘mature’ functioneren) > verschillende capaciteiten veranderen volgens verschillende patronen
doorheen de tijd.
> Inter-individuele verschillen!
4. Gain-loss dynamiek: Ontwikkeling gebeurt door een samenkomst van toename (groei) en verlies
(achteruitgang). Voorbeeld: Taalherkenning en acquisitie in de kindertijd.
Veranderende balans tussen gain vs loss.
,5. Plasticiteit en beperkingen
6. Historische inbedding: Het verloop van leeftijd gerelateerde ontwikkeling wordt sterk gevormd door de
socio-culturele condities van een historische periode > Cohort effecten Voorbeelden: Gezondheidszorg,
sociaal ondersteuningssysteem, pensioenstelsel, oorlogen, opgroeien met technologie, maatschappij, etc.
7. Contextuele invloeden op ontwikkeling:
Samenvatting:
Ontwikkeling is een levenslang proces, dat plaatsvindt in de context van biologische- en
omgevingsinvloeden.
Het ontwikkelingsproces is multi-dimensioneel, multi-directioneel en multifunctioneel.
De Gain-loss dynamiek verandert doorheen de levensloop en leidt tot leeftijdsafhankelijke
veranderingen in toewijzing van middelen (groei, behoud, verliesregulatie)
Er zijn inter-individuele verschillen in het ontwikkelingsproces en de ontwikkeling kan in zeker mate
beïnvloed worden.
Vragen:
Hoe verschillen de brede en de nauwe visie op ontwikkeling van elkaar?
Vergelijk de cross-sectionele en de longitudinale designs. Wat zijn de voor- en nadelen van de 2?
Wat zijn de onderzoek uitdagingen voor de verschillende ontwikkelingsgroepen? Hoe kunnen we
hiermee omgaan?
Wat zijn de principes van de levenslooppsychologie (Baltes) en waar verwijzen ze naar?
, COLLEGE 2: Theorieën over ontwikkeling
Hoofdvraag: Waarom en hoe ontwikkelen wij?
1. Belangrijke discussie binnen de ontwikkelingspsychologie = Nature – Nurture Debat
2. Belangrijke theorieën binnen de ontwikkelingspsychologie:
- Erikson - Vygotsky
- Leertheorie (Watson, Skinner, Bandura) - Havighurst
- Bronfenbrenner - Sociale klokmodel
- Piaget - Succesful aging
1. Belangrijke debatten/discussies binnen de ontwikkelingspsychologie:
Nature vs. Nurture
Charles Darwin (1809-1882) John B. Watson (1878-1958)
Nature > Focus op aangeboren biologie Nurture > focus op aangeleerd gedrag
“Give me a dozen healthy infants and I’ll
Nature: De aangeboren biologie > Voorbeelden: guarantee to take any one at random and train -
* Emotionele gezichtsuitdrukkingen (boos, blij, him to be a doctor, lawyer, artist, or thief”
verdriet) is kort na de geboorte al aanwezig.
- Emotionele uitdrukkingen van Olympische Nurture: Traditioneel Behaviorisme (gedrag)
atleten die zojuist een wedstrijd hebben verloren. * Little Albert (1920) > Experiment Watson
(een blind, ander ziet > zelfde uitdrukking gezicht) Fobie opwekken bij een emotioneel stabiel kind
* Tweelingstudies: Gedragsgenetica Gedrag kinderen kan geconditioneerd worden
Onderzoek de genetische bijdrage aan verschillen > Directe toepassing: Je kind huilt plots heel hard
tussen personen. id. supermarkt, het wil chocolade.
- Tweelingstudies: Vergelijk trekken (bv. vriendelijkheid) Wat moet je volgens behavioristen doen?
Als eeneiige tweelingen meer overeenkomsten hebben a) kind sussen door chocolade te kopen
in vriendelijkheid dan twee-eiige = bewijs rol van genetica. b) géén chocolade kopen
- Tweeling/adoptiestudies: Identieke tweelingen gescheiden
tijdens kinderjaren > Hoge overeenkomst in vriendelijkheid
= bewijs voor de rol van genetica.
*Erfelijkheid: De hoeveelheid variatie in een trek binnen
een bepaalde populatie die toe te schrijven is aan genen.
- Erfelijksheidscoëfficiënten blijven niet stabiel maar
veranderen systematisch doorheen de levensloop >>>
