Begrip Definitie
College 1: Introduction
Introductie: algemene introductie tot sociale psychologie
Interesse in psychologie - Tijdschriften en boeken over sociaalpsychologische onderwerpen.
- Interesse = logisch → gaat over onszelf/ mensen.
- Sociale psychologie gaat over alledaagse verschijnselen → lijkt logisch =
valkuil (effecten gaan soms tegen intuïtie in).
Definitie sociale psychologie Wetenschappelijke studie van de vraag hoe het denken, doen en voelen van
(individuele) mensen wordt beïnvloed door de daadwerkelijke, ingebeelde, of
geïmpliceerde aanwezigheid van anderen.
- Sociale invloed (situatie) → sociale dingen in de omgeving (echt/in het
hoofd)
• Persoonlijkheid ook belangrijk (meegenomen in veel
sociaalpsychologisch onderzoek).
- Invloed op individu (niet groepen/ regels & normen geldend op
groepsniveau)
De kracht van de situatie 1) Milgram’s gehoorzaamheidsexperiment
(Studies die hebben laten zien hoe invloedrijk 2) Zimbardo’s gevangenisexperiment
sociale situatie is – begin sociale psychologie) Kern: sociale situatie is enorm invloedrijk en heeft meer effect dan mensen van
nature geneigd zijn te denken.
Ethische commissie: vraagtekens bij ethische verantwoordelijkheid (exp. zullen nu
niet door ethische commissie komen). Tegenwoordig → getoetst of exp. voldoen
aan ethische richtlijnen.
Werkelijkheid → situaties waarin veranderingen toegepast worden in sociale
omgevingen om te kijken wat er gebeurt (tv programma’s).
Sociale psychologie - Probeert vast te stellen óf een uitspraak/ hypothese waar is en onder
welke omstandigheden (ondersteund door data?).
- Het ‘waarom’ staat centraal (niet alleen het effect = ‘wat’ er gebeurt).
- Empirische basis (gericht op data/ gegevens – gefundeerd op onderzoek/
experimenten met data waarin gekeken wordt wat er daadwerkelijk
gebeurt).
- Maar ook “een ontplofte confettifabriek” (bestaat uit veel kleine
theorieën/ ideeën – niet één groot framewerk wat eraan ten grondslag
gelegd kan worden).
• Wel: pogingen tot algemene ideeën/ richtlijnen. Bv. sociale situatie is
belangrijk.
Empirische basis: waarom? Nadruk op data/ gegevens → (invloed) sociale omgeving begrijpen + toetsen of
veronderstellingen daarover kloppen (ondersteund door waarnemingen?).
Sociaal psychologische onderwerpen - Intrapersoonlijke fenomenen (dingen binnen jezelf): attitudes (hoe denk
je over dingen/ anderen?), sociale cognitie (hoe denk je over de wereld?
hoe werken verschillende processen in je hoofd?), het zelf (je zelfbeeld).
- Interpersoonlijke fenomenen (tussen mensen): sociale invloed (hoe word
jij beïnvloed door anderen en vice versa?), groepsdynamiek (hoe gedraag
je je in groepen?), aantrekkingskracht (hoe verhoud je je tot anderen en
tot welke personen voel je je aangetrokken?)
Crises: uitleg over de crises die het vakgebied heeft doorlopen
Kern issues Eind jaren ‘60/ begin jaren ’70 → crisis sociale psychologie.
- Kennis over principes van sociale psychologie kan gedrag veranderen,
zodat deze principes niet meer gelden (kennis over menselijk gedrag kan
gedrag beïnvloeden).
• Sommige dingen zijn redelijk vaststaand – mensen wéten dat
bepaalde fenomenen gelden, maar kunnen zich hier niet tegen
wapenen.
, • Mensen trainen/ inzicht geven in fenomeen kan fenomeen laten
afnemen (bv. by-stander effect).
- Basis motieven zijn niet genetisch bepaald, maar kunnen door culturele
veranderingen beïnvloed worden (veranderen dus over de tijd).
➔ In hoeverre zijn inzichten basisinzichten waar we op voort kunnen
bouwen?
Dus: replicaties falen; geen voortschrijdend inzicht?
Kritiek op de methode Toen:
- “Demand characteristics” bij experimenten
- Verwachtingen van de onderzoeker
➔ Bepaalde verwachtingen opwekken bij participanten waardoor ze zich op
een bepaalde manier gedragen. Ondervangen d.m.v. onopvallende
metingen/ dingen afleiden uit gedrag i.p.v. direct vragen.
Nu:
- Replicatie problemen (relatief vaak andere uitkomst bij heruitvoering
onderzoek)
- Kleine steekproeven (onderzoek bij kleine groep mensen = grotere kans
om per toeval iets te vinden) → oorzaak replicatieprobleem?
Sociale psychologie onder vuur Bv. Diederick Stapel verzon gegevens/ proefpersonen en schreef hier
wetenschappelijke papers over.
Bv. Wetenschappelijk vakbladen publiceren graag ‘aparte’ onderzoeksuitkomsten
→ leuke effecten die per toeval gevonden worden, worden makkelijk gepubliceerd/
komen in de media → er kunnen vaak vraagtekens bij gezet worden bij replicatie →
niet in de media!
Zorgen over replicatie van onderzoek → 50/50 ondersteuning voor gepubliceerde
toonaangevende studies → laatste jaren grondige inspectie onderzoek → elk jaar
nieuwe inzichten over (niet-)ondersteund onderzoek.
Questionable research practices - Ook één van de problemen.
- Géén fraude (onderzoeker handelt te goede trouw + probeert ethisch te
werk te gaan volgens gangbare normen)
• Gangbare normen soms twijfelachtig!
- Twijfelachtige omgang met statistische analyses, steekproefgroottes, of
data management.
“We hebben nu nog niets gevonden, laten we er nog wat extra
proefpersonen bij doen en kijken of we dan wel leuke dingen vinden”.
Analyses waarbij er een aantal verschillende uitkomstvariabelen zijn
waarnaar gekeken kan worden en alleen diegene rapporteren waar er iets
leuks gevonden is.
➔ Reden waardoor sommige dingen gepubliceerd zijn waarbij er bij replicatie
iets anders uitkomt (het was gewoon toeval).
Paper Daryl J. Bem “Feeling the future” → Pre-cognition = mensen laten voorafgaand aan een
gebeurtenis al lichamelijke reacties zien dat dat gaat gebeuren.
Onderzoek hiernaar → problematisch voor het veld!
Wat betekent dit? Twee mogelijkheden:
- Oorzaak en gevolg kunnen van plaats wisselen; wat we weten over de regels
van het universum klopt niet (fenomeen bestaat).
- Onderzoeksmethodes in de psychologie kunnen niet vertrouwd worden,
en veel van wat gepubliceerd wordt zou weleens onzin kunnen zijn
(fenomeen bestaat niet).
➔ Ontstaan 2 kampen.
➔ Bem’s bewijs = case studie van wat er mis kan gaan in
onderzoeksmethoden.
Paper Simmons, Nelson & Simonsohn “Wat gebeurt er statistisch gezien als je jezelf veel vrijheden geeft binnen
“How bad can it be” simulaties onderzoeksmethoden?” → Vertrouwen hebben in onbetrouwbare
, onderzoeksresultaten → richtlijnen voor auteurs en reviewers: onderzoek van
tevoren aanmelden (vóór data verzameling – wat & welke analyses je gaat doen).
Door allerlei praktijken uit het ‘grijze gebied’ op elkaar te stapelen toonden ze aan
dat leeftijd kan veranderen door het luisteren naar een liedje.
Klassieke studie: Priming studie van Bargh - Priming: het activeren van een stimulus zorgt ervoor dat een andere,
gerelateerde, stimulus gemakkelijker verwerkt wordt.
• Bv: als ik “hond” zeg, herken je het woord “kat” sneller → Semantisch
primen – het ligt in onze gedachte dicht bij elkaar.
- Bargh paste dit toe op het primen van gedrag
Idee: als “oud” geactiveerd is, gaan mensen zich gedragen alsof ze
ouder zijn (bv langzamer lopen)
Kruiswoordpuzzels (woorden hadden te maken met “oud zijn”)
Resultaat: deelnemers die geprimed waren liepen na afloop van de
studie langzamer naar de lift dan deelnemers die niet geprimed
waren.
Replicatie studie (Doyen et al): meer deelnemers, tijdsmeting met infrarood
sensoren → géén effect gevonden in 1e studie & alleen effect in 2e studie als
onderzoeksassistent op de hoogte was van hypothese.
Reactie Bargh: 1) er zijn twee eerdere succesvolle replicatie studies gepubliceerd, 2)
er zijn meer dan 200 priming studies gepubliceerd 2) een meta-analyse laat een
prime-gedrag effect zien.
Andere reacties – Waarom repliceert hij niet?
- De priming taak is vertaald – betekent het wel echt hetzelfde?
- Het concept “langzaam lopen” is niet meer centraal in het stereotype van
de oudere (langzaam lopen niet meer geassocieerd met oud zijn).
Replicatie - Probleem: 1) replicatiestudies zijn zeldzaam, 2) resultaten voor meerdere
interpretaties vatbaar.
- Contrasterende gezichtspunten over replicatie:
1) “Directe replicatie (= de studie op precies dezelfde manier uitvoeren) heeft
zin”
• Het beste (en misschien enige) geloofwaardige bewijs dat het effect
bestaat.
• Als een effect niet herhaald kan worden aangetoond, is het eigenlijk
niet interessant.
• Als er situationele invloeden zijn (in de ene situatie is het effect er wel,
in de andere niet), dan moeten deze aangetoond worden bv. associatie
tussen oud lopen en langzaam lopen meten.
2) “Directe replicaties hebben weinig zin”
• Ze voegen weinig toe aan bestaande kennis.
• Als het effect niet gevonden wordt in de replicatie studie, is de situatie
t.o.v. de originele studie veranderd.
• Tijd en geld is schaars, en beter in te zetten voor conceptuele
replicaties.
College 2: Methods
Intro op onderzoeksmethoden
De mens als sociale wetenschapper - Intuïtieve kennis (we weten al veel over hoe mensen met elkaar, sociale
situaties en informatie over de omgeving omgaan)
• Expliciet (= je wéét dat je het weet) en impliciet (= je hebt niet door dat
je er kennis over hebt)
• We weten vaak meer dan we weten → gevaar: uitkomsten van sociaal
psychologisch onderzoek lijken soms iets te zijn dat we al wisten
, (triviaal, boerenwijsheid) → valkuil: alles lijkt logisch, terwijl dit niet zo
hoeft te zijn = handsight bias.
Handsight bias Achteraf weten wat de onderzoeksuitkomsten zijn, laten deze heel logisch lijken
(terwijl dit van tevoren niet logisch is). Men krijgt de indruk dat het voor de hand ligt,
terwijl dit niet zo hoeft te zijn.
Het belang van keuzevrijheid - Mensen willen keuzes kunnen maken (opties hebben).
- Reactance theorie (Brehm)
- Keuze is beter dan geen keuze.
- Méér keuze is beter dan weinig keuze (groot assortiment); betere kans om
iets te vinden dat bevalt, keuze variatie over tijd (elke keer iets anders
kiezen), autonomie (iets kiezen dat écht bij jou past/ waarmee je kunt laten
zien wie je bent).
- Méér keuze niet altijd beter dan weinig keuze (overweldigende hoeveelheid
producten → moeite met keuzes maken).
Brehm: reactance theorie Mensen vinden het niet fijn als hun keuzes afgepakt worden en zullen hier tegenin
gaan. Psychologisch effect: de weggenomen vrijheden lijken nóg aantrekkelijker
dan ze oorspronkelijk waren.
Reactantie is een aversieve toestand die wordt veroorzaakt door beperking v/d
keuzevrijheid van een individu t.o.v. belangrijke gedragsuitkomsten. Reactantie
wordt verondersteld het individu te motiveren om de beperkte vrijheid te
herstellen.
Sociaal psychologisch onderzoek Welke theorie is er/ kan er opgesteld worden? Welke hypotheses horen erbij? Hoe
kunnen ze getoetst worden?
Theorie moet verder gespecificeerd worden tot een conceptueel model met
constructen. Uit de theorie worden hypotheses afgeleid die getoetst kunnen
worden. Voor dit kan gebeuren, moet er eerst geoperationaliseerd worden. Toets
uitkomsten kunnen richting geven aan nieuwe/ meer verfijnde theorieën.
➔ Ontwikkeling theorieën over in welke situatie dit geldt/ voor welk type
persoon etc. (verdere uitsplitsing).
7
Theorie Set abstracte concepten (d.w.z. constructen) samen met proposities over hoe die
constructen aan elkaar gerelateerd zijn (doorgaans proposities over causale
verbanden tussen constructen).
Constructen Abstract theoretisch concept.
Hypothese Voorspelling afgeleid van een theorie over de relatie tussen variabelen.
Variabelen De meetbare representatie van een construct (bv scores op vragenlijsten).
Boundary De grenzen van het gebied waarin we dit fenomeen zien gebeuren.
conditions
Slecht waarvoor
Hoe te
toetsen
In alle situa es
Voor iedereen
Theorie vervangen als… -
Nieuwe theorie betere verklaring geeft voor de data.
-
Er minder aannames of constructen nodig zijn voor verklaren van
fenomeen (“parsimonious”) (voorkeur voor simpele theorieën).
- Het een bredere verklaring geeft, ook voor nieuwe data (voor meer
situaties geldig i.p.v. voor één specifiek geval).
- Nieuw onderzoek en verfijnde theorieën stimuleert.
Soorten methodes: uitleg over de verschillende soorten onderzoeksmethodes waar sociaal psychologen gebruik van maken
Onderzoeksmethoden - Hoe onderzoeken psychologen sociaal gedrag?
- Kwalitatieve methoden: inzicht proberen te krijgen in waarom en hoe
mensen dingen doen (exploratief). Gegevens niet onderzocht in cijfers of
met statistische methoden.
- Beschrijvende (kwantitatieve) methoden: werken met cijfers (bv
vragenlijsten met beoordelingsschalen).
