, 2
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave.......................................................................................................................................2
Aanleiding...............................................................................................................................................4
1. Inleiding..............................................................................................................................................5
1.1 Wat verstaan we onder pesten?...................................................................................................5
1.1.1 Definitie.................................................................................................................................5
1.1.2 Kenmerken van pesten..........................................................................................................5
1.1. 3 Vormen van pesten...............................................................................................................5
1.1. 4 Pestrollen..............................................................................................................................6
1.2 Welke factoren spelen een rol bij pesten?...................................................................................8
1.2.1 Theorieën...............................................................................................................................8
1.2.1.1 Verklaringen over pesten in de groep.............................................................................8
1.2.1.2 Pesten en processen in het brein.....................................................................................9
1.2.1.3 Pesten en de omgeving.................................................................................................11
1.2.2 Risicofactoren......................................................................................................................11
1.2.2.1 Intrapersoonlijke factoren.............................................................................................11
1.2.2.2. Interpersoonlijke factoren............................................................................................12
1.2.2.3 Sociaal-culturele factoren.............................................................................................13
1.3 Welke interventieprogramma’s worden er gebruikt tegen pesten?...........................................14
1.3.1 Algemeen beeld van interventieprogramma’s.....................................................................14
1.3.2 Selectie van interventieprogramma’s..................................................................................14
1.3.3 De geselecteerde interventieprogramma’s.........................................................................15
1.4 Wat is er bekend over de effectiviteit van deze interventieprogramma’s?................................20
1.4.1 Onderzoek naar interventieprogramma’s............................................................................20
1.4.2 Effectiviteit interventieprogramma’s...................................................................................20
1.4.3 Effectiviteit nader bekeken..................................................................................................22
1.5 Resultaten literatuuronderzoek..................................................................................................24
2. Praktijkonderzoek.............................................................................................................................26
2.1 Hypothese praktijkonderzoek.....................................................................................................26
2.2 Materialen en methode..............................................................................................................27
2.2.1 Verantwoording vragenlijst groep 5 en 6.............................................................................27
2.2.2 Verantwoording vragenlijst leerkracht................................................................................28
, 3
2.2.3 Onderzoeksgroep.................................................................................................................28
2.2.4 Afname vragenlijsten...........................................................................................................28
2.2.5 Verwerking gegevens vragenlijsten.....................................................................................29
2.2.5.1 Vragenlijst groep 5 en 6................................................................................................29
2.2.5.2 Vragenlijst leerkracht....................................................................................................35
2.3 Resultaten onderzoek.................................................................................................................36
2.3.1 Respondenten......................................................................................................................36
2.3.2 Resultaten Willem-Alexander School (WAS)........................................................................36
2.3.2.1 Groep 5.........................................................................................................................36
2.3.2.2 Groep 6a.......................................................................................................................37
2.3.2.3 Groep 6b.......................................................................................................................39
2.3.3 Resultaten De Margrietschool (MAR)..................................................................................40
2.3.3.1 Groep 5b.......................................................................................................................40
2.3.3.2 Groep 6b.......................................................................................................................42
2.3.4 Resultaten Graafjan van Montfoortschool (GJM)................................................................44
2.3.4.1 Groep 5.........................................................................................................................44
2.3.4.2 Groep 6.........................................................................................................................45
2.3.5 Resultaten R. de Jagerschool (RdJ).......................................................................................47
2.3.5.1 Groep 5.........................................................................................................................47
2.4 Analyse.......................................................................................................................................50
2.4.1 Wat is het effect van de Kanjertraining op pesten?.............................................................50
2.4.2 Wat is het effect van Leefstijl op pesten?............................................................................51
2.4.3 Wat is het effect van De Vreedzame School op pesten?......................................................51
2.4.4 Wat is het effect van het ontbreken van een interventieprogramma op pesten?...............52
3. Conclusie..........................................................................................................................................53
4. Discussie...........................................................................................................................................54
5. Samenvatting....................................................................................................................................57
6. Aanbevelingen..................................................................................................................................59
7. Literatuurlijst....................................................................................................................................61
8. Bijlages..............................................................................................................................................64
8.1 Vragenlijst groep 5/6..................................................................................................................64
8.2 Vragenlijst leerkracht..................................................................................................................68
, 4
Aanleiding
Gepest worden heeft nagenoeg altijd langdurige gevolgen (Boere et al., 2020). Het blijkt dat mensen
vaak jaren later nog last hebben van het pesten. Ze zijn angstig of depressief en hebben weinig
zelfvertrouwen.
Pesten gebeurt voornamelijk op basisscholen en middelbare scholen. Als leerkracht is het daarom
belangrijk om pesten te herkennen en tegen te gaan. Om dit goed te kunnen doen, is er niet alleen
kennis nodig over het pesten zelf, maar ook kennis over wat werkt tegen pesten. Er zijn al tal van
protocollen, lespakketten en trainingen ontwikkeld, maar toch is het nog onbekend welke manier of
interventie het beste werkt (Boere & Van den Boom, 2020). Daarom heb ik de volgende
onderzoeksvraag opgesteld:
Hoe ontstaat pesten en op welke wijze kan een school pesten voorkomen of verminderen?
Om tot dit inzicht te komen heb ik de volgende deelvragen voor het literatuuronderzoek opgesteld:
1. Wat verstaan we onder pesten?
2. Welke factoren spelen een rol bij pesten?
3. Welke interventieprogramma’s zijn er tegen pesten?
4. Wat is er bekend over de effectiviteit van deze interventieprogramma's?
Achtereenvolgens probeer ik deze deelvragen te beantwoorden vanuit de literatuur om uiteindelijk
een voorlopige hypothese te kunnen stellen voor de onderzoeksvraag. Deze hypothese toets ik
vervolgens door middel van praktijkonderzoek.
, 5
1. Inleiding
1.1 Wat verstaan we onder pesten?
1.1.1 Definitie
Er is geen algemene aanvaarde definitie van pesten in de literatuur. De beleving ervan verschilt per
persoon (Rigby, 2008). Toch formuleren vele onderzoekers een definitie van pesten. De meest
gebruikte en meest geciteerde definitie is die van Olweus (zoals geciteerd in Goossens, Camodeca &
Van der Meulen, 2000). Hij is degene die als eerste onderzoek deed naar pesten en zegt dat van
pesten sprake is als ‘men iemand herhaaldelijk en langdurig blootstelt aan negatieve handelingen’.
Een bekende onderzoeker naar pesten in Nederland is Van der Meer. Volgens hem is pesten ‘het
systematisch psychisch en/of fysiek mishandelen van een of meer klasgenoten die niet in staat zijn
zichzelf te verdedigen’ (Van der Meer, 1993).
1.1.2 Kenmerken van pesten
Goossens et al. (2000) stellen dat uit alle definities een aantal algemene kenmerken naar voren komt.
Pesten is een vorm van een zich herhalende intimidatie of aanval, waarbij de dader machtiger is dan
het slachtoffer en de dader het slachtoffer bewust pijn doet, zonder dat het slachtoffer dat uitlokt,
om op die manier iets te bereiken, zoals macht.
Pesten is volgens Westerveld (2000) een sociaal-psychologisch verschijnsel, omdat het zich uit in
groepen. Deze groepen zijn relatief klein waarbij de leden van de groep langdurig bij elkaar zijn, zoals
op school of op het werk (Goossens, Vermande & Van der Meulen, 2020). In die groep is er een
aanstichter, de dader die pest en de rest van de groep zwijgt of pest mee. Zonder de groep pest de
dader niet, de groep en het pesten zelf zijn daarom onlosmakelijk met elkaar verbonden (Rigby,
2008).
Het pesten op school gebeurt voornamelijk als er weinig of geen toezicht is van volwassenen, zoals
op het schoolplein of als kinderen op weg zijn naar school of teruggaan naar huis (Rigby, 2008;
Goossens et al., 2020; Smokowski & Holland Kopasz, 2005; Emmerechts, 1999; De Meyer,
Heurckmans & Vanbilloen,1994).
1.1. 3 Vormen van pesten
In de literatuur onderscheiden onderzoekers direct en indirect pesten. Direct pesten wil zeggen dat
het openlijk gebeurt. Indirect pesten is minder opvallend, waardoor het minder snel wordt
opgemerkt (Rigby, 2008; Olweus, zoals geciteerd in Emmerechts, 1999). Dit direct en indirect pesten
bestaat uit verschillende vormen en uit zich op allerlei manieren:
- fysiek, zoals schoppen en slaan,
- psychologisch, zoals dwang en buitensluiten,
- verbaal, zoals schelden en roddelen,
- materieel, zoals het stelen of kapotmaken van spullen,
- seksueel, zoals het dwingen tot een seksuele handeling.
Een recente vorm van pesten is cyberpesten. Hierbij pest de dader door vervelende sms’jes of e-
mailtjes te sturen of vervelende opmerkingen, beschuldigingen of foto’s en filmpjes te zetten op
sociale netwerk sites. Hierbij blijft de dader anoniem. Dat laatste is voor een slachtoffer vaak nog
bedreigender dan andere vormen van pesten (Wantenaar, 2006).
