Samenvatting van het gehele boek met uitzondering van hoofdstukken 12 en 17. Voor het vak Recht en Regulering (FSWB-1080) van de Pre-master Bestuurskunde.
1.1 Benadering van het begrip staat
Wat houdt het begrip staat in?
Een organisatie die met voorrang boven andere organisaties effectief gezag uitoefent
over een gemeenschap van mensen op een bepaald grondgebied.
Erkenning door andere staten geen formeel vereiste, maar een belangrijke aanwijzing
dat de staat effectief gezag uitoefent.
Toelating tot de Verenigde Naties (VN) versterkt de rechtspositie van het land in het
internationale verkeer.
Kenmerken van de staat:
Mogelijkheid van toepassing van dwang ter handhaving van de gemeenschapsnormen
Geweld door particulieren zal de staat slechts bij hoge uitzondering toestaan
(noodweer)
Er kan geen dwang op de staat uitgeoefend worden als de staat bijvoorbeeld de wet
overtreedt, omdat er geen hogere organen zijn boven de staat (een revolutie kan als
gevolg plaatsvinden).
Staatsrecht
De regels die betrekking hebben op de organisatie van de met gezag beklede organen
en de grenzen van hun gezag
Gezag
Middeleeuwen: gezag was persoonlijk recht van de vorst. Gezag splitsen door deel
grondgebied verkopen, het was overdraagbaar
,1.2 Verdeling van de staatsmacht over verschillende organen
Directe democratie waarbij iedereen wordt betrokken bij de besluitvorming, is niet haalbaar
in een grote samenleving.
Moeilijke besluitvorming
Niemand voelt zich verantwoordelijk voor die besluiten
Montesquieu (Checks and balances)
Risico van een dreigende dictatuur voorkomen, waarbij het gezag verdeeld is over de
verschillende organen
Ieder orgaan kan slechts een deel van het gezag uitoefenen, het heeft de andere
organen dus nodig.
o Uitvoerende macht > de koning: voert de wetten uit
o Wetgevende macht > het parlement: maakt de wetten
o De rechterlijke macht > rechters: controleren of uitvoerende macht zich aan de
wet houdt
Grondwet Amerika
Alleen Congres heeft wetgevende bevoegdheid.
President heeft beperkt vetorecht
President heeft volledige uitvoerende macht, slechts beperkt door sommige
bevoegdheden van de senaat op dit terrein
De term trias politica komt in het werk van Montesquieu niet voor.
In Nederland
Niet alleen de functies van Montesquieu kloppen niet, het is ook niet zo, dat de 3
belangrijkste organen in de staat (regering, parlement, rechterlijke macht) onafhankelijk van
elkaar opereren.
Vaststellen van wetten: taak regering en parlement samen
Het bestuur: taak regering en controle door parlement
Andere taakverdeling van het gezag: territoriale splitsing
Centrale overheid delegeert een deel van de bevoegdheid aan regionale overheden
3
,1.3 De democratische rechtsstaat
Democratie: elke burger is gelijkwaardig en heeft recht op gelijke invloed op het
staatsbestuur.
Rechtsstaat: bescherming van de burger tegen het staatsbestuur.
Democratische rechtsstaat: een staat met een bestuur dat zowel democratisch als
rechtstatelijk is ingericht
Democratie
Vrije en geheime verkiezingen van het parlement.
Burgers hebben recht om leden van volksvertegenwoordiging te kiezen (actief
kiesrecht)
Burgers hebben recht om gekozen te worden als lid van de volksvertegenwoordiging
(passief kiesrecht)
Openheid voor machtswisseling: er moeten niet alleen verkiezingen zijn, moet ook
duidelijk zijn hoelang de verkozenen hun functie kunnen uitoefenen en dat niet altijd
dezelfde personen aan de macht kunnen blijven.
Parlement dient een centrale rol te spelen in het staatsbestel. De
volksvertegenwoordiging dient een beslissende stem te hebben bij het vaststellen van
de wetgeving
Rechtsstaat
De staat erkent dat individuen en particuliere instellingen een staatsvrij sfeer toekomt.
Ook het parlement moet deze sfeer respecteren zodat minderheden op deze manier
worden beschermd tegen een tirannieke meerderheid
Optreden van het bestuur dat voor de burger bezwarend is (bijv. heffen van
belastingen) dient te berusten op een algemene regel die de bevoegdheid van het
desbetreffende orgaan omschrijft. Legaliteitsbeginsel en rechtszekerheid bevordert en
voorkomt dat burgers in gelijke gevallen ongelijk worden behandeld.
De regels waarin bevoegdheden van een staatsorgaan zijn omschreven, moeten zijn
vastgesteld door een ander orgaan. Als een orgaan zijn eigen bevoegdheden mag
uitbreiden, zou het de spelregels zomaar kunnen veranderen en blijft er van
rechtszekerheid weinig over.
4
, Geschillen tussen de burger en de staat moeten worden beslist door een onafhankelijk
en onpartijdige rechter.
1.4 Grondregels van een democratisch-rechtsstatelijke staatsorganisatie
Aan grondregels dient een democratisch-rechtsstatelijke staatsorganisatie getoetst te
worden, deze regels behoren zelf niet tot het positieve recht: het zijn beginselen die
niet op alle terreinen in rechtsregels zijn gerealiseerd
De eerste regel die een voorbeeld biedt van ‘checks and balances’ en die aan het wettelijk
systeem en de staatsrechtelijke praktijk in Nederland ten grondslag ligt is:
Eerste grondregel: geen bevoegdheid zonder grondslag in wet of Grondwet
voorkomen machtsmisbruik
Tweede grondregel: niemand kan een bevoegdheid uitoefenen zonder verantwoording
schuldig te zijn of zonder dat op die uitoefening controle bestaat. Er bestaan meerdere
vormen van verantwoordingsplicht:
Politieke verantwoordingsplicht van bestuurlijke organen tegenover
vertegenwoordigende organen
De ministers moeten zich verantwoorden tegenover het parlement
De leden van de gedeputeerde staten tegenover de provinciale staten
De burgemeester en de wethouders tegenover de gemeenteraad
Deze plicht houdt in dat het bestuurlijke orgaan inlichtingen moet verstrekken, een
debat met de volksvertegenwoordiging niet mag ontwijken en bij verlies van
vertrouwen in beginsel moet opstappen
Ambtelijke ondergeschiktheid
Ambtenaren die bepaalde bevoegdheden hebben, zijn verantwoording schuldig aan
hun chefs
Slechte vervulling van de taak door een ambtenaar aan wie de wet een taak opdraagt,
kan tot disciplinaire maatregelen (ontslag) leiden
Bewindspersonen (ministers en staatssecretarissen), zijn geen ambtenaren en zijn
daardoor niet onderworpen aan disciplinaire maatregelen
5
, Bestuurlijk toezicht
Ook zonder dat er sprake is van ambtelijke ondergeschiktheid kan het voorkomen dat
een bestuursorgaan wordt gecontroleerd door een ander orgaan
Zo heeft de regering een beperkte mate de bevoegdheid zich te bemoeien met het
beleid van gemeentelijke of provinciale organen
Preventief toezicht: bestuursorgaan moet voor een bepaalde handeling goedkeuring
vragen aan een ander orgaan
Repressief toezicht: een ‘hoger’ bestuursorgaan kan een beslissing van een ‘lager’
orgaan achteraf corrigeren
Een minister is niet verantwoordelijk voor het doen of laten van een zelfstandig
bestuursorgaan, maar het parlement kan wel kritiek hebben op het feit dat de minister
geen gebruik heeft gemaakt van de controlebevoegdheden die de wet aan de minister
toekent.
Strafrechtelijke verantwoordelijkheid
Gezagdragers kunnen strafrechtelijk verantwoordelijk zijn voor hun daden. Dit is
uitsluitend mogelijk, wanneer een strafbepaling de gedragingen strafbaar stelt
Beroep
De meest besluiten van bestuursorganen zijn vatbaar voor beroep
Dit beroep kan over het algemeen worden ingesteld bij een onafhankelijke rechter, zij
het dat meestal eerst bij het betrokken bestuursorgaan bezwaar moet worden gemaakt
tegen het besluit
Burgerlijke rechter
Wanneer er geen beroepsmogelijkheid aanwezig is, kan bij de burgerlijke rechter een
actie uit onrechtmatige daad tegen de overheid worden ingesteld
Als de rechter oordeelt dat de overheid onrechtmatig heeft gehandeld, is het mogelijk
dat de rechter een verbod of bevel uitspreekt en/ of de overheid tot schadevergoeding
verplicht
Rechterlijke toetsing van wetgeving
Er is ook een controle van de rechter op zekere wetgevende organen
6
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper Carinao. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,49. Je zit daarna nergens aan vast.
