TENTAMEN Inleiding staats- en bestuursrecht
STAATSRECHT
Essentie = een geheel van rechtsregels dat betrekking heeft op de organisatie van de met gezag
beklede organen en de grenzen van hun gedrag.
Organen met gezag een of meer organen binnen een staat die bevoegd zijn tot het uitoefenen
tot dwang.
Het gaat dus om de verhouding tussen burger en overheid en de beperkingen die daarmee
gepaard gaan. De vraag is altijd hoe ver de overheid kan gaan. De grenzen van hun gedrag
komen naar voren binnen het staatsrecht. Het dilemma is altijd: de vrijheid van het individu
waarborgen door dwangoefening te handhaven (bv. mensen oppakken zodat anderen veilig zijn).
Kenmerken van het staatsrecht:
1) Gelijkwaardigheid
2) Democratische rechtsstaat
3) Legaliteitsbeginsel moet altijd een wettelijke grondslag zijn
4) Verantwoordingsplicht en controle
Legaliteitsbeginsel (art. 16 GW en art. 89 lid 2 GW):
geen bestuurshandelen zonder wettelijke bevoegdheid.
Nog 2 andere doelstellingen van de democratie:
- Rechtsgelijkheid, gelijke behandeling van burgers.
- Rechtszekerheid, ingrijpen is voorspelbaar
Nederland is een democratische rechtsstaat:
De wetgeving wordt democratisch tot stand gebracht en controle op het handelen van bestuur is
mede in handen van het vertegenwoordigde orgaan.
1) Grondregels rechtsstaat legaliteitsbeginsel, scheiding der machten, onafhankelijke
rechter en grondrechten.
2) Kenmerken democratie vrije en geheime verkiezingen voor volksvertegenwoordiging,
invloed op besluitvorming via volksvertegenwoordiging, openbaarheid van besluiten en
besluitvorming, rechten en belangen van minderheden respecteren.
Staat = een organisatie die met voorrang boven andere organisaties gezag uitoefent over een
gemeenschap van mensen, over een bepaald grondgebied.
Deze organen zijn zelf ook aan het recht gebonden om greep naar de macht te
voorkomen. Dit is ook wel de rechtsstaatgedachte.
Nederland is ook een koninkrijk. In 1954 kregen we een statuut, in 1975 werd Suriname
onafhankelijk. Vanaf toen bestond het Nederlandse koninkrijk uit: Aruba, Curaçao, Sint-Maarten
en Nederland.
De trias politica: “de l’esprit de lois”, ook wel de 3 onafhankelijke machten “checks and balances”:
´ De wetgevende macht parlement en Staten Generaal (art. 81 Gw)
´ De uitvoerende macht regering en kabinet
´ De rechterlijke macht rechters
Deze verdeling is het beste voor de burger door het scheiden van bestuur, wetgeving en
rechtspraak. Tegenwoordig zijn ze bij ons echter niet zo gescheiden en opereren ze niet meer
onafhankelijk van elkaar (= machtsevenwicht). De regering maakt samen met de Staten-
Generaal (SG) de wetten, dus bij wetten in formele zin (WIFZ) moeten ze samenwerken.
, Een territoriale splitsing houdt in dat bevoegdheden regionaal worden uitbesteed. Dit is
bijvoorbeeld in de VS (federale staat). Bij ons meer provinciaal en regionaal maar er is nog wel
sprake van overheidsbemoeienis.
Een democratie betekent dat het hoogste gezag bij het volk ligt.
Geen bevoegdheid zonder grondslag in wet of grondwet, dus het legaliteitsbeginsel.
Altijd verantwoording en controle, dus de controle- en verantwoordingsplicht. De handelende
organen moeten altijd verantwoording afleggen:
Politieke verantwoordingsplicht, organen tegenover elkaar.
Ambtelijke ondergeschiktheid, ambtenaren tegenover hun bazen.
Bestuurlijk toezicht, bestuursorganen tegenover een hoger orgaan.
´ Preventief toezicht: lager bestuursorgaan vraagt toestemming aan een hoger
orgaan
´ Repressief toezicht: hoger bestuursorgaan kan beslissingen later ongedaan
maken
Mogelijkheid tot beroep en toegang tot de burgerlijke rechter.
Rechterlijke toetsing, rechter controleert de wetgeving.
Eisen democratie:
Vrije en geheime verkiezingen, kiesrecht, iedereen mag naar machtsvorming streven,
grondrechten, invloed op besluitvorming, meerderheidsregel, beschermen rechten van
minderheden, transparante besluitvorming.
Een rechtstaat zorgt voor grenzen aan het optreden van de overheid.
Het legaliteitsbeginsel, treedt op tegen willekeurigheid door de wettelijke grondslag
Voorafgaande algemene regel, op grond van art. 16 Gw en art. 1 Sr geen terugwerkende
kracht binnen het strafrecht
Regelgeving en uitvoering niet in één hand, er is machtenscheiding
Democratieprincipe, wetgeving komt tot stand door de volksvertegenwoordiging
Onafhankelijk rechter, op basis van art. 6 EVRM
Klassieke grondrechten, voorkomt overheidsbemoeienis
De Staten Generaal:
Artikelen 50 t/m 72 in de Grondwet
De SG is ook wel het parlement, en bestaat uit de 1e en 2e kamer. Beide kamers
vertegenwoordigen het Nederlandse volk (art. 50 GW).
De tweede kamer wordt rechtstreeks gekozen door mensen van 18 jaar en ouder (art. 54 GW).
Het bestaat uit 150 leden (art. 51 GW). De leden worden voor 4 jaar gekozen (art. 59 GW). Het
parlementaire vergaderjaar begint met Prinsjesdag en de troonrede (art. 65 GW). Om lid te
worden van SG moet je Nederlander en 18 zij (art. 56 GW).
de tweede kamer heeft het recht van amendement en het recht van initiatief. Ze mogen dus
wetsvoorstellen wijzigen en voorstellen (art. 82 en 84 GW).
Regelement van orde = een besluit van de kamer zelf, hierin regelt het haar eigen
werkzaamheden (art. 72 GW). Dit staat verder ook in het regelement van orde van de tweede
kamer (RvO TK).
Parlementaire onschendbaarheid = de SG, ministers en staatssecretarissen mogen niet vervolgd
worden voor iets wat ze in een vergadering hebben gezegd of schriftelijk (art. 71 GW).
De eerste kamer wordt gekozen door getrapte verkiezingen (art. 55 GW). Dit houdt in dat de
provinciale staten de eerste kamer kiezen, maar wij kiezen de provinciale staten. De duur is 4
jaar (art. 52 GW). Ze vergaderen minder dan de tweede kamer en hebben geen vragenuur en
spoeddebatten. Zij mogen enkel wetsvoorstellen goed of afkeuren.
Incompatibiliteiten:
Art. 57 GW functies die niet tegelijk kunnen met lid zijn van de SG.
