Voorbereiding methodiek
Bijeenkomst 1
Dit Wat werkt bij-dossier is gericht op de aanpak van armoede én schulden. Het doel van dit Wat
werkt bij-dossier is om de informatie over en inzichten in (de aanpak van) armoede en schulden bij
elkaar te brengen. Iemand die in armoede leeft hoeft geen schulden te hebben. Tegelijkertijd lopen
mensen die in armoede leven wel een extra risico op het krijgen van (problematische) schulden.
Armoede en schulden hebben beide een financiële component: door een gebrek aan financiële
middelen zijn mensen arm of hebben ze betalingsproblemen.
Betekenis armoede: in situaties waarin mensen onvoldoende materiële, culturele en sociale
middelen hebben, waardoor zij zijn uitgesloten van een levensstandaard die in de samenleving
waarin zij leven als minimaal wordt gezien. Armoede heeft te maken met een gebrek aan geld en
inkomen maar ook langdurig niet kunnen voorzien in een aantal levensbehoeften, waardoor
achterstand ontstaat op sociaal vlak.
Betekenis schulden: gaat over problematische schulden. We spreken van problematische schulden
als mensen niet in staat zijn om binnen 36 maanden aan hun afbetaalverplichtingen te voldoen. In
deze definitie gaat het niet om de omvang of aard van de schulden, maar om de capaciteit om de
schulden af te lossen.
Een specifieke benadering is het verklaringsmodel voor armoede van Van Robaeys & Driessen:
- Conjuncturele verklaring wordt armoede benaderd vanuit een economisch oogpunt.
Fluctueert de economie in positieve of negatieve zin, dan zal dat invloed hebben op de
armoedecijfers. Dit is dan bijvoorbeeld te zien aan de werkloosheidcijfers en de
welvaartsontwikkeling. Economie in het land gericht op macroniveau.
- Structurele verklaring gaat over de maatschappelijke veranderingen op de lange termijn.
Denk bijvoorbeeld aan sociale ongelijkheid die diep in de samenleving geworteld zit en zo
haar sporen nalaat, bijvoorbeeld als het gaat om de welvaartspositie van burgers. Het gaat
hierbij ook om sociale trends zoals discriminatie op de arbeidsmarkt, en om economische
trends zoals technologische ontwikkelingen of globalisering die zorgen voor automatisering
of loonongelijkheid. (globalisering= producten door lage lonen landen gemaakt) behoort tot
het macroniveau.
- Demografische verklaring is de aandacht specifiek gericht op de bevolkingssamenstelling en
de effecten daarvan. Gebieden waar bijvoorbeeld veel mensen wonen met een laag
inkomen, veel mensen met een migratieachtergrond en/of veel eenoudergezinnen, kunnen
meer kwetsbaar zijn voor armoede. Het is een arm of rijk gebied met de plek waar je woont
gericht op mesoniveau.
- Culturele verklaring wordt de oorzaak van armoede meer gezocht in waarden en normen die
onder bepaalde groepen heersen. Zo stelt de klassieke culture of poverty-theorie dat onder
meer genderrollen, werkattitudes en gezinsorganisatie intergenerationeel worden
overgedragen. Hetzelfde geldt voor heersende ideeën over bijvoorbeeld
uitkeringsafhankelijkheid. Structurele problemen zoals school drop-outs,
tienerzwangerschappen en alleenstaand ouderschap worden min of meer van ouder op kind
overgedragen, en zorgen dat armoede in stand blijft. Deze onderlinge (onbewuste)
beïnvloeding heeft onder meer een gering sociaal netwerk en geringe kapitaaloverdracht tot
gevolg. Dit wordt in deze theorie aangeduid als ‘lagere culturele verklaringen’. Dit zou dan,
volgens de culture of poverty, een directe weerspiegeling zijn van gebrek aan sociale binding
of netwerken en isolement van de grootstedelijke arbeidersklasse die (voorheen) in de
, industrie werkt(e). intergenarationele overdacht: pverdracht armoede op generatie (culture
of poverty).
- Institutionele verklaring heeft als uitgangspunt dat wetten en regels van instituties, zoals de
overheid, armoede in de hand werken. Volgens de institutionele verklaring hebben
beleidsmakers tamelijk weinig invloed op de werking van deze wet- en regelgeving. De
ontwikkeling hiervan zou gestuurd worden door besluiten die ooit (vanuit hogere hand, zoals
het management bijvoorbeeld) genomen zijn en dusdanig verankerd liggen in het systeem
dat deze een ‘eigen leven’ leiden. Dit zijn de wetten en regels die armoede in de hand helpen
zoals de toeslagenaffaire.
- Individuele verklaring ligt het accent op het individu en de beperkte persoonlijke
hulpbronnen. Dit zou verschillende consequenties hebben, zoals minder verstandig
(consumptie)gedrag, die bijdragen aan armoedeproblemen. Verder zouden deze problemen
samenhangen met slechte(re) gezondheid, minder zelfvertrouwen, een klein sociaal netwerk
en een gering cultureel kapitaal. Volgens deze individualistische benadering zijn mensen die
in armoede leven niet of nauwelijks in staat probleemoplossend te denken en daarnaar te
handelen. Zij hebben namelijk zoveel stress dat hun prefrontale cortex niet meer goed werkt.
Er is simpelweg minder mentale ruimte voor acties en oplossingen. Dit gaat over de theorie
van de schaarste, waaruit het verminderd probleemoplossend vermogen van mensen die in
armoede leven wordt verklaard. Gaat over gezondheid, minder verstandig, consumptie
gedrag, minder zelfvertrouwen, klein sociaal netwerk.
- Machtsverschillen, deze theorie stelt dat armoede samenhangt met de macht die dominante
groepen uitoefenen over andere groepen, zoals de mogelijkheid om mensen uit de lage(re)
klassen te gebruiken om zelf geld te verdienen. De dominante groep zou dan in bezit zijn van
productiemiddelen en daar (totale) controle over hebben. Dit leidt tot een monopolypositie
voor de dominante groep. Deze theorie is sterk gebaseerd op de klassieke
‘machtsbronnentheorie’. Beleid kan een oplossing bieden voor deze structurele ongelijkheid,
waarbij de macht herverdeeld zou moeten worden over verschillende klassen.
Monopolypositie en dus de macht van bedrijven.
Verklaringsmodel Omlo:
