Sanctiezwaarte en procedurele rechtvaardigheid 1
Het effect van sanctiezwaarte en procedurele rechtvaardigheid op regelnaleving
----
Open Universiteit
Naam
studentnummer
adres
Onderzoekspracticum psychologisch experiment s05271
Begeleider:
Examinator: dr. D.J. Hoek
Inleverdatum:
,Sanctiezwaarte en procedurele rechtvaardigheid 2
Samenvatting
In dit artikel werd onderzocht of de zwaarte van een sanctie invloed had op het naleven van
regels die door een autoriteit waren opgesteld. Tevens werd daarbij onderzocht of de
procedurele rechtvaardigheid waarmee een autoriteit deze regels oplegde van invloed was op
de regelnaleving en of het dreigen met hoge sancties effectiever was bij een rechtvaardige
autoriteit. Het onderzoek werd uitgevoerd met behulp van een scenario-experiment waarbij
zowel sanctiezwaarte als procedurele rechtvaardigheid werden gemanipuleerd. Er is sprake
van een 2 x 2- design.
In totaal hebben er 200 respondenten (M = 39.60, SD = 11.56) deelgenomen aan het
onderzoek, waarvan 104 mannen en 96 vrouwen. De respondenten zijn at random toegewezen
aan een sanctieconditie gecombineerd met een rechtvaardigheidconditie.
De vragenlijst bestond uit twee delen. Er waren vier versies, afhankelijke van de
gecombineerde condities. In het eerste gedeelte werd gevraagd naar de variabele ‘sociale
norm’ en werd de nulmeting gedaan, de afhankelijke variabele ‘mate van privégebruik van
bedrijfsmiddelen’. In het tweede gedeelte was de manipulatie uitgevoerd en werd opnieuw de
afhankelijke variabele gemeten.
De 2 x 2- ANCOVA laat zien dat er in de milde conditie minder privégebruik wordt gemaakt
van bedrijfsmiddelen. Dit in tegenstrijd met de veronderstelling dat een strenge conditie voor
meer regelnaleving zorgt (hypothese één). De analyse toont aan dat hypothese twee wordt
aangenomen: Er wordt minder privégebruik gemaakt van bedrijfsmiddelen indien de
procedure rechtvaardig is. De analyse toont niet aan dat een strenge en rechtvaardige
maatregel leidt tot de grootste afname van privégebruik van bedrijfsmiddelen (hypothese
drie). In vervolgonderzoek is aan te bevelen ook de variabelen vertrouwen in de autoriteit en
pakkans te toetsen, omdat dit van invloed kan zijn op de mate van regelnaleving.
, Sanctiezwaarte en procedurele rechtvaardigheid 3
Het effect van sanctiezwaarte en procedurele rechtvaardigheid op regelnaleving
In een gezonde samenleving is het belangrijk dat de meeste mensen zich grotendeels
en vrijwillig aan de regels houden die door de autoriteiten worden opgesteld. Om
regelnaleving te stimuleren gebruiken autoriteiten vaak een vorm van afschrikking, dat wil
zeggen dat er een redelijke kans is dat iemand wordt gepakt die de regel overtreedt en dat er
vervolgens een sanctie wordt opgelegd. Het idee achter deze instrumentele visie van gedrag
(Allingham & Sandmo, 1972; Becker, 1968; Nagin, 1998) is dat mensen een rationele
afweging maken waarbij ze de nadelen van een straf afwegen tegen de eventuele voordelen
van regelovertreding. Vanuit deze visie zou het verzwaren van een sanctie voor het overtreden
van een bepaalde regel moeten leiden tot het beter naleven van deze regel. Echter, uit veel
studies blijkt dat het verhogen van straffen nauwelijks leidt tot meer regelnaleving
(bijvoorbeeld Fisher, Wartwick, & Mark, 1992; Nagin & Paternoster, 1993; Williams &
Hawkins, 1986). De instrumentele visie op regelnaleving is duidelijk te beperkt en een
belangrijke vraag is onder welke condities het verhogen van straffen wel leidt tot betere
regelnaleving.
Vanuit de sociale psychologie zijn andere inzichten over regelnaleving naar voren
gekomen. Zo blijkt dat gedrag grotendeels gestuurd wordt door de normen die men hanteert
(Wenzel, 2004). Verder blijkt het vertrouwen dat men heeft in de autoriteit van invloed te zijn
op de bereidheid om regelconform gedrag te tonen (De Cremer & Tyler, 2007; Mulder,
Verboon, & De Cremer, 2009). Tyler (2006) laat zien dat regelnaleving hoog is als een
autoriteit als legitiem wordt gezien, hetgeen inhoudt dat het publiek niet alleen vindt dat ze de
wettelijke maar ook de morele leiding heeft. Een aantal studies heeft de positieve effecten van
een als legitiem ervaren autoriteit beschreven, zoals in het geval van het vrijwillig betalen van
belastingen (Kirchler, Hoelz, & Wahl, 2008) en bij het samenwerken met de politie (Murphy,
Tyler, & Curtis, 2009). De vraag is hoe een autoriteit vertrouwen en legitimiteit bij het publiek
kan verwerven.
Procedurele Rechtvaardigheid
Procedurele rechtvaardigheid heeft betrekking op de ervaren rechtvaardigheid van
procedures waarmee middelen (salaris) verdeeld worden (Lind & Tyler, 1988). Verschillende
criteria zijn in de loop van de tijd aan dit begrip gekoppeld, zoals het kunnen geven van je
mening (Thibaut & Walker, 1975), en of autoriteiten beslissingen accuraat en consistent
nemen, zonder hun eigenbelang te laten prevaleren (Leventhal, 1980). De positieve effecten
van procedurele rechtvaardigheid op regelnaleving zijn in verschillende studies onderzocht
(bijvoorbeeld Paternoster, Brame, Bachman, & Sherman al., 1997; Sherman, 1993).
