ALGEMENE KUNSTGESCHIEDENIS
VORM
Art Nouveau en de nieuwe bouwkunst
De schreeuw, door Munch, dateert uit 1893.
Drie jaar later, in 1896, werd de eerste tentoonstelling
van Munch in Parijs gehouden in een galerie genaamd
‘Art Nouveau’. Deze was ontworpen door een andere
Belgische architect, Henry van de Velde.
In 1893 dateert nog iets, Victoria Horta
bouwde een huis voor professor Tassel. Die
gelijktijdigheid was geen toeval: de glijdende,
golvende, plantaardige, grillig gevormde
patronen van het interieur van het Hotel
Tassel, zo kenmerkend voor de Art Nouveau,
vertonen verwantschap met de kronkelende,
golvende lijnen van De schreeuw én andere werken van
symbolische schilders onder wie Gauguin en Van Gogh. De
overeenkomst is echter niet meer dan een formele gelijkenis:
De schreeuw: van de gekwelde lijnen gaat een grote suggestieve en
expressieve kracht uit. Hotel Tassel: de lijnpatronen zijn glad, ontspannen
en zuiver decoratief.
In nog twee ontwerpen van Van de Velde zijn dezelfde
oppervlakkige overeenkomsten en radicale verschillen te zien.
In de ene, de houtsnede voor de titelpagina van de
gedichtenbundel Dominical van Max Elskamp, is het ontwerp
expressief als in een symbolistisch schilderij. Zonder modellering
wordt toch een levendige indruk van ruimte en sfeer
opgeroepen.
De reclameplaat voor ingeblikt voedsel van Tropon is even
lineair, maar hier ontbreekt diepte en is er ook geen
emotie en betekenis. Het doet denken aan de vroege
pogingen tot industrieel ontwerpen, door de spaarzame
middelen en het niet-figuratieve karakter.
Art Nouveau was de eerste
bewuste en geslaagde poging
om de opeenvolging van
historische herlevingen een halt
toe te roepen en te vervangen
door iets wat geen verbindingen
had met het verleden. De meer extreme Art
Nouveau ontwerpers ontwikkelden een werkelijk ‘nieuwe’ stijl. Daartoe
behoort de Spaanse architect Antoní Gaudi, die in een aantal gebouwen in
Barcelona volledig vrije, asymmetrische en gekartelde grondoppervlakken
combineerde met zeer extravagante, willekeurige vormen, zodat er geen
, rechte muren of rechte hoeken zijn en het hele gebouw lijkt te golven in
een weergaloze organische wisselwerking tussen exterieur en interieur.
De snelle verbreiding van de Art Nouveau over geheel Europa was vooral
het gevolg van een ander laat negentien -eeuws verschijnsel: het fraai
geïllustreerde kunsttijdschrift, dat mogelijk werd gemaakt door de nieuwe
reproductietechnieken die volgden op de uitvinding van de fotografie.
Kunsttijdschriften bereikten nu een internationaal publiek en zij konden,
samen met de internationale tentoonstellingen het werk van een
kunstenaar zeer snel een grote bekendheid geven.
Sullivan en de wolkenkrabber
Het belang van de Amerikaanse architect Louis
Henry Sullivan ligt bij een bouwkunst die veel
meer uitgesproken eigentijds was dan de art
nouveau architecten in Europa zich in hun
stoutste dromen hadden kunnen voorstellen. Al in
1892 had Sullivan geschreven dat ‘het voor ons
esthetische bestwil zou zijn als we ons jarenlang
geheel zouden onthouden van het gebruik van
versieringen, zodat ons denken zich volledig kan
concentreren op het maken van gebouwen die in
hun naaktheid welgevormd en welgeschapen
zijn’.
Sullivan zijn meesterwerk was Guaranty Building
in Buffalo. In dit monumentale gebouw domineert
en bepaalt het onderliggende raster van het
structurele stalen frame het hele ontwerp, en het staat daarmee los van
iedere historische stijl.
In Context: Het Crystal Palace en het Vrijheidsbeeld
Metaal en nieuwe bouwmethoden
Metaal als bouwmateriaal zou van groot belang zijn voor de late
negentiende-eeuwse architectuur in de Verenigde Staten en Europa.
Metaal vergemakkelijkte ook de massaproductie voor onderdelen voor de
bouw die daarop volgde, zodat in de jaren veertig in verschillende
Amerikaanse steden ‘Gietijzer-wijken’ ontstonden. Vooral in New York,
Daar introduceerde James Bogardus de gietijzeren voorgevels en die
speelden ook een rol in de ontwikkeling van geprefabriceerde elementen.
Prefabricage = en proces in de bouw waarbij
materialen vooraf in een fabriek of werkplaats
tot elementen worden gemaakt, waarna deze naar
de bouwplaats worden getransporteerd en aldaar
worden verwerkt.
Dit was een van de belangrijkste innovaties van de
industriële revolutie.