Franka Huizing
REV2E1
Samenvatting boek: praktisch burgerlijk procesrecht
[ Werkgroep 1, Hoofdstuk 1 en 2 ]
Het burgerlijk procesrecht betreft alle regels over de wijze van procederen in het privaatrecht.
Het recht kan op verschillende manieren worden ingedeeld, bijvoorbeeld door de scheiding
tussen publiekrecht en privaatrecht. Het privaatrecht ziet toe op de rechtsverhouding tussen
burgers/personen. Bij het aangaan van een koopovereenkomst zullen er bijvoorbeeld voor
beide partijen rechten en plichten ontstaan. Het privaatrecht is grotendeels regelend recht,
waar inhoudt dat bij een geschil de rechter eerst kijkt naar de afspraken tussen beide partijen
en pas daarna kijkt naar de aanvullende regels van de BW.
Het materiële burgerlijk recht omvat inhoudelijke rechten en plichten: rechtsregels om
situaties, rechtsverhoudingen en handelingen juridisch te definiëren en te kwalificeren. Waar
het materiële burgerlijk recht bepaalt welke rechten en plichten er gelden in een
overeenkomst, geeft het formele burgerlijk recht antwoord op de vraag volgens welke
procedureregels deze rechten en plichten kunnen worden geëffectueerd.
Samenvattend: het burgerlijk procesrecht omvat vormvoorschriften en
procedureregels waarmee een persoon in een civiele procedure zijn materiële
rechten en plichten kan effectueren, vast laten stellen, tot stand laten brengen,
wijzigen of beëindigen.
Het burgerlijk procesrecht heeft verschillende functies, het betreft;
- Het handhaven en beïnvloeden van materiële burgerlijke rechten en plichten;
Het burgerlijk procesrecht verschaft een persoon bepaalde middelen om zijn burgerlijke
rechten en plichten te realiseren en te beïnvloeden.
Voorbeelden:
o Het effectueren van rechten en plichten
o Het vaststellen van rechten en plichten
o Het tot stand brengen van rechten en plichten
o Het wijzigen van rechten en plichten
o Het beëindigen van rechten en plichten
- Het voorkomen van een gerechtelijke procedure;
Dit is de preventiefunctie. Onder dreiging van een gerechtelijke procedure zijn burgers vaak
bereid om (alsnog) vrijwillig hun verplichtingen na te komen, partijen komen vaak tot een
oplossing buiten de rechter om aangezien ze geen kostbare en/of tijdrovende procedure
willen instellen.
- Het voorkomen van eigenrichting.
Eigenrichting houdt in dat een persoon zelf en met eigen middelen zijn recht gaat halen
zonder hulp van de overheid en zonder dat hem daartoe wettelijke bevoegdheid is gegeven.
Doordat het burgerlijk procesrecht middelen tot handhaving van de civiele rechtsorde ter
beschikking stelt, wordt eigenrichting zoveel mogelijk voorkomen.
, Franka Huizing
REV2E1
Rechtsbronnen van burgerlijk procesrecht
- Wetgeving
o Wetboek van burgerlijke rechtsvordering (Rv)
o Wet op de rechterlijke organisatie (Wet RO)
- Internationale regelgeving
o EEX-verordening (EEX-vo)
o EG-Bewijsverordening
o EG-Betekenisverordening
o Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de
fundamentele vrijheden (EVRM)
- Jurisprudentie
Algemene uitgangspunten, gevormd door algemene rechtsbeginselen en voorschriften
procedures.
1. Recht op rechtspraak en rechtsbijstand
Dit recht houdt in dat door iedereen een geschil moet kunnen worden voorgelegd aan een
overheidsrechter en dat eenieder recht heeft op juridische bijstand in een procedure (artikel
17, 18 en 112 Grondwet). Een belangrijk gevolg hiervan is het toegangsprincipe, iedereen
moet toegang hebben tot de rechter en een rechtsbijstandsverlener. Als gevolg hiervan
hebben minder draagkrachtigen in beginsel recht op een gesubsidieerde rechtsbijstand.
2. Onafhankelijke en onpartijdige rechter
Recht wordt gesproken door een onafhankelijke en onpartijdige rechter. Onafhankelijk houdt
in dat de rechter zich niet hoeft te verontschuldigen aan de overheid, onpartijdig houdt in dat
de rechter oordeelt zonder zich te laten leiden door de personen van de procespartijen.
Wanneer een partij op gerechtvaardigde grond twijfelt aan de onpartijdigheid van de rechter,
kan deze partij een verzoek tot wraking doen (artikel 36 Rv). Als de rechter van mening is dat
hij niet onpartijdig kan zijn, kan hij verzoeken tot verschoning (artikel 40 Rv).
3. Hoor en wederhoor
Beide partijen moeten in de gelegenheid worden gesteld om hun standpunten in een zaak
naar voren te brengen (artikel 19 Rv). Beide partijen moeten evenveel gelegenheid krijgen
om hun vorderingen en verweren kenbaar te maken en over en weer op elkaar te reageren.
Bovendien mag de rechter een oordeel dat in het nadeel is van een van de partijen niet
baseren op stukken of andere informatie waarover die partij zich niet voldoende heeft
kunnen uitlaten. Schending van het recht op hoor en wederhoor levert een essentieel
vormverzuim op. Het beginsel houdt ook in dat de partijen in de gelegenheid moeten worden
gesteld om een reactie te geven op alle informatie die de rechter gebruikt om tot een oordeel
te kunnen komen.
4. Behandeling en beslissing binnen redelijke termijn
De behandeling van en beslissing over een zaak dienen binnen een redelijke termijn te
geschieden (artikel 20 lid 1 en lid 2 Rv).
5. Openbaarheid van zitting en uitspraak
, Franka Huizing
REV2E1
Zittingen moeten in beginsel in het openbaar plaatsvinden (artikel 27 lid 1 Rv). Een
uitzondering hierop kan echter worden gemaakt wanneer de goede zeden, de openbare
orde, de nationale veiligheid, de belangen van minderjarigen, de bescherming van het
privéleven of het belang van een goede rechtspleging besloten behandeling noodzakelijk
maken (artikel 27 lid 1 sub a t/m d Rv). Ook de uitspraak moet in het openbaar plaatsvinden,
hier kan geen uitzondering op worden gemaakt (artikel 29 lid 1 Rv).
6. Motiveringsbeginsel
Behalve dat de uitspraak openbaar moet zijn, moet de rechter zijn uitspraak motiveren
(artikel 30 Rv). De uitspraak moet de grondslagen bevatten voor de beslissing en de
argumenten waarop de rechter zijn beslissing heeft gebaseerd.
7. Geen rechtsweigering en volledige beslissing
De rechter dient in alle gevallen een beslissing te geven over het geschil dat aan hem is
voorgelegd; hij mag niet weigeren om een uitspraak te doen (artikel 26 Rv en artikel 13 Wet
algemene bepalingen). De eindbeslissing moet alle geschilpunten betreffen (artikel 23 Rv).
Elke procespartij heeft het recht om zijn zaak volledig aan een overheidsrechter voor te
leggen en (als gevolg) een uitspraak te verkrijgen.
8. Beginsel van partijautonomie
De grondslag voor de beslissing van de rechter wordt gevormd door de stellingen van de
procespartijen (artikel 24 Rv). De burgerlijke rechter is lijdelijk, dit houdt in dat hij alleen
oordeelt over vorderingen, verzoeken, verweren, stellingen en argumenten die partijen aan
hem voorleggen. De rechter kan om die reden niet meer, of iets anders toewijzen dan
hetgeen wordt gevorderd of verzocht. Omdat het beginsel van partijautonomie met de
lijdelijkheid van de rechter verband houdt, wordt het ook wel het lijdelijkheidsbeginsel
genoemd.
9. Ambtshalve aanvulling van rechtsgronden
De verplichting van de rechter, indien nodig, op eigen initiatief de rechtsgronden aan te
vullen (artikel 25 Rv). Als een procespartij zijn vordering of verweer baseert op een onjuiste
rechtsgrondslag, moet de rechter dit aanvullen met de juiste rechtsgrondslag.
Procespartijen:
1. Natuurlijke personen en rechtspersonen
Natuurlijke personen zijn mensen van vlees en bloed. Rechtspersonen zijn organisaties en
bedrijven die juridisch als personen worden gezien en bepaalde rechten en plichten hebben.
Ook VOF, CV en maatschap zijn bevoegd om te procederen aldus artikel 51 Rv.
Wanneer een natuurlijke persoon niet handelingsbekwaam is (artikel 3:32 BW), moet hij
worden vertegenwoordigd door een handelingsbekwame persoon die optreedt als zijn
wettelijke vertegenwoordiger. In geval van vertegenwoordiging van een
handelingsonbekwame procespartij, noemen we de vertegenwoordigde de materiële
procespartij. De formele procespartij is degene wie de beslissingen in de procedure neemt
en op wiens naam de procedure wordt gevoerd. De materiële procespartij is het
rechtssubject van de rechtsbetrekking waarover het geschil bestaat, met andere woorden:
degene wiens inhoudelijke belang in de zaak aan de orde is.
, Franka Huizing
REV2E1
Rechtspersonen kunnen niet ‘zelf’ procederen, daarom moet hij zich laten
vertegenwoordigen door een natuurlijk persoon. De vertegenwoordiger wordt door het
verrichten van de feitelijke handeling geen formele procespartij. De rechtspersoon is zowel
formele als materiële procespartij. Dit is slechts anders indien de rechtspersoon
handelingsonbekwaam is (bijvoorbeeld bij faillissement).
Een vertegenwoordiger behartigt het belang van de partij die het vertegenwoordigt. Het is
echter ook mogelijk dat een partij een procedure start vanwege een groepsbelang of een
algemeen belang. De eiser treedt dan op als belangenbehartiger voor het collectieve belang,
de algemene regels hiervoor zijn vastgelegd in artikel 3:305a tot 3:305 BW.
2. Rechtsbijstandverleners
In artikel 18 Grondwet staat het recht op rechtsbijstand vastgelegd. In dit artikel is bepaald
dat in nadere wetten regels moeten worden gesteld omtrent het verlenen van rechtsbijstand
aan minder draagkrachtigen. Hiermee wordt het ook voor procespartijen met onvoldoende
financiële draagkracht mogelijk om een rechtsbijstandsverlener in te schakelen.
- Advocaat
Een advocaat is een rechtsbijstandverlener die krachtens de Advocatenwet is beëdigd om
procespartijen van deskundige rechtsbijstand te voorzien. In een aantal gevallen moet een
procespartij op grond van de wet verplicht worden bijgestaan door een advocaat. In
procedures voor de kantonrechter geldt dat partijen in persoon, zonder advocaat, mogen
verschijnen (artikel 79 lid 1 Rv). Dit geldt ook voor de verweerder in een kortgedingprocedure
(artikel 255 lid 1 Rv). In alle andere gerechtelijke procedures (ook hoger beroep en cassatie)
is procesvertegenwoordiging door een advocaat verplicht (artikel 79 lid 2 Rv).
Als een advocaat wel optreedt als procesvertegenwoordiger in de procedure stelt hij
processtukken op, is hij het aanspreekpunt tijdens zittingen en getuigenverhoren en voert hij
het woord tijdens de zittingen. Hiermee bepaalt de advocaat, samen met de cliënt, de inhoud
en de inzet van het juridische geschil. De advocaat voert ook besprekingen en
onderhandelingen en correspondentie in het belang van de zaak. Daarnaast moet de
advocaat taken verrichten die in een bepaald opzicht als administratief kunnen worden
gekenmerkt (bewaken van de termijnen voor het aanleveren van stukken, het indienen van
stukken bij de rechtbank, het voldoen van het griffierecht en het zorgdragen voor de
uitwisseling van informatie en correspondentie tussen de gerechtelijke instantie en de
procespartijen.
Voor procedures bij de Hoge Raad geldt dat deze slechts kunnen worden gevoerd door een
advocaat bij de Hoge Raad (artikel 407 en 409 Rv). Alleen gespecialiseerde advocaten in het
arrondissement Den Haag zijn aan te wijzen als advocaat bij de Hoge Raad, deze advocaten
worden een cassatieadvocaat genoemd.
- Andere rechtshulpverleners
In artikel 80 lid 1 Rv is geregeld dat een partij zich in een dergelijke procedure kan laten
bijstaand of zich door een gemachtigde kan laten vertegenwoordigen. Het kort geding is een
uitzondering, in een dergelijke procedure mag iemand zich niet laten bijstaan door een
gemachtigde die geen advocaat is (artikel 255 lid 1 Rv). Onder het laten bijstaan moet
worden verstaan dat een partij een vertrouwenspersoon het woord laat voeren tijdens een
