SAMENVATTING AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT
LEEREENHEID 1. VERBINTENISSEN UIT DE WET: INLEIDING EN SAMENLOOP
Binnen het aansprakelijkheidsrecht staat art. 6:162 centraal. Dit artikel definieert de onrechtmatige daad als een
doen of nalaten in strijd met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt.
Artikel 162
1.
Hij die jegens een ander een onrechtmatige daad pleegt, welke hem kan worden toegerekend, is verplicht de
schade die de ander dientengevolge lijdt, te vergoeden.
2.
Als onrechtmatige daad worden aangemerkt een inbreuk op een recht en een doen of nalaten in strijd met een
wettelijke plicht of met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt, een en
ander behoudens de aanwezigheid van een rechtvaardigingsgrond.
3.
Een onrechtmatige daad kan aan de dader worden toegerekend, indien zij te wijten is aan zijn schuld of aan een
oorzaak welke krachtens de wet of de in het verkeer geldende opvattingen voor zijn rekening komt.
Verbintenis: een vermogensrechtelijke verhouding tussen twee of meer personen krachtens welke de een tot een
prestatie verplicht is (schuldenaar), terwijl de ander (schuldeiser) tot die prestatie is gerechtigd.
Aan het bestaan van een verbintenis tot schadevergoeding zijn verschillende eisen gebonden:
- een verbintenis is afdwingbaar (art. 3:296)
- een schuldeiser kan zijn vordering op alle goederen van de schuldenaar verhalen (art. 3:276)
Diversie bronnen van verbintenissen:
- Uit de wet zelf: onrechtmatige daad, zaakwaarneming, ongerechtvaardigde verrijking, onverschuldigde
betaling, wanprestatie (schadevergoedingsverbintenis), ontbinden wegens contractschending
- Bronnen waarnaar de wet verwijs: wilsverklaringen, gewoonte (6:248), open normen, redelijkheid en
billijkheid (6:2) rechterlijke uitspraken .
- Het stelsel van de wet: (Quint-te Poel-arrest: wat de wet bedoelt niet wat er letterlijk staat)
Een handeling die een onrechtmatige of rechtmatige daad teweegbrengt, is niet alleen het gevolg van een
feitelijke handeling (bv. vernieling), maar ook van een rechtshandeling.
Contractuele aansprakelijkheid: een verbintenis tot schadevergoeding die voortvloeit uit een rechtshandeling
of overeenkomst: dit levert wanprestatie (schadevergoedingsverbintenis) op = 6:74
Wettelijke aansprakelijkheid: aansprakelijkheid die voortvloeit uit de wet, dit levert een onrechtmatige daad
op = 6:162
,De verplichting tot het betalen van schadevergoeding op grond van de onrechtmatige daad is na de overeenkomst
de bron van verbintenissen. Men kan op grond van de onrechtmatige daad op twee manieren aansprakelijk zijn:
1. persoonlijke aansprakelijkheid (6.3.1): degene die schade heeft veroorzaakt is in eigen persoon
aansprakelijk
2. kwalitatieve aansprakelijkheid (6.3.2): men is in een bepaalde kwaliteit/hoedanigheid aansprakelijk voor de
schade veroorzaakt door:
- een persoon met wie hij/zij een bijzondere verhouding heeft (ouder-kind, werknemer-werkgever)
- een zaak of dier ten opzichte waarvan men in een bepaalde verhouding staat (bezitter-dier)
TEKSTBOEK NUMMER 1: verbintenissen uit de wet en schadevergoeding
Het gaat bij de onrechtmatige daad om buitencontractuele aansprakelijkheid.
Door het aangaan van een obligatoire overeenkomst verbindt de partij zich moedwillig door een rechtshandeling,
dit is een verbintenis uit overeenkomst. In een aantal gevallen verbindt de wet ook aan bepaald handelen of aan
een bepaald feitencomplex een verbintenis, ongeacht of partijen dit met hun handeling hebben beoogd, dan
wordt er gesproken van verbintenis uit de wet.
De verbintenissen uit de wet vinden hun bron meestal in het Burgerlijk Wetboek.
TEKSTBOEK NUMMER 2: verbintenis, rechtsplicht, vermogensrecht, nakoming
Een verbintenis is een rechtsplicht waarmee een subjectief vermogensrecht correspondeert. Op wie door
toerekenbaar onrechtmatig handelen schade veroorzaakt, rust een verbintenis tot schadevergoeding (6:162):
passieve zijde.
Degene die door de onrechtmatige daad is benadeeld heeft een met de verplichting tot schadevergoeding
corresponderende, aanspraak: actieve zijde (recht op schadevergoeding)
Het subjectieve recht is een goed (3:1) en een vermogensrecht (3:6).
Het begrip rechtsplicht is breder dan het begrip verbintenis. Men kan zeggen dat een ander verplicht is om zich
te onthouden van het toebrengen van schade door onrechtmatig handelen. Men noem dit kale rechtsplichten,
omdat er zolang er geen schade is, geen vermogensrecht tegenover staat.
Van rechtsplichten, dus niet alleen verbintenissen uit de wet of overeenkomst, kan nakoming worden gevorderd.
Bij een dreigende onrechtmatige daad kan iemand een verbod of bevel vorderen om schade te voorkomen. Dit
laatste gaat om nakoming van een kale rechtsplicht. (3:296 en 6:27).
Soms rust er op iemand een verplichting waarvan geen nakoming kan worde gevorderd, maar waarbij niet-
naleving andere gevolgen heeft. Houdt iemand zich niet aan de plicht tot schadebeperking, dan kan de
aansprakelijke nakoming daarvan niet rechtstreeks afdwingen, maar kan de aanspraak op schadevergoeding
worden verminderd.
TEKSTBOEK NUMMER 3: plaats van ‘verbintenissen uit de wet’ in de wet
De verbintenissen uit de wet zijn geregeld in art. 6:74 en 6:162. Ook de algemene bepaling van art. 6:1
t/m 6:161 zijn van belang.
De regels over schadevergoeding zijn neergelegd in art. 6:95. Zie afdeling 6.3 voor de
aansprakelijkheid.
In afdeling 6.4 zijn andere verbintenissen uit de wet geregeld (ongerechtvaardigde verrijking,
onverschuldigde betaling en zaakwaarneming).
Verbintenissen kunnen hun bron tot schadevergoeding ook vinden in andere wetten dan het BW, zoals
de Wegenverkeerswet.
TEKSTBOEK NUMMER 4: samenloop wanprestatie en onrechtmatige daad
Er moet een onderscheid worden gemaakt tussen verbintenissen uit de wet en uit overeenkomst.
Overeenkomsten kunnen op verschillende wijzen een bron van verbintenissen vormen:
1. de overeenkomst roept zelf een verbintenis in het leven: primaire verplichtingen.
2. niet-nakoming van een dergelijke verplichting verplicht volgens art. 6:74 tot schadevergoeding.
Hoewel de laatste verplichting zich wortelt in de overeenkomst, is het toch een verbintenis uit de wet.
Schiet iemand tekort in de nakoming uit overeenkomst, dan zou men dat op zichzelf kunnen aanmerken
als een onrechtmatige daad, bijvoorbeeld omdat men het maatschappelijk onbetamelijk vindt om
afspraken niet na te komen.
,Zijn meerdere regels tegelijkertijd toepasbaar op eenzelfde gebeurtenis, dan spreekt men van samenloop.
Uitgangspunt: samenloop van meer op zichzelf toepasselijke rechtsgronden zijn cumulatief van toepassing en,
indien de rechtsgronden tot verschillende rechtsgevolgen leiden die niet tegelijkertijd kunnen intreden, mag de
eiser naar eigen inzicht een keuze maken.
Dit uitgangspunt lijdt slechts uitzondering indien de wet dat voorschrijft of onvermijdelijk meebrengt.
Nu de wet een afzonderlijke regeling kent voor de niet-nakoming van verbintenissen, dient deze regeling telkens
te worden toegepast wanneer een feitencomplex kan worden aangemerkt als tekortkoming in de nakoming van
een verbintenis.
Als een feitencomplex ook los van de contractuele bepaling als een onrechtmatige daad kan worden aangemerkt,
kan de benadeelde zijn vordering tevens op art. 6:162 baseren.
De regels van samenloop zijn vooral van betekenis in gevallen waarin de verschillende grondslagen
verschillende gevolgen heeft. Nu de wet voor verschillende grondslagen dezelfde schadevergoedingsregeling
kent (6:95), maakt het in de praktijk niet uit op welke grondslag de aansprakelijkheid wordt gebaseerd.
Samenloop van contractuele en wettelijke aansprakelijkheid
Niet-nakoming van een verbintenis die voortvloeit uit een overeenkomst resulteert niet in een onrechtmatige
daad, maar is geregeld als een lex specialis; wanprestatie (6:74)
Quint-Te Poel: een verbintenis hoeft niet rechtstreeks op een wetsbepaling gebaseerd te zijn, maar kan ook
voortvloeien uit het systeem van de wet, mits dit aansluit bij wel in de wet geregelde verbintenissen.
Vernietiging op grond van een wilsgebrek (3:44) of de Pauliana (3:45) wordt wel gecombineerd met een
vordering op schadevergoeding op grond van de onrechtmatige daad.
Wanprestatie levert op zichzelf geen onrechtmatige daad op, wel kan een bepaald handelen of nalaten niet alleen
een verplichting tot schadevergoeding op grond van wanprestatie, maar tevens een onrechtmatige daad
opleveren. In dat geval is er sprake van een samenloop tussen contractuele en wettelijke aansprakelijkheid.
Voor samenloop tussen wanprestatie en onrechtmatige daad worden volgende vormen onderscheiden:
1. handeling levert jegens de contractpartij zowel een toerekenbare tekortkoming als een onrechtmatige daad op.
Het criterium aan de hand waarvan moet worden bepaald of een contractuele dan wel een
buitencontractuele/wettelijke aansprakelijkheidsgrond moet worden aangewend, is of de handeling
onafhankelijk van de tussen partijen bestaande contractuele verhouding, ofwel onafhankelijk van een
schending van contractuele verplichtingen een onrechtmatige daad oplevert (arrest Boogaard-Vesta)
> schilder schiet uit en stoot beeld om; schade veroorzaken in de uitvoering van werk (6:74), maar het stuk
maken van een beeld is een OD (6:162).
2. een handeling levert ten opzichte van de wederpartij een toerekenbare tekortkoming op en jegens een derde
tevens een onrechtmatige daad.
3. het door een derde gebruik maken of uitlokken van de toerekenbare tekortkoming van een contractspartij kan
een onrechtmatige daad jegens de andere contractspartij opleveren.
, Op welke grond de dader in geval van samenloop aansprakelijk moet worden gesteld, is belangrijk omdat:
1. de vereisten voor aansprakelijkheid verschillen, respectievelijk een verschillende betekenis hebben.
- Bij aansprakelijkheid o.g.v. overeenkomst is voor de toerekenbaarheid vereist dat er geen beroep op overmacht
kan worden gedaan, bij de onrechtmatige daad moet er geen beroep op een rechtvaardigingsgrond worden
gedaan.
- in een contractuele verbintenis kunnen contractspartijen ten aanzien van de aansprakelijkheid een afwijkende
regel treffen.
2. de personen en criteria bij aansprakelijkheid voor zaken, dieren en producten komen bij onrechtmatige daad
en wanprestatie niet altijd overeen
3. bij het vaststellen van de schade die aan de dader kan worden toegerekend, speelt de aard van de
aansprakelijkheid een rol.
4. de stelplicht en bewijslast bij onrechtmatige daad en wanprestatie kunnen verschillen. ‘Wie stelt, moet
bewijzen’ is het uitgangspunt van beiden (150 Rv), maar hierop bestaan verschillende uitzonderingen voor
wettelijke en contractuele aansprakelijkheid.
Grondslag van de wettelijke aansprakelijkheid
Van oorsprong is de aansprakelijkheid voor schade gekoppeld aan het rechtsbegrip schuld: iemand kan van zijn
schadeveroorzakende gedraging een verwijt worden gemaakt).
Tegenwoordig is de grondslag van de aansprakelijkheid meer een belangenafweging: bij wie dient de schade
maatschappelijk gezien het meest rechtvaardig te worden neergelegd?
Hiernaast introduceert de wetgever in toenemende mate nieuwe aansprakelijkheidsgronden waarbij schuld is
losgelaten en de bescherming van het slachtoffer voorop staat: risicoaansprakelijkheden.
TEKSTBOEK NUMMER 5: rechtvaardiging voor het ontstaan van verbintenissen
Verbintenissen kunnen alleen ontstaan als dit uit de wet voortvloeit (6:1), dus ook verbintenissen die passen in
het stelsel van de wet en aansluit bij wel in de wet geregelde gevallen. Hiermee heeft de wetgever gekozen voor
een gesloten stelsel van bronnen van verbintenissen.
Bij verbintenissen door een rechtshandeling, wordt het bestaan gerechtvaardigd doordat partijen een
rechtsgevolg hebben beoogd en gewild (3:33).
Bij een onrechtmatige daad ligt het bestaan van een verbintenis tot schadevergoeding eigenlijk in de verplichting
om een ander niet onrechtmatig te behandelen.
TEKSTBOEK NUMMER 6: vertrekpunt: ieder draagt zijn eigen schade
De buitencontractuele aansprakelijkheid erkent dat ieder zijn eigen schade draagt (bv weer, ziekte). Men kan
zich tegen dergelijke risico’s indekken door verzekeringen af te sluiten.
Echter, er bestaat wel een uitzondering: ieder betaalt zijn eigen schade, tenzij iemand anders op grond van een
verbintenis uit de wet verantwoordelijk/aansprakelijk kan worden gehouden voor het ontstaan van schade.
Twee fases voor beoordeling aansprakelijkheid:
1. Vestiging van de aansprakelijkheid: wie is op welke grond aansprakelijk?),
2. Omvang van de aansprakelijkheid: degene dit kan bewijzen en kan aangeven wat de omvang van de schade
is. (eigen schuld (6:96 e.v.)
> Dit leidt tot volledige vergoeding.
> Er is een dubbele causaliteit; eerst ten aanzien van de schade en dan van de toerekenbaarheid.
TEKSTBOEK NUMMER 7: doelen van het aansprakelijkheidsrecht
Aansprakelijkheidsrecht: deel van het civiele recht dat aanspraken op schadevergoeding of nakoming regelt.
Doel:
1. het handhaven en vaststellen van aanspraken met behulp van rechtsvorderingen.
2. bepalen in welke gevallen en in welke mate moet worden verplaatst van de benadeelde naar degene die de
schade heeft veroorzaakt.
Aansprakelijkheid is namelijk gebaseerd op gedrag: het bepaalt welk gedrag wel of niet geoorloofd is
en verbindt aan dergelijk gedrag gevolgen.
