Biologie – Dieren en hun omgeving – VWO 2e jaar
Voorwoord:
2 groepen organismen die wel belangrijk zijn: de stam van chordata en de stam van de geleedpotigen. Wat is de
stam van chordata?
- De stam van de chordata bevat alle dieren die een onderdeel, dat bij ons uitgroeit tot een deel van onze
ruggengraat: de chorda. Naast de gewervelden waar wij zelf bij horen, horen ook de lancetvisjes, slijmprikken
(ook een soort vissen) en de manteldieren bij de chordata.
Wat bevat de stam van de geleedpotigen?
- De stam van de geleedpotigen bevat verreweg de meeste soorten van alle stammen. 80% van alle bekende
diersoorten hoort bij deze stam. Dieren die hierbij horen worden gekenmerkt door een extern pantser
gemaakt van de stof chitine en met poten die in verschillende onderdelen zijn te verdelen. De geleedpotigen
zijn onder te verdelen in de insecten, kreeftachtigen, spinachtigen en veelpotigen.
Wat is de evolutietheorie?
- De evolutietheorie van Darwin is al 150 jaar oud, maar vandaag de dag nog steeds actueel. De theorie legt uit
hoe planten, dieren en zelfs de mens zijn ontstaan uit een voorouder en zich dankzij natuurlijke selectie aan
hun omgeving hebben aangepast.
Wat zijn de 3 uitgangspunten van de evolutietheorie?
- Daardoor passen soorten zich steeds verder aan. De evolutietheorie leunt op drie basisprincipes; namelijk
variatie, selectie en erfelijkheid.
- Variatie binnen een soort: binnen een soort zijn niet alle individuen hetzelfde. Kijk maar naar je buurman/-
vrouw. Dit komt omdat je DNA kan veranderen door mutaties en iedereen ander DNA van zijn ouders erft.
- Natuurlijke selectie: sommige variatie binnen een soort zal niet zo veel uitmaken voor de overlevingskans van
een individu. Maar als bijvoorbeeld de ene antilope sneller is dan de andere, zal de kans grote zijn dat dit
individu kan ontsnappen aan een leeuw en is dus ook de kans dat hij zijn DNA weer zal doorgeven groter.
- Het ontstaan van nieuwe soorten: wanneer twee groepen van dezelfde soort voor hele lange tijd van elkaar
gescheiden leven in verschillende omstandigheden, zullen beide groepen zich aan hun eigen omstandigheden
aanpassen. Wanneer dit voor vele generaties lang zo doorgaat, zullen de verschillen binnen de individuen van
elke groep zich opstapelen. Als dit maar lang genoeg zo doorgaat zonder dat individuen van de twee groepen
met elkaar paren, zullen op den duur de verschillen tussen de twee groepen zo groot zijn geworden, dat je
spreekt van 2 soorten in plaats van 1.
Par. 1 Voeden
Alle dieren zijn heterotroof. Wat betekent dit?
- Dit betekent dat ze hun energie halen uit organische stoffen. Mensen en dieren kunnen zelf geen suiker
maken, ze heten daarom heterotroof (anders voedend) ze moeten een ander organisme opeten om aan suiker
te komen. Voorbeelden: schimmels.
Wat is autotroof?
- Autotroof betekent “zelfvoedend”, planten zijn bijvoorbeeld autotroof. De meeste organismen verbranden
suiker om aan energie te komen, planten dus ook. Voorbeelden: planten, algen en sommige bacteriesoorten.
Wat is een herbivoor? En hoe verloopt hun verteringsstelsel?
- Planteneter, dier dat zich alleen of bijna uitsluitend voedt met plantaardig voedsel.
- Plantaardig materiaal is heel moeilijk te verteren, waardoor het voedsel langer in je maagdarmkanaal moet
zitten. Het maagdarmkanaal van herbivoren is dan ook langer dan dat van carnivoren.
- Een speciale groep van de herbivoren zijn de herkauwers. Deze planteneters hebben liefst 4 magen om hun
plantaardig voedsel te verteren.
- Bekende voorbeelden van herkauwers/herbivoren zijn koeien, herten, schapen, gnoe en kamelen
Wat is een Carnivoor?
- Vleeseter, dier dat zich alleen of bijna uitsluitend voedt met prooidieren of aas
- Bekende voorbeelden van carnivoren zijn: leeuw, tijgers, wolven, haai,
, Wat is een omnivoor?
- dier, met inbegrip van de mens, dat zowel dierlijk als plantaardig voedsel eet; alleseter.
- Bekende voorbeelden van omnivoren zijn: bruine beer, wasbeer, bruine rat, varkens.
Verschil in gebit:
Herbivoor Carnivoor Omnivoor
Plooikiezen Knipkiezen en scherpe hoektanden Knobbelkiezen
Vermalen van planten Prooi kunnen grijpen en vlees van Eten vermalen
botten kan scheuren
Uiteraard wil je als dier voorkomen dat je door een carnivoor gepakt wordt. Sommige dieren zijn daarom snel of zijn
bijvoorbeeld giftig. Maar je kunt jezelf ook beschermen door niet op te vallen of te doen alsof je giftig bent.
Ze gebruiken daarvoor camouflage of mimicry.
- Camouflage: De wandelende tak bijvoorbeeld, zorgt dat hij zo min mogelijk beweegt wanneer hij bedreigd
wordt. Dit heet camouflage.
- Mimicry: Een ander insect, de zweefvlieg, wil roofdieren juist laten denken dat hij erg gevaarlijk is, terwijl hij
dat helemaal niet is. Dit wordt ook wel mimicry genoemd.
Wat zijn de oorzaken dat de tijger bedreigd is?
- Hun omgeving wordt vernietigd door houtkap voor o.a. landbouw, toerisme en woningbouw
- Door jacht op de tijger voor medicijnen, vacht en bescherming van het vee.
Wat zijn de oorzaken dat de sneeuwluipaard kwetsbaar is?
- Klimaatverandering
- Hun omgeving wordt vernietigd door toerisme en woningbouw
- Door jacht op de sneeuwluipaard voor medicijnen, vacht en bescherming van het vee.
Par. 2 bewegen
Om welke redenen moeten dieren bewegen?
- Voedsel zoeken, partner vinden, ontsnappen aan een roofdier
Maar ieder dier beweegt niet hetzelfde, dat ligt vaak aan de omgeving. Vissen en dolfijnen hebben zich op meerdere
manieren aangepast aan het water. Beide dieren hebben een gestroomlijnd lichaam, wat is dit?
- Door hun gestroomlijnde lichaamsbouw, ondervinden vissen weinig weerstand in het water en schieten ze
snel vooruit. De wervelkolom van vissen is lang en beweeglijk in het horizontale vlak. Met de vinnen bepalen
ze hun houding in het water, vergroten ze hun stabiliteit en kunnen ze sturen.
Net als dieren in het water, moeten ook vogels gestroomlijnd zijn. Vanwege welke kracht?
- Opwaartse bewegingen: de lift
- Hun vleugels zijn zo gebouwd dat ze opwaarts bewegen (lift). Door de geronde vorm die ook in vliegtuigen
wordt gebruikt ontstaat er onder de vleugel een hogere druk, waardoor deze omhoog wordt gedrukt.
Welke kracht speelt nog meer een belangrijke rol bij het vliegen?
- draagkracht
Noem 2 aanpassingen van vogels om met deze kracht om te gaan
- Geronde vorm in de vleugels
- Holle botten waardoor ze lichter zijn en dus makkelijk in de lucht blijven.
Onder de landzoogdieren is er ook een groep dieren die een bijzondere beweging kan maken. Wijzelf horen ook bij
deze groep, namelijk de primaten. Niet alle apen hebben dit, maar bijvoorbeeld chimpansees en orang-oetans hebben
net als de mens een opponeerbare duim. Dit betekent dat de top van de duim de toppen van de andere vingers aan
kan raken. Hierdoor zijn wij en apen in staat om takken of gereedschap vast te pakken en te gebruiken.
