Samenvatting De Diagnostische Cyclus
Vak: Psychodiagnostiek (2021/2022)
Opleiding: Bachelor Psychologie Tilburg University
Referentie: De Bruyn, E.E.J., Ruijssenaars, A.J.J.M., Pameijer, N.K., & Van Aarle, E.J.M.
(2016). De diagnostische cyclus. Een praktijkleer (6de ed.). Uitgeverij Acco.
Bedankt voor het kopen van mijn samenvatting. Als je dit document nuttig vond, laat
het dan aan mij weten door een beoordeling te geven op Stuvia 😊
Ter informatie:
- Alle belangrijke begrippen zijn onderstreept met doorgetrokken lijn.
- Alle belangrijke personen zijn onderstreept met onderbroken lijn.
- Alle afbeeldingen komen uit de slides van Psychodiagnostiek 2021/2022
- De samenvatting is aangevuld met de hoofdstukken 4, 5, 6, en 7 uit Deskundig
hulpverlenen van Egan, G. en hoofdstuk 7 uit Psychodiagnostiek van de Bruyn,
E.E.J.:
1. Egan, G. (2012). Deskundig hulpverlenen. Een model, methoden en vaardigheden. Van
Gorkum.
2. De Bruyn, E.E.J. (1985). Psychodiagnostiek: Een systematische inleiding vanuit het
klinische gezichtspunt. Lemniscaat.
Deel 1: Referentiekader
Inleiding
In de klinische psychodiagnostiek wordt informatie over de cliënt en zijn/haar
omgeving verzameld om de meest gerichte aanpak te vinden van de problemen van
de cliënt. De diagnostiek is te beschrijven als een zoek- en beslissingsproces dat in
dialoog met de cliënt en zijn/haar omgeving wordt uitgevoerd. De diagnostische
cyclus zorgt ervoor dat complexe beslissingen over de cliënt niet worden gemaakt op
basis van eigen ervaring en de intuïtie van de diagnosticus, ook wel het klinisch
oordeel genoemd. De auteurs van deze handleiding noemen het liever ongewapend
oordeel, omdat de diagnosticus oordelen uitspreekt zonder expliciet beroep te doen
op methodologische principes of systematische procedures die fouten in het oordeel
zouden kunnen voorkomen. Er is dus een duidelijke visie of prescriptief kader nodig
over wat wel en niet volstaat aan de eisen die aan een verantwoorde diagnostiek
gesteld worden. De diagnosticus is afhankelijk van de kwaliteit van de theorieën over
het ontstaan en het in stand blijven van probleemgedrag, kennis over normale en
afwijkende ontwikkelingsprocessen, instrumenten en technieken om
gedragsverschijnselen in kaart te brengen, en statistische/psychometrische
technieken om gegevens te verwerken. De handleiding van de auteurs is in eerste
instantie gericht op het terrein van de jeugdhulpverlening en sluit aan bij een
empirische-analytische aanpak.
Uitgangspunten
Het specifieke van de empirische benadering is dat de veronderstellingen van de
werkelijkheid aan de feiten, resultaten van het onderzoek, worden getoetst op een
wijze die door andere onderzoekers herhaalbaar is. We spreken van
wetenschappelijke diagnostiek, maar in de praktijk kan de diagnostiek niet altijd
,voldoen aan de alle eisen die aan wetenschappelijk handelen worden gesteld. Een
bepaald instrument zou bijvoorbeeld niet gebruikt worden, omdat anders het
vertrouwen van de cliënt in de diagnosticus zou ondermijnen.
Een diagnosticus is wetenschappelijker als hij/zij:
- explicieter te werk gaat met theorieën en deze in verband brengt met elkaar.
- bewust afweegt in welke gevallen hij/zij wel of niet voor een bepaalde theorie kiest.
- duidelijker de denkstappen vastlegt die geleid hebben tot het advies.
- onderzoek doet naar de waarde van theorieën voor de problemen waar ze
betrekking op hebben en naar het effect van de ingrepen.
- de resultaten van het eigen werk uitwisselt met collega’s
Voor een groot aantal klachten van de cliënt is geen pasklare oplossing te
formuleren. Een groot deel van het werk van de diagnosticus bestaat uit het
schatten, afwegen en herzien van kansen. Er zouden bij de beschrijving van het
probleemgedrag van de cliënt meerdere mogelijkheden zijn waaronder het gedrag
precies behoort. Er is geen test die onomstotelijk kan bewijzen tot welke mogelijkheid
het probleemgedrag behoort. De diagnosticus kan wel bij de individuele cliënt op
zoek gaan naar gegevens waarvan hij/zij vermoedt dat ze vaker in het geval van een
bepaalde mogelijkheid voorkomen dan een andere. Mensen zijn daarentegen in het
algemeen slecht in het schatten, afwegen en herzien van kansen. Vaak wijkt het
schatten en beredeneren van kansen af van wat logisch en statistisch gezien
voorgeschreven wordt. Hierdoor zijn er vuistregels en heuristieken opgesteld die tot
oplossingen kunnen leiden in tal van probleemsituaties in het dagelijks leven. Een
voorbeeld van de beschikbaarheidsheuristiek stelt dat een mensen de neiging
hebben om het optreden van een verschijnsel hoger in te schatten als ze er meer
kennis over hebben. Daarnaast hebben mensen de neiging informatie op te zoeken
die de eigen opvatting ondersteunt. Fouten en vertekeningen blijken bij een
professionele diagnosticus in elke fase van de diagnostische besluitvorming voor te
komen.
De diagnostische cyclus
Het diagnostisch proces start nadat de cliënt zich rechtstreeks of via een verwijzer
heeft aangemeld met een of meer hulpvragen. Niet iedere hulpvraag hoeft tot een
diagnostisch proces te leiden. De diagnosticus gaat samen met de cliënt na aan
welke soort informatie er behoefte is. Een diagnostische hulpvraag wordt samen met
de diagnosticus geherformuleerd tot een vraagstelling en vervolgens als een
onderzoeksvraag gezien. Hierdoor wordt er een verbinding gelegd tussen type
vraagstelling en type onderzoek.
Diagnostische Type vraagstelling Type onderzoek Code
hulpvraag
Hoe moet ik Verheldering Verhelderen VHD
verwoorden wat ik
t.o.v. mij ervaar?
Wat is er met mij aan Onderkenning Onderkennend ODK
de hand?
Waarom is dit met mij Verklaring Verklarend VKR
aan de hand?
Hoe kan ik het beste Indicatie Indicerend IDC
geholpen worden?
, In veel gevallen heeft de cliënt meer dan één hulpvraag. Bij een combinatie van
hulpvragen hoort ook een combinatie van onderzoekstypen. De volgorde waarin het
onderzoek dan wordt doorlopen is niet willekeurig. Een optimaal antwoord op de ene
hulpvraag is namelijk vaak afhankelijk van de beantwoording van de andere
hulpvraag. Voor het onderkennen van het probleem is het bijvoorbeeld niet nodig om
een uitspraak te doen over hoe je het probleem aanpakt, maar andersom is dat wel.
Onderkennen gaat daardoor aan een indicatie vooraf. Deze geordende sequentie
noemen we het diagnostisch scenario. De diagnostische hulpvraag stuurt het
onderzoek, waardoor de diagnosticus eerst de hulpvraag moet verhelderen.
Verhelderend onderzoek is daarom de eerste stap van elk diagnostisch scenario. Het
zou ook kunnen dat na dit onderzoek de diagnosticus al tot een conclusie komt
samen met de cliënt en dat er verder geen ander onderzoek nodig is. Dit wordt een
0-scenario genoemd. Als er verder wel onderzoek plaatsvindt, dan benoemen we het
onderzoek naar het aantal overgangen dat er gemaakt wordt, bijvoorbeeld:
0-scenario: alleen VHD (na de klachtanalyse is de diagnostische cyclus afgelopen)
1-scenario: bv. VHD IDC
2-scenario: bv. VHD VKR IDC
3-scenario: bv. VHD ODK VKR IDC
In het meest volledige geval is er sprak van een 3-scenario. Dit scenario komt tot
stand door de logische gedachtegang dat verheldering van de klacht bijdraagt aan
een goede herkenning, waarna een verklaring wordt gegeven en tot slot een indicatie
van de interventie. De activiteiten die de diagnosticus in ieder van deze stappen
uitvoert, worden respectievelijk aangeduid met klachtanalyse, probleemanalyse,
verklaringsanalyse en indicatieanalyse. Ook al is er noodzaak om al deze stappen te
doorlopen, kan het zijn dat de diagnosticus daar bijvoorbeeld geen tijd of middelen
voor heeft, waardoor hij/zij al eerder besluit voldoende informatie te kunnen
verzamelen om een bruikbaar advies te kunnen formuleren.
De term diagnose heeft in de praktijk twee verschillende betekenissen. De eerste is
als onderkenning van een stoornis en de tweede als verklaring voor het probleem/de
stoornis. In deze handleiding wordt de term diagnose losgekoppeld aan één type
onderzoek en sluit het aan bij de verhelderende, onderkennende, verklarende en
indicerende diagnose als uitkomsten van de verschillende type onderzoek. De
diagnostische cyclus kan volledig of in bepaalde stappen worden herhaald indien
nodig. In de cyclus hangt de beslissing om door te gaan, stappen te herhalen of terug
te gaan af van de mate van zekerheid van informatie die de betreffende stap
oplevert. Alleen als iedere stap na de eerste uitvoering tot voldoende zekerheid leidt,
kan eenmalig doorlopen van de sequentie volstaan. Het onderzoek start bij de
aanmelding van de cliënt. Vervolgens worden de klachten van de cliënt in de
klachtanalyse verzameld en gaat de diagnosticus na of de verwoording van de cliënt
overeenkomt met wat deze bedoelt. De uitkomst van de KA is een ordening van
klachten die door de cliënt onderschreven en herkend worden en waarop zijn/haar
hulpvragen betrekking hebben: verhelderende diagnose. In de probleemanalyse legt
de diagnosticus een verband tussen de klachten en problemen (situaties of
gedragingen van de cliënt waar op empirische gronden kan worden aangenomen dat
er sprake is van een ongunstige toestand voor de cliënt). Hij/zij groepeert, benoemt
en taxeert de ernst van de problemen: onderkennende diagnose. In de
verklaringsanalyse stelt de diagnosticus hypothese(n) op en leidt hij/zij er empirische
